Abdujelil Qaraqash:
< Xelqara Yéza Igilik Tereqqiyat Fonda Jemiyiti, Uyghur Déhqanlirining Nöwettiki Weziyiti Heqqide Neqmeydan Tekshürüshi Élip Bérishi Lazim> 

< < Xinhua axbarat agentliqi > ning 2 – aynin g 16 – küni bergen xewiride körsütülishiche, yéqinda, merkizi Rimdiki we Birleshken döwletler teshkilati qarmighidiki < Xelqara yéza igilik tereqqiyat fondi > bilen Xitay yéza igilik ministirliki otturisida hemkarliq kelishimi imzalanghan bolup, bu kelishimge asasen < xelqara yéza igilik tereqqiyat fondi >, Sherqiy Türkistandiki namrat déhqanlarning igilikini tereqqi qildurush üchün yéqinda Xitaygha 25 milyon 100 ming dollarliq yardem béridiken.

Xitay yéza igilik ministirliki bilen BDT < Xelqara yéza igilik tereqqiyat fondi > otturisida tüzüp chiqilghan pilangha asasen, Sherqiy Türkistanning shimali we jenobi rayonliridiki yezilarni namratliqtin qutquzush lahiyesige jem’i 55 milyon dollar meblegh selinidiken we qalghan qismini Xitay terep chiqiridiken.

Emma chetellerdiki Uyghur siyasi pa’aliyetchiliri, Xitay hakimiyitining BDT teripidin Sherqiy Türkistangha ajritilghan bu mebleghning Uxghur déhqanlirigha payda elip kelishige guman bilen qarashmaqta.

< Sherqiy Türkistan informatsiyon merkizi > ning pirezidenti Abdujelil Qaraqash ependi bu heqte özining qarashlirini bildürüp mundaq didi: < BDT qarmighidiki Xelqara yéza igilik tereqqiyat fondi jemiyitining Sherqiy Türkistandiki namrat déhqanlarni tereqqi qildurush üchün meblegh ajratqaliqidin nahayiti söyündüm, emma Xitay hakimiyitining bu mebleghni BDT ning teliwi boyiche ishlitishige we bu mebleghdin Uyghur déhqanlirining nep elishigha ishenmeymen. Chünki Xitay hakimiyiti Sherqiy Türkistanda iqtisadi jehette Uyghurlar bilen Xitay köchmenlirige qarita periqliq siyaset yürgüzüp keliwatidu, Xitay hökümiti peqetla Xitay köchmenliri zich olturaqlashqan Sherqiy we shimali rayonlarning iqtisadini tereqqi qildurushqila ehmiyet bérip keldi we Merkizi hökümet teripidin hem yerlik hökümet teripidin yéza igiliki tereqqiyatigha ajritilghan mebleghning mutleq köp qismi Xitay köchemnliri toplushup olturaqlashqan rayonlargha seliniwatidu, bolupmu Sherqiy Türkistandiki < Bingtuan >, Xitay hökümitining eng asasliq köngül bölüdighan orgini, shunga hazir qaraydighan bolsaq, Sherqiy Türkistanda iqtisadi kirim jehette < Bingtuan > qarmighidiki Xitay déhqanliri bilen Uyghur déhqanliri otturisida periq nahayiti chong, Uyghurlar zich toplushup olturaqlashqan Jenobi rayonlardiki Uyghur déhqanlirining kishi béshigha toghra kelidighan yilliq kirimi 1000 – 1500 yuan etrapida, emma < Bingtuan > qarmighidiki Xitay déhqanlirining kishi béshigha toghra kelidighan yilliq Uyghur déhqanliriningkidin hetta 10 nechche hesse köp boluwatidu >.

