Xitay Dairiliri Ghojiniyaz Haji Qebristanliqini Yoqatmaqchi

2006.03.21 RFA

Ürümchi shamalbaghda, yeni ittipaq yoli bilen yenen yolining otturisidiki töpilikke jaylashqan yol üstide, bir ‏- ikki ming kishilik mazar bar. Bu mazargha méyit kömüsh bir qanche yillar ilgirila meniy qilinghan. Emma bu yerdiki mazarlarni urugh ‏- tughqanliri we uyan - buyan ötken ademler (musulmanlar) toxtap qiraetler qilip yoqlap turidu.

Ulugh erbablar kömülgen mazar

Chünki bu 1931 - yilidiki qumul inqilabining rehbiri, 1941 - yili Shéng shisey teripidin mexpi öltürülgen Uyghurlarning milliy qehrimani Ghojiniyaz haji bashliq, Sabit damolla, Mesut sabiri, Qurban Qoday, Sharipxan Töre qatarliq ulugh erbablar depne qilinghan mazardur. Gerche Ghojiniyazhaji maziri yillardin béri rémont qilinmay, konirap, gümbizining yérimi dégüdek örülüp chüshken bolsimu, emma bu ulughning qebre béshidin kishi ayighi üzülmeydu, güller öksimeydu.

Yéqindin buyan Tengritagh rayonluq xelq hökümiti shundaqla ittipaq yoli mehelle komititi birlikte bu mazarning 31- martqiche köchürülidighanliqi, mazar ornigha orman bina qilinidighanliqi, kömülgen jesetlerning igilirining jeset söngeklirini téz arida yötkishi kérekliki heqqide uqturush chiqirip qoyghan.

Biz mezkur uchur heqqide munasiwetlik dairilerdin yenimu tepsili melumat élish üchün, Ghojiniyaz haji qebristanliqini köchürüshke biwaste mesul bolghan orun - Ürümchi tengritagh rayoni ittipaq yoli mehelle komitétigha téléfon qilduq.

Ziyaritimizni qobul qilghan bir xadim, nöwette qebre köchürüsh pilanining resmiy ish bashlighanliqini bildürdi. Hemde bu ishqa omumyüzlük tüzesh we tertipke sélish ishxanisining mesul boluwatqanliqini éytti.

Xelqning qeblide muzéyxana

Ghojaniyaz hajining mezkur qebristanliqtiki qebrisi.
Biz bu xewerning ishenchilik ikenlikini bilgendin kéyin, Ürümchidiki Uyghurlarning qebre köchürüshke bolghan inkaslirini bilish meqsitide, mazar etrapida olturushluq ahalilerge téléfon qilduq. Téléfonimiz ulanghan bir Uyghur ayal, Ghojiniyaz haji qebristanliqining köchürülüsh heqqidiki xewerni bizdin anglawatqanliqi üchün chöchüp ketti.

Igilishimizche, Xitay hökümitining Ghojiniyaz haji qebristanliqini köchürüsh pilani yillardin béri xelqning qarshiliqi bilen emelge ashmighanliqi üchün, bu qétim peqet qebristanliqqila uqturush chaplighan. Shundaqla, qebre köchürüshke nahayiti az waqit bérilgen. Nöwette bu qebristanliqtiki jeset söngekliri Ürümchidiki gülbagh musulmanlar qebristanliqigha köchürülüshke bashlighan.

Küchlük inkaslar

Qebre köchürüsh, insaniy exlaq jehette ölgüchige bolghan hörmetsizlik, Uyghurlarning diniy örp adetliri boyiche alghandimu éghir alidighan bir qilmish bolghanliqtin, shamalbagh Ghojiniyaz haji qebristanliqini köchürüsh, oqturushidin xewerdar bolghan kishilerde naraziliqlar peyda qilghandin sirt, bu mazar Ghojiniyaz hajigha oxshash ulughlar depne qilinghan jay bolghanliqtin, kishilerde hökümetning bu pilanigha qarita qarshi inkaslar peyda bolmaqta iken.

Biz Ghojiniyaz haji qebristanliqini daim yoqlap turidighan ziyaliylardin birini tépip, Xitay hökümitining néme üchün bu mazarni köchürüsh meqsitidin yillardin béri yanmaywatqanliqigha dair mesililer heqqide söhbetleshtuq. U, mesut sabiri, Ghojiniyaz haji, sabit damolla we bashqa bir qisim tarixiy kishilerning u yerge kömülgenlikini, bu mazarning Uyghur qazaq we bashqa millet kishiliri teripidin ziyaret qilinip kéliwatqanliqini, Xitaylarning bu mazarni köchürüsh arqiliq, bu yerge kömülgen qehrimanlarni Uyghur xelqining qelbidin yoqatmaqchi bolghanliqini éytti. (Gülchéhre).