|
Xitay Hakimiyiti, Jenobi Rayonlardiki Uyghurlarning Noposini Azaytishni
Pilanlimaqta
< Xinjiang axbarat tori > ning 3 – ayning 13 – künidiki xewiride
körsütülishiche, < Aptonom rayonluq partikom > ning sekritari Wang Le Quan
shu küni Bei Jingda muxpirlargha qilghan sözide, Sherqiy Türkistandiki
yerlik déhqan – charwichilar arisida < az perzent körgenlerni mukapatlash
tüzümi > ni yolgha qoyudighanliqini bayan qilghan.
Wang Le Quan muxpirlargha qilghan sözide, nöwette Sherqiy Türkistanda,
bolupmu Uyghurlar zich toplushup olturaqlashqan jenobi rayonlarda yerlik
Xelqning turmush sewiyesining töwen bolushini, shu jaylarning < pilanliq
tughut > xizmitige ehmiyet bermigenlikige baghlap qarighan.
Wang Le Quan bu heqte toxtulup, < pütün Xinjiangdiki déhqan –
charwichilarning 43 pirsenti jenoptiki 3 wilayetke yerleshken, bu jaylar
Xinjiang boyiche tebiy muhiti eng nachar, turmush sewiyesi eng töwen
rayonlardin ibaret. Bu rayonlarda noposning tez köpüyüp kétishi bolsa,
puxralarning namratliqtin qurtulup bay bolush yolidiki eng chong tosaqtin
ibaret. Bizning jenoptiki bu 3 wilayetke qaritip keliwatqan pilanliq tughut
siyasitimiz özgermeydu, emma bir ayililik déhqanning peqetla 2 perzent
körüshini teshebbus qilimiz, bununggha emel qilghanlarni “ az perzent
körgenlerni mukapatlash siyasiti „ din behriman qilimiz > dep körsetken.
Wang Le Quan misal süpitide Hotenni körsütüp, < 1999 – yili Hotenning noposi
1 milyon 400 minggha barmaytti, hazir bolsa 2 milyongha yéqinliship qaldi,
Hotende noposning bek téz éship kétishi, tereqqi qilish we beyishning mohim
tosalghusi bolup qaldi > dep bayan qilghan.
Wang le Quan yene tekitlep, döwletning belgilimisi boyiche, yézilarda
yashawatqan azsanliq milletlerning 3 perzent körüsh hoqoqi barliqini, emma
Jenobi rayonlarning tebiy sharayitining nacharliqi tüpeylidin, noposining
köpüyishi bilen déhqanlarning turmush yükining eghirlap ketkenlikini, shunga
bunungdin kéyin yézilarda 2 perzent körgenlerni eng yah’shi imtiyazlardin
behriman qilidighanliqini bayan qilghan.
Emiliyette bolsa Xitay hakimiyiti birqanche yil burunla Sherqiy
Türkistandiki yerlik déhqanlargha qarita siyasi jehettin besim ishlitish,
iqtisadi jehettin aldash taktikisini qollunup, ularnimu huddi sheher
ahalisidek 2 perzet, mumkin bolsa peqet birla perzent körüshke qistap kelgen,
Döwletning belgilimisi boyiche 3 perzent körgenlerni siyasi, iqtisadi we
ijtimayi jehettin chetke qéqish osulini qollanghan idi.
Sherqiy Türkistanning jenobi rayonliridiki yerlik Xelqning namrat
bolushining tüp sewebi, Xitay hakimiyitining iqtisadi jehette Xitay
köchmenliri bilén yerlik Xelqqe qarita qosh ölchem siyasitini yürgüzüp
kelgenlikidin ibaret bolup, Xitay hakimiyiti Uyghurlar zich olturaqlashqan
jenobi rayonlarning igilikini tereqqi qildurush heqqide hechqandaq emiliy
qedem basmighan, bu rayonlarni pütünley öz teghdirige tashlap qoyghan idi. .
.
|
