Wen Jiabaoning Ziyariti Arqiliq Xitay-Yaponiye Munasiwiitidiki 'Muz' lar Ériwatamdu? 

2007.04.12  RFA

2007 – Yili 12 – april küni Xitay bash ministiri Wen Jiabao Yaponiye bash ministiri Shinzo Abe bilen. AFP

Xitayning bash ministiri Wen Jiabao 4 ‏- ayning 11 ‏- künidin bashlap Yaponiyini ziyaret qiliwatidu. Wén jyawbaw Yaponiyige kelgendin kéyin Yaponiye bash ministiri Shinzoabé bilen söhbetleshkendin bashqa, 4 ‏- ayning 12 ‏- küni, Yaponiye parlamintida nutuq sözlidi we Yaponiye padishahi akixito bilen körüshti.

Xitayning uchur wastiliri Wen Jiabaoni Xitay- Yaponiye munasiwitidiki 'muz' larni éritidu, dep teshwiq qilghan idi Wen Jiabaoning ziyariti bashlinishtin burun, b b s ning bayan qilishiche,Xitayning uchur wastiliri Wen Jiabaoning bu qétimqi Yaponiye ziyaritini 7 yildin buyan Xitay -Yaponiye munasiwitide saqlinip turiwatqan 'muzni éritish' ziyariti, dep teswirligen idi. Shundaqla yene, Yaponiyining sabiq bash ministiri junishiro koyzumi 2001 ‏- Yili wezipe ötigendin kéyin 'amérikigha yéqinliship, junggodin yéraqlishish' siyasiti yürgüzgenliki üchün we ikkinchi dunya urushidiki yasukuni qebristanliqni 6 qétim ziyaret qilghanliqi üchün Xitay -Yaponiye otturisida bir qatar soghuqchiliq peyda boldi؛ bultur 9 ‏- ayda, Shinzoabé Yaponiyining bash ministiri bolghandin kéyin, u Yaponiye-Xitay munasiwitini yaxshilash siyasiti yüzgüzüp kelmekte, dep chüshendürgen idi.

Shinxua torida teswirlinishiche, Wen Jiabaoning ziyariti bashlinishtin burunqi bir nechche kün ichide, béyjingda hetta Wen Jiabaoning Yaponiyini ziyaret qilidighan waqti del gül-Chéchek bayrimi mezgilide bolidighanliqigha siyasiy tüs bergen. Shu bir nechche kün ichide , béyjingdiki yüyüenten baghchisida ijarige bérilidighan kiyimlerning ichide Yaponche kéyimler éhtiyajni qanduralmighan. Bir qisim kishiler Wen Jiabao Yaponiyini ziyaret qilidighan mezgilde, Yaponche kéyinip, junggo-Yaponiye munasiwitini 'gül-Chéchekke pürkesh' üchün teyyarliq qilghan.

Tokyoda Wen Jiabaoning ziyaritige qarshi namayish yüz berdi
Emma, Wen Jiabaoning Yaponiye ziyariti bashlinishtin burun, 4 ‏- ayning 8 ‏- küni, Tokyoda Wen Jiabaoning ziyaritige qarshi chong namayish yüz berdi. Merkizi agéntliqining bayan qilishiche, tokyoda ötküzülgen bu namayishqa bir nechche yüz Taiwanlikmu qatnashqan. Namayishchilar buningdin ikki yil burunqi 4 ‏- ayning 9 ‏- küni, del mushundaq gül-chéchek bayrimi mezgilide, Xitayda Yaponiyige qarshi keng kölemlik zorawanliq namayish bolghanliqini, namayishta Xitaylar Yaponiye élchixanisini chalma-kések qilghanliqini, bu weqege hazirgha qeder namaqul bolmighanliqini؛ uningdin kéyin Xitayning herbiy qisimliri Yaponiyining déngiz tewelikige kérip ighwagerchilik qilghanliqini؛ Xitay sherqiy déngizdiki Yaponiyige chégridash jayda öz aldigha néfit we tebiiy gaz burghilashqa bashlighanliqini؛ Xitay hazir herbiy xirajetlerni hedep köpeytip Taiwange we Yaponiyige bolghan qara niyitini ashkarilawatqanliqini tepsiliy eskertken.

Wén Jiabao Yaponiye padishahi bilen körüshti we Yaponiye parlamintida nutuq sölidi

Wén Jiabao Yaponiyini ziyaret qilishqa bashlighandin kéyin, Yaponiye uchur wastilirining xewer qilishiche, Wen Jiabao Yaponiyining bash ministiri shinzoabé bilen söhbetleshkendin bashqa, ikkinchi küni, 4 ‏- ayning 12 ‏- küni Yaponiye parlamintida nutuq sözlidi. Wén Jiabao sözide, 'biz Yaponiye hökümitining tarixta tajawuz qilghanliq mesiliside Xitaygha namaqul boludighanliqini köp qétim ipadiligenlikige aktip baha bérip kéliwatimiz' dégen. Teywen mesilisini sözligende, 'biz Taiwanning musteqil bolushigha hergiz yol qoymaymiz, bu sezgür mesilini Yaponiye hökümitining chüshinishini ümid qilimiz' dégen. Sherqi déngiz néfitliki heqqide toxtalghanda 'talash-Tartishlarni bir terepke qayrip qoyup, ortaq échish prinsipi buyiche hemkarlishishni ümid qilimiz' dégen. Lékin Wen Jiabao bu sözlirining héchqaysigha aktip jawab alalmighan. Yaponiye padishahi akixito Wen Jiabaoni qobul qilghandimu peqet 'bash ministir Wenning bu qétimqi ziyariti arqiliq Yaponiye -Xitay munasiwitide ilgirilesh bolushini ümid qilimen' dégen we yene , olimpik musabiqisigha qiliniwatqan teyyarliq ehwalini sorap uchrishishni ayaqlashturghan.

