Xitay Hökümitining Sherqiy Türkistandiki < Qosh Tilliq Oqutush > Heqqide Élan Qilghan Yengi Sanliq Melumatliri

3 – ayning 7 – küni, Xitay hakimiyitining Sherqiy türkistandiki eng asasliq axbarat orgini hisaplanghan < Tianshan xewer tori > da, Uyghurlarning milliy ma’aripini Xitaylashturush meqsidide élip bériliwatqan atalmish < qosh tilliq oqutush > heqqidiki yéngi sanliq melumatlar élan qilindi.

< Aptonom rayonluq ma’arip nazariti > ning munasiwetlik xadimliri teripidin teminlengen mezkur statiskida körsütülishiche, 2006 – yili Sherqiy türkistanning omomiy noposi 20 milyon 100 ming bolup, < azsanliq millet > ler 61 pirsentni teshkil qilghan.

2005 – yilining axirigha qeder, Sherqiy türkistan boyiche her derijilik mekteplerde oquwatqan oqughuchilarning sani 4 milyon 415 ming bolup, bunung ichide < azsanliq millet > oqughuchiliri 58 pirsentni teshkil qilghan.

Sherqiy Türkistanda mewjut oqutquchilarning omomiy sani 273 ming bolup, < azsanliq millet > oqutquchilirining sani 155 ming we 56 pirsentni teshkil qilidu.

Nöwette Sherqiy Türkistanda mewjut bolup turiwatqan we < azsanliq millet > tilida deris bérilidighan adettiki ottura mekteplerning sani 891 bolup, barliq ottura mekteplerning 47.12 pirsentini teshkil qilidu. Milliy Bashlanghuch mekteplerning sani 3329 bolup, 69.14 pirsentni teshkil qilidu.

Yuqarqi milliy ottura mekteplerde Xitayche, Uyghurche, Qazaqche, Qirghizche, Mong’ghulche, Shiweche we Rusche 7 xil tilda deris bérilidu, derislik kitaplirimu 7 xil tilda.

Hazirgha qeder Xitay mekteplirige qoshuwétilgen milliy ottura mekteplerning sani 891.

Nöwette Sherqiy Türkistandiki Xitay ottura – bashlanghuch mektepliride oquwatqan < min kao xen > ler, yeni milliy oqughuchilar, bu mekteplerdiki omomiy oqughuchilarning 20 pirsentidin köpirekini teshkil qilidu, xéli köpligen Xitay mektepliri bu nisbetni 50 pirsenttin köpirekke yetküzgen.

Xitay hakimiyitining Sherqiy Türkistandiki < qosh tilliq oqutush > siyasiti töwendiki basquchlarni besip ötken:

1950 – yilidin 1976 – yilighiche bolghan mezgilde Xitay hökümiti Sherqiy Türkistandiki milliy mekteplerde Xitay tili derislikini yolgha qoyghan, her derijilik ali mekteplerde bolsa < Xitayche ögünüsh teyyarliq fakultiti > ni qurup chiqip, < qosh tilliq oqutush > ning deslepki asasini turghuzup chiqqan.

1984 – yili Xitay hökümiti, < milliy mekteplerde Xitayche ögünüshni kücheytish heqqide teklip > digen nersini tüzüp chiqip, Herqaysi Ali mekteplerdiki milliy oqughuchilargha we milliy ottura – bashlanghuch mektep oqughuchilirigha qaratqan Xitay tili derislikini alahide kücheytken, shundaqla, milliy mekteplerge qarita, bashlanghuchning 3 – yilliqidin taki toluq otturini tamamlighangha qeder muqim halda Xitay tili ögütüshni emelge ashurghan.

1992 – yilidin étibaren Xitay hökümiti Sherqiy Türkistandiki bezi milliy ottura mekteplerde < qosh tilliq oqutush tejirbe sinipliri > ni tesis qilip, matimatika, fizika, xemiye qatarliq tebiypen derislirini milliy oqughuchilargha Xitay tilida ötüshni sinaq teriqiside bashlighan.

