2005 – Yili Noyabir Dunya Uyghur Qurultiyining Paaliyet Xewerliri

11-ay Sherqiy Turkistan yéqinqi zaman tarixida intayin muhim weqeler bulup-ötken bir ay. Hemmimizning xewerdar bolghinidek, 1933-yili 11-ayning 12-küni we 1944-yili 11-ayning 12-küni millitimiz keyni-keynidin 2 musteqil Jumhuryetni qurup, Sherqiy Turkistan xelqining musteqilliq arzusini we iradisini ipadiligen idi. Bu kun yillardin buyan Sherqiy Turkisatn xelqi teripidin, bulupmu Chetellerdiki teshkilatlirimiz we wetenperwerlirimiz teripidin mubarek kun qatarida xatirlinip kelmekte. DUQ 2005-yili 7-ayda otkuzilgen 2-nowetlik ijrahiye heyetliri yighinida 11-ayning 12-künini Sherqiy Turkistan xelqining “jumhuriyett küni” dep jakalighan idi. Bu munasiwet bilen qurultiyimizning reisi Erkin Alptekin pütün teshkilatlargha bir murajet ilan qilip, Jumhuryet künni bir-tutash xatirleshni telep qildi. Bu teshebus buyunche herqaysi döletlerdiki teshkilatlar we wetenperwer zatlar Jumhuryet Bayrimni we mubarek Roza Heytini xatirlesh xatirlesh paaliyetlirini otkuzdi. Buningdin bashqa 11-ayda Xitay Dölet reisi Hu Jintao Engilye, Germaniyelerde ziyarette boldi, bu munasiwet bilen DUQ Engilye we Germaniyelerde narazliq namayishliri uyushturdi.

Töwende 2005-yili 11-ayda bulup ötken muhim weqelerni diqitinglargha sunduq.


1. 11-ayning 1-küni, DUQ muawin reisi, Uyghur Kanada Jemiyitining reisi Memet Toxti Amnesty International Group 164'ning teklipi bilen ularning xizmet binasigha bérip Uyghurlarning yéqinqi ehwali heqqide 2 saetlik doklat sundi we ular sorighan suallargha jawap berdi. doklattin kéyin Uyghurlargha qanuniy yollardin qandaq yardem bérish, Kanada hökümiti we siyasi partiyler heqqide qandaq paaliyetlerni orunlashturush digenge ohshash konkiritni mezmunlar boyiche muzakire we teklipler otturigha qoydi.axirda her bir eza oz rayunidiki siyasi partiye wekilliri we parlamet ezaliri bilen Uyghurlar heqqide uchrushush élip bérish uchun ortaq qarar aldi.

2. 11-ayning 3-küni Uyghur Kanada Jemiyiti wekilliri yene Kanada - Xitay kishilik hoquq sohbetlirini bahalash doklat teyyarlash guruppisining wekillirining mehsus ziyaritini qobul qilip, mezkur diyalogning bundin kéyin qandaq élip berlishi kirekliki heqqide Uyghur Kanada Jemiyitining teklip pikirlirini sundi. mezkur doklat Kanada Tashqiy ishlar Ministirlikining teliwi boyiche teyarliniwatqan bolup, bu doklattin kéyin Kanada we Xitay otturisidikiKishilik hoquq sohbetliride mahiyet haraktirliq ozgurushning meydangha kelishi kutulmekte. UKJ, ikki dewlet otturisidiki kishilik hoquq sohbitige UKJ we Tibet teshkilatliriningmu biwaste qatniship Xitay wekilliridin biwaste sual sorashqa imkaniyet yaritip bérishni, her yili Kishilik hoquqni yahshilash bahanisida Xitaygha aqquziliwatqan mebleghning bir qismining Kanada'diki Kishilik hoquq teshkilatlirigha ajritlishi we bu jemiyetlerning hökümet teripidin desteklinishi kirekliki qatarliq konkirt mesililerni we teklip lahiylerni otturigha qoydi.

3. 11-ayning 6-küni DUQ Dini Ishlar bolumi bilen Yavrupa Sherqiy Turkistan Birligining birlikte uyushturushida, Muyinxen shehride Germaniyediki Uyghurlarning qatnishishi bilen Roza heyitini tebriklesh we Jumhuryet Künini xatirlesh paaliyiti otkuzildi. Paaliyet jeryanida 1933 we 1944-yildiki Jumhuryitimiz heqqide melumat bérip otildi. Yash-Osmurler shier deklamatsiye we sen’et programliri teqdim qildi.

4. 11-ayning 5-küni Kanada Uyghur Jemiyitining orunlashturushi bilen Monteryal shehride Roza heyitini tebriklesh paaliyiti otküzildi.

