DUQ rehberlirining BDT we Swetsariyediki Paaliyetliri

DUQ reisi Rabiye xanim bashchilighida, qurultay rehberliridin muawin reis Erqerjan, ijrahiye komitéti reisi Alim Seytoff, ijrahiye komitéti muawin reisi Ablikim Idris we bash katip Dolqun Eysalardin teshkil tapqan Dunya Uyghur Qurultiyi hey'éti, 2007-yili 3-ayning 26-künidin 29-künighiche Swetsariyede ziyarette boldi. Bu qétimqi ziyaret jeryanida Dunya Uyghur Qurultiyi heyiti BDT Insan Heqliri Kengiyishining yighinige qatnishish bilen birge, Swetsariyening hökümet erbapliri, parlament ezaliri, metbuat we Insan heqliri teshkilatlirining rehberliri bilen ayrim-ayrim uchrusuh élip bérip, Sherqiy Türkistanning siyasi, ixtisadi, mediniyet we dini weziyetliri heqide tepsili melumat bérip ötti. ularning Sherqiy Türkistan mesilisige bolghan hisdashlighini we yardemlirini qolgha kelturushte intayin ijabi qedemler besildi.

. 2007-yili 3-ayning 26-küni, saat 9 da Dunya Uyghur Qurultiyi reisi Rabiye xanim, Ijrahiye Komititi reisi Alim Seytoffni, muawin reis Esqerjan, ijrahiye komititi muawin reisi Ablikim Idris, bash katip Dolqun Eysalar Germaniyedin kilip, Swetsariye Sherqiy Türkistan Jemiyitining bash katibi Tursunjan ependiler bilen birlikte Swetsariyening Jenwe Aydurumida kütwaldi. Ular Jenwe Aydurumidin udul BDT ning Jenwediki Sariyigha kilip, BDT Insan Heqliri Kengiyisihi yighinigha qatnishish resmiyetlirini bejirip, BDT diki paaliyetlirini bashliwetti. BDT sariyining E 27 zalida, saat 12:00 -14:00 ge qeder mexsus Xitaydiki insan heqliri mesilisi buyunche yighin bulup ötti. Bu yighinda tunji bulup Rabiye xanim sözge teklip qilindi, undin kéyin nöwet buyunche Tibet we demokiratik Xitaylarning wekili söz qildi. Rabiye xanim 30 minuttin artuq qilghan sözide, Sherqiy Türkistandiki insan heqliri weziyiti heqide tepsili toxtaldi we demokiratik doletlerni, xelqara jemiyetni Xitay hökümitige besim qilishqa, Uyghur kishlik hoquq weziyitige kongul bölüshke chaqirdi. Bu yighingha nurghunlighan döletlerning diplomatliri, xelqaraliq insan heqliri teshkilatlirining rehberliri, insan heqliri paaliyetchiliri bulup 100 din artuq kishi ishtirak qildi. Rabiye xanimning dokilati yighin qatnashquchiliri arisida kuchluk tesir we ghulghuzla qozghidi. Dokilatlardin kéyin soralghan suallarning 90% din artuqi Uyghur mesilisi heqide boldi. Dunya Uyghur Qurultiyi teripidin teyarlanghan „Sherqiy Türkistandiki insan heqliri weziyiti“ namliq dokilat we Rabiye xanimning nutqi yighin jeryanida tarqitildi.

3-ayning 26-küni chushtin kéyin, Rabiye xanim Fransiyelik muxpir Sylvie Lasserre xanimning ziyaritini qobul qildi. 3 saattin artuq dawam qilghan bu ziyarette Rabiye xanim, Sherqiy Türkistan, ailesi we öz kechurmishige ait her tereplime suallargha tepsili jawap berdi.

3-ayning 26-küni kechte, Rabiye xanim Jenvediki Excelsior mihmanxanida, Chigirasiz insan heqliri teshkilatining (HRWF) wekili Jim Thomas ependi bilen körüshüp, Sheqiy Türkistandiki insan heqliri weziyiti we Dunya Uyghur Qurultiyi bilen HRWF ning bundin kéyinki hemkarliqiliri heqqide muzakirler élip bardi.

3-ayning 26-küni kechte, BDT we xelqara teshkilatler bilen bolghan uchrushushdin kéyin, reis Rabiye xanimning riyasetchiligide Dunya Uyghur Qurultiyi rehberliri 2-nöwtlik qurultaydin buyanqi paaliyetler heqide muzakire yighini ötküzdi. Yighinda hazirghiche élip bérilghan xizmetler xulasilandi, netinjiler we kemchilikler közdin köchürildi. Bundin kéyinki paaliyet pilanliri muzakire qilindi we aldimizdiki künlerde échish pilanlanghan ijrahiye heyetliri yighinining waxti, kün-terbiwi qarar qilindi.

