Bulghanghan Su Uyghur Ėlide 5 Milyondin Köp Kishige Tehdit Bolmaqta
 

2005.12.05 RFA

Uyghur élide suning bulghinishi xélidin béri mewjut boliwatqan bir mesile bolup, bulghanghan sularni uzun mezgil istimal qilish netijiside kélip chiqqan her xil késellikler bizge yat emes.

Aptonom rayonluq su ishliri nazaritining yéqinda chiqarghan bir tekshürüsh doklatigha qarighanda, Uyghur élidiki yéza nopusi ichide texminen 6 milyongha yéqin kishining ichiwatqan süyi hazirghiche bixeter emes iken. Suning bulghinishini keltürüp chiqiriwatqan asasliq amillar bolsa, suda ftor terkibining ölchemdin yuqiri bolushi we sanaettiki kéreksiz su, sheher turmushidiki paskina suning chiqirilishi we déhqanchiliq doriliri hem ximiyiwi oghutning üzlüksiz ishlitilishi qatarliqlar bolghan. Mushu seweblerdin yézilardiki su menbiyi bulghinip, ongayla kézik shuningdek xoléra qatarliq yuqumluq késelliklerni keltürüp chiqarmaqta.

Turba süyining süpiti barghanséri nacharlashmaqta

Uyghur éli aqsu wilayitining melum bir yézisidiki ismini ashkarilashni xalimighan bir Uyghur kishi bu heqte ziyaritimizni qobul qilip, bu yerdiki turuba sulirining yéqinqi bir-Ikki yildin buyan téximu nacharlap ketkenlikini éytti.

Bu kishining éytishiche, turuba sulirining süpiti nachar bolup, istimal qilghili bolmighachqa u öz aldigha quduq kolap su élishqa mejbur bolghan. Amérikida turushluq tibbiy penler doktori memetimin ependi bu heqte toxtilip, suning bulghinishi asasliqi tebiiy bulghinish we kishiler teripidin bulghinish dep ikki xil shekilde körülidighanliqini bildürdi.

Su ishliri nazaritining doklatida yene, bulghanghan sulardin ftorluq su, yuqiri arsinliq su we tuzluq sularni uzun muddet ichkende söngek shalanglishish we tére raki késelliklirini keltürüp chiqirishtin sirt, chishnimu saghartiwétish ehwalini peyda qilidiken. Ziyaritimizni qobul qilghan aqsu wilayitining awat nahiyisidiki bir xanim bizge, ular turushluq bu rayonda chishi sériq kishilerning nahayiti köplikini éytti.

Kishiler özliri ichiwatqan suning süpetsiz ikenlikini bilmeydu
Gerche bu rayonlarda suning bulghinishi bir qeder éghir bolsimu, bu yerdiki ahalilerning köpinchisi buningdin xewersiz bolghan. Ular bulghanghan suning qandaq késelliklerni keltürüp chiqiridighanliqi hetta ftorluq suning chishning sarghiyip qélishigha seweb bolghan amil ikenlikinimu bilmeydiken.

Biz téléfon qilghan ahalilerdin igilishimizche, bu rayonda su kemchillik mesilisi yenila mewjut bolghachqa, ular peqet su bérilgenge memnun bolup, suning süpitige anche sual qoyushmaydiken.

Su ishliri idarisining doklatigha qarighanda, Uyghur élide hazir bir qisim rayonlarda pesil xaraktérlik su kemchil bolsa, yene bir qisim rayonlarda kilimatning özgirishi chong bolup, qurghaqchiliq éghir bolghan. Uning üstige su bilen teminlesh muessesiliri addiy, we ishlepchiqirish hem turmushta ishlitidighan su miqdari zor hejimde ashqanliqtin, bir qisim rayonlardiki yézilarda turmushta ishlitidighan su éghir derijide kemchil bolmaqta.

Nöwette Uyghur élidiki yéza nopusi su bulghinish we suning yétishmesligidek chong su mesilisige duch kelmekte. Xitay hökümitining 2003 ‏- Yilidiki statistikisigha qarighanda, Uyghur élide Uyghurlarning nopusi 8 milyon 823 ming bolup, buning texminen 70% i yéza ahalisidur. (Peride)


Uyghur yéza nopusi ichide 6 milyongha yéqin kishining ichidighan süyi bixeter emes
Songxwajyang deryasidiki bulghinish rusiyige tesir körsetmekte
Xitayning xarbin shehiri derya süyining bulghinish tehditi astida qaldi
Xitayda yer üsti süyining 25 % bulghinishqa uchrighan
Tarim deryasining hazirqi ikologiyilik barghanséri nacharlashmaqta
Ürümchidiki shimigo deryasi éghir derijide bulghanmaqta
Altuntaghdiki qattiq yamghur apitide lopnur kölige kelkün keldi