5. Awustraliye Uyghur Jemiyiti, 2005-yili 11-ayning 6-küni Sedney shehride Jemiyetning qurulush murasimi we Roza heyitini tebriklesh paaliyitini otkuzdi. Bu paaliyetke Awustraliyening her-qaysi sheherliridin kelgen Sherqiy Turkistanliqilar, Türkiyelik mihmalar bilen birge, köp sanda Awutraliyelik mihmalar bulup 200 ge yéqin kishi ishtirak qildi. Murasimda Awustaliye Uyghur Jemiyitining Reisi Husen Hesen ependi echilish nutqi sozlep, murasimgha qatnashqan barliq mihmanlarni qizghin qarshi alidighanlighini buldurdi. Husen Hesen ependining echilish nutqidin kéyin, Dilmurat ependi sozge chiqip, Awustraliye Uyghur Jemiyitining qurulush mexsidi, nishani we paaliyetliri heqqide melumat bérish bilen birge, DUQ reisi Erkin Alptekin ependining Awustraliye Uyghur Jemiyitining qurulush murasimi uchun ewetken tebrik xetini uqup otti. Dilmurat ependidin kéyin, Sultanat xanim sozge chiqip Uyghurlarning meniwi anisi, Uyghur demokiratiye we kishilik hoquq herikitining rehbiri Rabiye Xanimning murasim uchun yollighan tebrik xetini uqush bilen birge Rabiye xanimning qisqiche hayat hikayisi sozlep otti.

6. DUQ Dini ishlar bolumi, bu yil ramizan eyi munasiwiti bilen Sediqe-Fitir toplash seperwerligi élip bérip, herqaysi döletlerde eghir ixtisadi qiyinchiliq tartiwatqan qérindashlirimzigha yardem qilish programisini yolgha qoyghan idi. Bu seperwerlikke herqaysi döletlerdiki Teshkilatlar we wetenperwer zatlar qizghin awaz qoshup, yighilghan ixtisadni waxtida DUQ Dini Ishlar Bolumige yetkuzup berdi. Netinjide 3500 Euro ixtisadi yardem toplinip, bu yardem herqaysi döletlerde eghir ixtisadi qiyinchiliq tartwatqan qérindashlirimizgha yetkuzup bérildi.

7. 11-ayning 8-künidin 17-künigiche Xitay Dölet reisi Hu Jintao Engilye, Germaniye we Ispaniyelerde ziyarette boldi, bu munasiwet bilen DUQ Engilye we Germaniyelerde narazliq namayishliri uyushturdi.

a. Xitay reisi Hu Jintaoning Yavrupa ziyaritining 1- bekiti London bulup, u 2005-yili 11-ayning 8-küni Londongha yitip kelgen idi. Hu Jin Taoning Londondiki ziyariti jeryanida, uningha qarshi chong kolemde narazliq namayishi élip bardi. Bu namayishqa Engiliye Uyghur Jemiyitining ezaliri, Tibet teshkilatlirining ezaliri we Uyghur, Tibetni himaye qilghuchilar, Xitay Demokiratliri shundaqla, Falung gong muritliri bulup neche yuz kishi ishtirak qildi.
b. 11 – ayning 10 – küni DUQ ning biwaste orunlashturushi bilen Uyghur we Monghullar Aptobus bilen Muyinxendin Berlinge qarap yolgha chiqip, 11-Noyabir küni seherde Berlinge yitip keldi. Merkizi Germaniyediki Xeter Astidiki Milletlerni himaye qilish Teshkilati bilen birge Xitay bash elchixanisi aldida Hu Jintaoning Germaniye ziyaritige narazliq buldurup namayish élip bérildi. Her qaysi Gezit – jornal we Radio, Teliveziye muxpirliri bu qetikqi namayishni küchlük diqqitige aldi hemde namayishchilarni ziyaret qilip, xitay hökümetining Uyghurlar, Tibetler we ichki Mongghul xelq`lirining insan heqlirini depsende qilish jinayiti heqqide melumatlar igilidi.


8. 2005-yili 11-ayning 9-küni, Xitay Dolet reisi Hujintaoning Germaniye ziyariti munasiwiti bilen, DUQ Reisi Erkin Alptekin, Germaniye Bash Ministiri Schröderge xet ewetip, Xitay dölet reisi bilen bolghan uchrushushta Uyghur kishlik hoquq mesilisini oturgha qoyushni telep qildi.