Abdujelil Qaraqash ependi bunung’gha misal körsütüp mundaq didi: < Sherqiy Türkistanda Uyghur déhqanliri bilen Xitay déhqanliri otturisida ikki qutupning shekillengenlikini Xitayning özining metbu’atliridinmu körüwelish mumkin. Mesilen, < Tianshan tori > ning 2 – ayning 17 – künidiki xewiride körsütülishiche, < Bingtuan > ning 6 – dewiziyesige qarashliq 106 – polkidiki Xitay déhqanlirining 2006 – yilli kishi béshigha toghra kelidighan kirimi 20 ming yuandin éship ketken.
Mezkur xewerde Cheng Yin Pin isimlik bir Xitay déhqanning ehwali misal keltürülgen bolup, bu xitay ötken yili 120 mo yerni kötire elip paxta térighan we yil axirida sap kirimini 65 ming yuan'ge yetkuzgen, bu xitay xoshal halda, < Eger Bingtuan partikomining ghemxorliqi we yax’shi siyasiti bolmighan bolsa, men bunchiwala köp pulni chüshümdimu tapalmayttim > dep bayan qilghan.

Sherqiy Türkistanning Uyghurlar zich toplushup olturaqlashqan jenobi rayonliridiki yezilarda bir uyghur déhqangha toghra kelidighan térilghu yer bir moghimu yetmeydu we térilghu yer yetishmeslik mesilisi bu rayonlardiki eng eghir mesililerning biri bolup, bu seweptin köpligen uyghur déhqanliri yurt – makanlirini tashlap bashqa kesiplerge yüzlünüshke mejbur bolmaqta. Emma del bunung eksiche, < Bingtuan > qarmighidiki déhqanchiliq meydanlirida térilghu yer köp, emgek küchi az bolup, ular jenobi rayonlardiki uyghur déhqanlirini töwen ish heqqi bilen yallap ishletkendin sirt, yene Xitayning ichki ölkiliridinmu köp miqdarda Xitay emgek küchlirini yötkep kelmekte. Xitayning özining statiskilirida körsütülishiche, peqet ötken bir yil ichidila < Bingtuan > teripidin < paxta tergüchiler > digen namda Xitayning ichkiri ölkiliridin yötkep kelingen köchmenlerning sani bir milyondin éship ketken. Mana bu, Sherqiy Türkistanning nöwettiki riyal weziyiti >.

Abdujelil Qaraqash ependi tekitlep mundaq didi: < Meningche BDT qarmighidiki Xelqara yéza igilik tereqqiyat fondi jemiyiti, özliri teripidin ajritilghan mebleghning ishlitilish ehwalini neqmeydanda turup tekshürishi we nazaret qilishi lazim, chünki Xitay hakimiyiti izchil türde Xelqara jama’etchilikning közini buyap keliwatidu, Mesilen, Xitay hökümiti ilgirimu Dunya bankisidin Sherqiy Türkistanning yerlik Xelqining iqtisadini tereqqi qildurush wedisi bilen zor miqdarda qerz puli elip, bu pulni Bingtuan qarmighidiki qoral – yaraq zawutlirini we türmilerni kengeytish qurulushigha ishletken, yerliklerge bir tiyinmu bermigen, shu seweptin Amerikidiki mesh’hur Xitay demokratik zat Wu Hong Da ependi 1997 – yili Amerika Kongireside birqanche qetim Guwaliq bérish yighini teshkillep, Xitay hakimiyitining Dunya bankisini aldighanliq qilmishlirini emiliy pakitlar bilen pash qilghan idi.

Abdujelil Qaraqash ependi sözining axirida mundaq dep körsetti:
< Eger,Xelqara yéza igilik tereqqiyat fondi jemiyiti Sherqiy Türkistangha hey’et ewetip tekshürüp körsila heqiyqet otturigha chiqidu, Xitay hakimiyiti Uyghurlar zich toplushup olturaqlashqan jenobi rayonlargha meblegh salmay tashliwetken, shunga jenobi rayonlarning déhqanchiliq ishlepchiqirishi hazirmu iptidayi weziyette turmaqta, Uyghur déhqanliri arisidiki namratliq we yoqsulluq köpeygini üchün, hazir Sherqiy Türkistan rayonida yezilardiki uyghur déhqanlirining sheherlerge köchüshi eghir boluwatidu, hetta yiligha nechche 100 ming Uyghur Xitayning ichki ölkilirige bérip Xitay xojayinlargha yallinip ishleshke mejbur boluwatidu ! >.