Xitay -Yaponiye otturisidiki 'muz' larning uzun tarixi we idéologiye menbesi bar

‏Wén Jiabaoning ikki kündin buyanqi ziyaret emeliyiti mutexessislerning perizidin halqip kételmidi. ‏-‏- Xitay -Yaponiye ottursidiki 'muz'larning uzun tarixi we idéologiye menbesi bar, ‏- Dep bayan qilghan idi junggo xelq uniwérisitétining xelqara munasiwetler mutexessisi proféssor yinshi ependi, ‏- Uning mulahiziside yene, Xitay -Yaponiye otturisidiki bixeterlik mesilisi, Yaponiye rehberlirining ikkinchi dunya urushidiki yasuküni qebristanliqni tawap qilishni toxtitish mesilisi, sherqiy déngizdiki néfitlik-Tebiiy gaz menbelirini kontrol qilish hoquqi mesilisi, Xitayning herbiy xirajetni ashurushtiki meqsiti mesilisi, senkaku arallirining dölet teweliki mesilisi qatarliq mesililerning, Wen Jiabaoning bu qétimqi ziyariti arqiliq hel qilinishi mumkin emes, dep bayan qilghan idi.

Xitay-Yaponiye otturisidiki 'muz' larni qisqa waqit ichide éritish mumkin emes

Wén Jiabao Yaponiyini ziyaret qilishqa bashlighandin kéyin, xongkong uchur wastilirining bayan qilishiche, Yaponiyidiki wasita unéwérsitétining asiya-Tinch okyan tetqiqatidiki mutexesssiler, Xitay -Yaponiye otturisidiki 'muz'larning qisqa waqit ichide ériip kétishi mumkin emes, qisqisi Xitayning Yaponiye rehberlirini Yasukuni qebristanliqigha tawap qilghuzmasliqi, Yaponiyini Xitayning 'Bir Zhunggo' siyasitige maqul keltürüshi , Yaponiyini özining aralliridin waz kechtürüshi qetiy mumkin emes, dégen.

‏- Yaponiyide élip bérilghan ray sinashlarning netijisige asasen éytqanda, ‏- deydu Yaponiye dölet uniwérisitétida tetqiqat bilen shughulliniwatqan Xitay mutexessisi ja xuyyi 'jenubiy Xitay pochtisi' gézitide élan qilghan obzorida, ‏- Yapon xelqi Xitayni yaxshi körmeydu, Xitaydimu xelq Yaponiyini yaxshi körmeydu, bu adettiki sorunlarda közge éniq körinip turidighan ehwal. Mining qarishimche ‏- deydu bu erbab, ‏- Xitaylar Yaponiyini chüshenmeydu, noqul halda Yapon medeniyiti Xitaydin tarqilip kelgen, déyishnila bilidu, chélishish, choka ishilitish, chay yusuni qatarliqlarni buning délili qilip körsitidu, emma Xitay bilen oxshap kétidighan buyum yaki yusunlardiki Yaponlarning özining ijadiyiti we keshpiyatini sezmeydu, Yaponlarning medeniyet qatlamlirini chüshenmeydu, aldi bilen bu mesile peyda qilghan 'muz'larni éritish asasan emes.

Xitay bilen Yaponiye iqtisadiy réqabette bir-Birige hergiz yol qoymaydu

Amérika jémistawn fond jemiyitining mulahizichisi lin xélining tehlil qilishiche, Yapon -Xitay otturisida saqliniwatqan mesililer tarix yaki zémin talash-tartishila emes, belki hazir bu ikki döletning aldida mewjut bolup turuwatqan buningdinmu muhim mesile ‏- iqtisadiy réqabet mesilisi. Bu mutexessisning bayan qilishiche, Xitay bilen Yaponiye otturisida, iqtisadiy jehette kimning asiyada eng chong yolbashchi ikenlikini étirap qilishta intayin keskin ziddiyet mewjut. Shimaliy Koriyining yadro qoralliri mesilisimu bu ikki döletning hemkarliqi bolmighan ehwal astida hel qilinishi mumkin emes. Emeliyetke hürmet qilghanda, Yaponiye hazir asiyadiki eng chong iqtisadiy küch, Xitay bolsa uninggha yétishiwélish üchün tirishiwatqan dölet. Xitay köp jehette Yaponiyining pen-téxika yardimige muhtaj. Yaponiyimu Xitayning hemkarliqi bolmighan halda özining tesirini kéngeytishi qéyin. Xitay bilen Yaponiye tarix yaki zémin talash-Tartishidinmu muhim bolghan iqtisadiy réqabette bir-Birige hergiz yol qoymasliqi mumkin. (Weli).