Derdimni Nerge Ėytay ?

Mihray Saki

Men insan heqliri, dimokrariye, barawerlik, hörlük, erkinlik, ténchliqqa bolghan intilish tuyghusi bilen Germaniyege kélip siyasi panahliq tilidim. Kim bilsun? Xitay kommonist hakimitining rezil qanuni astida yashash imkaniytim qalmay erkin döletke kelgen men, tunji qedemdila Xitay tarjimanning chala tarjimanliqi bilan Germaniyediki palaket basqan hayatimni bashlidim......

Mana mushu démokratik elde öz derdimni ana tilimda emes, bizge yat bolghan Xitay tilida anglitishqa majbur boldum. Men 25 million Uyghur arisida tughulup östüm. Öz ana tilimda maarip tarbiyisi kördüm. Öz ana til mektiwide senet oqutkuchisi boldum. Méning kaspim 2 - til bolghan Xanzu tilini bilish cheklimige uchrimaydu. Uning üstige Uyghur madiniyet-seniti dunyagha danglik bolgachka bashqa milletlarning sanetini Uyghur parzantlirige ögitish telipi küchlük emes. Shu wejidin mening Xenzuche seviyerim töwen ham yoq diyarlik. Shunga bu dölette öz derdimni özem tuluk bilmigen til arqiliq chala hem xata anglattim, démokratik el bolghan Germaniye hökümiti bolsa méningdin Xenzuchini bilish-bilmeslikimni sorapmu qoymidi. Germaniye hökümiti Xitayning zulumida yashawatqan, Xitay bolmighan milletlerningmu Xitay tilini choqum mükemmel bilishi kérektek muamile qildi. Uyghuristan
Zhoung hua xelq jumrihiti emes, belki bu 1 million 848 ming km' liq keng, bay zéminning igisi biz Uyghurlar.

Bu erkin dölette yashash jeryanda herbir puxraning özining telipini otturigha qoyush erkinlikining barliqini tonup yettim. Biraq men öz insani kishilik hoququmning barlighini tonup yetkende allaqachan kéchikkentim. Chünki siyasi panaliq tilesh qanunida birinchi qétimliq sözlishishte nime digen bolsa shu asas qilinidiken.

Diktatora astidiki bir dölette puqralarning döwlet siyasiti we qanuni üstide pikir yürgüzüsh hem arlishish hoquqi bolmaydu. Bu elwetta dunya jamaetchilikige besh qoldek ayan. Ochuqtin-ochuq naheqchilik, zorawanliqqa chidimay bir éghiz qarshi pikir berip qoyghanliqi üchün, ölüm jazasigha höküm qilin'ghan bir " jinayetji" ning aile-tawabatlirining öz tupriqida yashash imkaniytidin mahrum qélip demokratik ellerdin yashash hoquqini telep qilishimiz bu normal ahwal idi. Demokratik el bolghan Germaniyege kélip telep qilghan heq-hoququm yene shu Xitay terjimanning terjimisi kasapitidin qayta-qayta qattiq ret boldi. Kishlik huquq kishilerning behirlinishke tégishlik bolghan barliq huquqlirini körsitidu. Men mana mushu insan kishlik huquqi eng kapaletke iga bolghan Germaniyede " Dunya kishilik huquq xitap namisi" diki " Hemme milletning öz teghdirini özi belgilesh huquqi bar" dighen maddisidiki " U millet meyli ohshimighan rayon we döwlette yashimisun barliq huquq we erkinliktin bahrilinish salahitige ige, millet, irqi, jinsi, tili, din, döwlet teweliki, ijtimayi kélip chiqishi, siyasi salahiyiti we bashqa salahiyet jehetlerde perq ayrilmaydu" digen belgilimisining barliqini we özemning bu huquqlardin behirlinalaydighinimni tonup yettim.

Hazir Germaniye hökümiti méning siyasi panahliq telipimni qattiq ret qilip, Xitay konsul xanisidin qaytish resmiyitini bejirishimge qistimaqta, we herxil yollar bilen turmishimni boghmaqta!

Eger méning ashu eziz diyarimda yashash imkaniytim bolghan bolsi idi dadisiz bir narsidini sörep bunchilik sersan-sergendanlikta japa tartmighan bu yat el, yat döwletke kelmigen, qérindashlirim bilen birge yashighan bolattim. Bizning mana mushundaq xarlinip dishwarchiliqqa uchurishimiz nima seweptin?
Ashu bay zéminning igisi bolghanliqimiz üchünmu? We yaki öz tupriqi üchün ikki éghiz lilla gep qilip qoyup atalmish " milliy bölgünchi" dep qarlinip ölüm jazasigha höküm qilinip öltürülgen " eksil inqilapchi" ning ayali bolghanliqim üchünmu?

Xitay kommonist hökümiti öz zéminimizda zéminning igisi bolghan bizni her xil yollar bilen qanuni jazagha tartsa, demokratik eller bizge yashash huquqi bermise biz emdi kimdin yardem soraymiz.....?