|
Xitay Hakimiyiti, Jenoptiki Yéza Kadirlirini Shimali Rayonlargha Sürgün
Qilishqa Bashlidi
< Xinjiang géziti > ning 3 – ayning 24 – künidiki xewiride körsütülishiche,
Sherqiy Türkistanning jenobidiki Aqsu, Qeshqer, Atush we Hoten qatarliq 4
wilayitidin sürgün qilinghan 9 – türkümdiki 400 neper azsanliq millet yéza
kadiri shimali rayonlargha yürüp ketken.
Sürgün pilanini, < aptonom rayonluq partikom teshkilat bölümi > tüzüp
chiqqan bolup, bu qétin sürgün qilinghan yza kadirlirining otturiche yéshi
24 yash iken we ular öz yürtliridin ayrilip Shimali rayonlarda 1 – 2 yil
xizmet qilidiken.
< Aptonom rayonluq partikom teshkilat bölümi > ning mu’awin bashliqi Sabir
Heyitjanning bildürüshiche, jenoptin élip kélingen bu milliy yéza kadirliri
shimali rayonlarda ishlesh jeryanida nuxtuluq halda siyasi sapasini
östürüshni birinchi ölchem qilidiken, ulargha Markisizimliq döwlet, millet
we din qarishi, sotsiyalistik bazar iqtisadi, Deng Xiao Ping neziriyesi we
Jiang Ze Minning < 3 ke wekillik qilish > idiyesi … qatarliq mezmonlarda
sestimiliq télim bérilidiken.
Jenoptiki milliy kadirlarni shimalgha, shimaldikilerni bolsa jenobi
rayonlargha yötkep ishlitish siyasi bolsa, Kommunist Xitay hakimiyitining
1949 – yilidin buyan qollunup kelgen taktikisidin ibaret. Eslide bu, shekli
özgergen sürgün siyasiti bolup, Xitay hakimiyiti hech bir zaman yerlik
milliy kadirlargha ishengen emes we meyli ular qanchilik sadiq bolsa bolsun,
ulargha her zaman guman bilen qarap kelmekte.
Mesilen, < aptonom rayonluq partikom > ning sekritari Wang Le Quan 1999 –
yili 12 – ayning 17 – küni Hotende Hökümet rehberlirige qilghan bir sözide,
< yéza – bazar kadirlirini omomiy yüzlük almashturushni ishqa ashurushimiz
kerek, chünki ular öz yurtlirida siyasi jehettin erkin emes,
etrapidikilerning hemmisi uruq – tuqqan, yar – burader we tonush –
bilishliri bolghachqa, amalsiz qéliwatidu, shunga ularni almashturush ishini
3 – 4 türkümge bölüp tügütishimiz lazim > dep körsetken idi.
Wang Le Quan buyerde, < yézilardiki Uyghur kadirlar öz yurtlirida
yurtdashlirigha yüz kelelmey kompartiyening siyasitini yax’shi ijra
qilalmaywatidu, bashqa yurtqa yötkisek, bizge teximu sadiqliq bilen xizmet
qilar > digenni közde tutqan idi.
Undin bashqa yene her derijilik hökümetning doklatliridimu, asasi qatlam
kadirlirining kompartiyéning pilanliq tughut we bashqa siyasetlirini ijra
qilishta yuqurini aldap kelgenliki pat – pat yer élip kelgen idi.
Nöwette Sherqiy Türkistanda 900 ge yéqin yéza we 10 mingdin artuq kenit bar
bolup, asasi qatlam yéza kadirlirining sani 100 mingdin ashidu.
.
|