Xitay hakimiyiti yene 1992 – yilidin étibaren Xitay tili oqutquchisi yétishmeslik mesilisini hel qilish üchün, Sherqiy Türkistandiki herqaysi pidagogika Uniwersititi we enistitutlirining asasi oqutush nishanini Xitay tili oqutquchilirini terbiyileshke qaydurush bilen birge, yene milliy oqutquchilargha qarita Xitayche ögünüsh kurslirini echishqa bashlighan.

Xitay hökümitining milliy mekteplerge qarita < qosh tilliq oqutush > ni resmiy yosunda omomiy yüzlük yolgha qoyghan waqti 204 – yili bolup, shu yili < Aptonom rayonluq partikom > we < Aptonom rayonluq xelq hökümiti >, < qosh tilliq oqutush xizmitini omomiy yüzlük qanat yaydurush heqqide qarar > ni élan qilghan.

2005 – yili < aptonom rayon teripidin > teripidin, < azsanliq millet ösmürlirige qarita mektepke kirishtin burun Xitayche ögütüsh heqqide pikir > digen nerse élan qilinip, Yeslilerdiki milliy ösmürlerge qaritamu Xitayche ögütüshni qanat yaydurushqa bashlidi.

2005 – yilining axirida, < Aptonom rayonluq ottura – bashlanghuch mektep qosh tilliq oqutush xizmiti yighini > chaqirilip, < yerlik ösmürlerge qarita kichigidin bashlapla Xitayche ögütüshni yolgha qoyush, oqutquchiliq ötkilini ching tutush > digen pirinsipni tüzp chiqti.
Shundin buyan < qosh tilliq oqutush > xizmiti, Sherqiy Türkistandiki her derijilik partiye – hökümet organlirining eng mohim xizmet küntertibi qilindi.

2004 – yilining axiri, Sherqiy Türkistan boyiche 52 milliy ottura – bashlanghuch mektepte 946 < qosh tilliq oqutush sinipi > tesis qilinip, bu siniplarda oquydighan oqughuchilarning sani 35 ming 948 neperge yetküzüldi, 2005 – yili bolsa buxil siniplarning sani 4505 ke, unungda oquwatqan oqughuchilarning sani bolsa 145 ming 138 neperge yetti.

Xitay hökümiti keyinki 4 yil ichide < qosh tilliq oqutush > hizmitige 130 milyon yuandin artuq memlegh salghan we 10 mingdin artuq milliy oqutquchini Xitay tili ögünüsh kurslirigha iwetken.

Xitay< hökümiti yene 2006 – yilidin 2010 – yiligha qeder, Aqsu, Atush, Qeshqer, Hoten, Ili, Chöchek, Altay qatarliq wilayetlerde yezilardiki yerlik yesli balilirigha qarita mektepke kirishtin burun Xitayche ögütüp bolushni emelge ahurushni pilanlighan.

Nöwette Sherqiy Türkistanda 3 – 6 yash ariliqidiki ösmürlerning sani 1 milyon 200 ming neper bolup, bunung 720 ming nepiri azsanliq millet baliliri iken, Xitay hökümiti bu yerlik ösmürlerning hemmisining mektepke kirishtin burun Xitaychisini chiqirip bolushni mohim nishanlirining biri qilip békitken.

< Aptonom rayonluq ma’arip nazariti > ning yaqarqi melumatida, Sherqiy Türkistanda < qosh tilliq oqutush > ni yolgha qoyushning sewebi heqqide iazaht bérilip, < Xitay tili bolsa döwlitimizning bir tutash tili, pütün pen – téxnika uchurlirining hemmisi digüdek Xitayche, shunga Xitayche bilmey turup tereqqi qilish mumkin emes, unung üstige Xitay tili BDT teripidin qollunuwatqan 6 chong tilning biri, Xitay tilining dunyadiki étibari we tesiri barghansiri éship barmaqta > dep körsütülgen.