3-ayning 27-küni Reis Rabiye xanim bashchilighidiki Dunya Uyghur Qurultiyi heyiti, Xeter Astidiki Milletler Teshkilatining tekliwige bina'en Swetsariyening paytexti Bern shehrige yitip kélip, Xeter Astidiki Milletler Teshkilatining rehberliri we Swetsiye hökümet xadimliri bilen uchrushush ötküzdi. Rabiye xanim ulargha Uyghurlarning nöwette duch kiléwatqan mesililiri heqide etrapliq melumat bérip, Swetsariye hökümet, parlamentlirining Uyghur kishilik höquq weziyitige diqet qilishini telep qildi. Ular Swetsariye bilen Xitay hökümetliri arisida 15 yildin buyan insan heqliri sohbitining dawam qilip kilwatqanlighini, bu qétimqi uchrushush bilen özlirining Uyghur kishilik hoquq mesiliside köpligen yéngi melumatlargha ige bolghanliqini, bundin kéyinki Xitay hökümiti bilen bolghan söhbetlerde Uyghur mesilisige alahide köngul bölidighanliqini éyti. Rabiye xanim ulargha Dunya Uyghur Qurultiyi teripidin teyarlanghan Sherqiy Türkistandiki insan heqliri weziyitige dair dokilatni teqdim qildi.

3-ayning 27-küni Berndiki uchrushushlar axirlashqandin kéyin, Dunya Uyghur Qurultiyi heyiti Swetsariyening Zürich sherige qarap yolgha chiqti, ular chushtin kéyin saat 4 de Zürich ge yitip kilip, Swetsariyening eng chong gezitisi „Yéngi Zürich gezitisi“ ni ziyaret qildi. Rabiye xanim muxpirlarni kütwélish yighilishi ötküzdi. Kéyin Rabiye xanim yene „Yéngi Zürich gézitisi“ning ataghliq muxpiri Oswald Iten ependining 2 saattin artuq mexsus ziyaritini qobul qilip, Sherqiy Türkistan weziyiti we Rabiye xanimning ozi heqide sorighan suallirigha jawap berdi.

3-ayning 27-küni kechte, Swetsariye Sherqiy Türkistan jemiyitining reisi Andeli ependining orunlashturushi bilen Dunya Uyghur Qurultiyi rehberliri Swetsariyediki Sherqiy Türkistanliq wetendashlar bilen uchrushush élip bardi. Rabiye xanim Swetsariyediki wetendashlardin tepsili hal soridi, bulupmu siyasi iltijasi texi hel bolmay kilwatqan yurtashlarning ehwali heqide tepsili melumatqa ige boldi we ularning mesilisining tizraq hel bulushi uchun tirishchanliq körsitidighanliqini eyti. Bu uchrushushta yene Sherqiy Türkistan dawasini Swetsariyede téximu küchlendurush mesililiri heqide muzakirler élip bardi.

3-ayning 28-küni, pilan buyunche Dunya Uyghur Qurultiyi rehberliri yene Zürichge qaytip kélip, Swetsariye parlament ezaliri bilen körüshti. Swetsariye parlamentining ezasi, Yawrupa Parlamenti kéngiyishining ezasiwe „Ténchliq üchün küreshqilghan 1000 ayal“ herkitining rehbiri Ruth-Gaby Vermot xanim Rabiye xanimning sheripige chushluk ziyapet berdi. Ziyapet jeryanida Rabiye xanim bilen Ruth-Gaby Vermot xanim Sherqiy Türkistan, Xitay weziyiti bilen birge xelqara weziyetler heqide qizgin sohbet élip bardi. Ruth-Gaby Vermot xanim Swetsariye parlamenida Uyghur mesilisni oturgha qoyidighanliqini, Swetsariyediki Uyghur Iltijachilarning mesilisige kongul bölüp, ularning mesilisining hel bulushi üchün pütün tirishchanliqni körsitidighanliqini, shundaqla Rabiye xanim bilen tunushqanliqidin intayin xoshal ikenligini ipade qildi. Rabiye xanim Sherqiy Türkistandiki Insan Heqliri Weziyitige dair dokilat bilen birge, Swetsariyediki iltijasi ret qilinghan wetendashlarning tizimligini Ruth-Gaby Vermot xanimge tapshurdi.

3-ayning 28-küni, Swetsariye parlamentliri bilen bolghan uchrushush axirlashqandin kéyin Dunya Uyghur Qurultiyi heyiti yene Jenvege yitip keldi. Rabiye xanim bashchiligidiki hey'et BDT sariyida BDT insan heqliri kéngiyishining dini ishlar mexus wekili Jahangir xanim bilen körüshti. Bir saat dawam qilghan uchrushushta, Rabiye xanim Xitay hökümitining 57 yildin buyan Sherqiy Türkistanda élip barghan dini zulumlirini pakitliri bilen tepsili otturgha qoyup ötti. Rabiye xanimning sözni tepsili anglighandin kéyin, Jahangir xanim uzining Xitaydiki dini erkinlik mesilisidin intayin qayghu urwatqanliqini, Uyghur musulmanlirigha buliwatqan dini bésimlardin xewerdar ikenligni, bu heqte Xitay hökümiti bilen sozlishwatqanlighini we dini mesililerni tekshurush üchün Xitaygha tekshürüsh ömeklirini ewetidighanliqini éytip, dawamliq yéngi uchurlar bilen teminlep turushimizni telep qildi.

Dunya Uyghur Qurultiyi Neshiryat-Teshwiqat Merkizi

2007-yili 3-ayning 30-küni 

http://www.uyghurcongress.org/Uy/news.asp?ItemID=1175256828