9. DUQ 2005-yili 7-ayda otkuzilgen 2-nowetlik ijrahiye heyetliri yighinida 11-ayning 12-künini Sherqiy Turkistan xelqining “jumhuriyett küni” dep jakalighan idi. Bu munasiwet bilen qurultiyimizning reisi Erkin Alptekin pütün teshkilatlargha bir murajet ilan qilip, Jumhuryet künni bir-tutash xatirleshni telep qildi. Bu teshebus buyunche herqaysi döletlerdiki teshkilatlar we wetenperwer zatlar Jumhuryet Bayrimni we mubarek Roza Heytini xatirlesh paaliyetlirini otkuzdi. 11-ayning 12-küni Uyghur Amerika Jemiyti Washingtonda, Switsiye Uyghur Komititi Stokholmda, Sherqiy Turkistan Mediniyet-Hemkarliq Jemiyti Qeyseride, Sherqiy Turkistan Waqfi Istanbulda, DUQ Qazaqistan Wakaletchiligi Almutada, Gollandiye Sherqiy Turkistan Waqfi Amsterdamda Sherqiy Turkistan Jumhuryitini xatirlesh paaliyiti élip bardi.

10. 11-ayning 13-küni Washingtonda Tibetliklerning dahisi Dalai Lamaning tughulghanlighining 70 yillighi munasiwiti bilen otkuzulgen murasimda Uyghurlarning meniwi anisi, Uyghur Kishilik hoququ we Demokiratiye herkitining rehbiri Rabiye xanim bashchilighidiki Uyghurlar Dalai La ma bilen uchrushush élip bardi.


11. 11-ayning 14-künidin 17-künigiche, Insan Heqlirini Küzütüsh teshkilatining orunlashturushi bilen, meniwi animiz Rabiye xanim Amerikining Kaliforniye shitatida, Uyghur kishilik hoquq weziyiti heqqide bir-qatar dokilat bérish paaliyiti élip bardi. Rabiye xanim bu paaliyiti jeryanida siyasi erbaplar, kishilik hoquq paaliyetchiliri we ataghliq ertisler bilen uchrushup, ularni Uyghur weziyitige diqet qilishqa chaqirdi.

12. DUQ muawin reisi Memet Toxti, Ottowagha bérip, 11-ayning 17-küni otkuzilgen, Xitay-Kanada insan heqliri sohbitige qatnashti.

13. 12-nöwetlik Türk Dunyasi Yashlar Künliri we qurultiyi, 2005 yili 11-ayning 14-20- kunliri arisida Istanbul shehridiki Prinses Mariya xotelde daghdughiliq ötküzildi. qurultaygha Sherqiy Türkistangha wakaliten teklipke binaen, DUQ 4 kishilik bir hey’et ewetti. DUQ muawin bash katibi Erkin Emet, DUQ yashlar komitit mudiri Baxtiyar Semsheddin, Omerjan, Abdullah Tursun ependi qatarliqlar qatnashti. qurultayning 14-Noyabirdiki echilish nutqini Türkiye tashqi ishlar ministiri Abdullah sozlidi. Yighin jeryanida DUQ Yashlar Komititining reisi Bextiyar bashchilighidiki Uyghur wekiller Abdulla Gül bilen korushup, Sherqiy Turkistanning yéqinqi weziyiti heqqide melumat berdi. yighingha Türk Dunyasining herqaysi jayliridin kelgen teshkilat bashliqliri we parlament ezaliri bulup 250 din artuq kishi qantashti. Turkiye tashqi ishlar ministiri Abdullah Gul echilish sozi qildi hem köpchilik bilen birge xatire resimge chushti.


14. DUQ reisi Erkin Alptekin ependi 22-Noyabir küni bir uchuq xet ilan qilip, Internet tor betliride Uyghurlarning meniwi anisi, Uyghur kishilik hoquq we demokiratiye herkitining rehbiri Rabiye xanim heqqide yezilghan pitne-pasatlargha redeye bérip, DUQ ning Rabiye xanim heqqide ilan qilghan qararini yene bir qetim tekitlep, DUQ ning we uzining Rabiye xanim bilen her-waqit birge ikenligini jakalidi.

15. 22-Noyabir küni Germaniyede yéngi hökümetning wezipe tapshurup elish munasiwiti bilen, DUQ reisi Erkin Alptekin Germaniye yéngi Bash Ministiri Agela Merkel, yéngi Tashqi Ishlar Ministiri Stein Mayer lerge ayrim-ayrim xet yollap, ularni tebriklidi we ularning Uyghur mesilisige ehmiyet bérishni telep qildi. Buning bilen birge yene sabiq Bash Ministir Schröder, sabiq Tashqi Ishalr Ministiri Fischer ependilergemu ayrim-ayrim xet yollap, ularning 7 yilliq hökümet dewride Uyghur kishilik hoquq mesilisige kongul bölüp kelgenligige alahide rexmet eyti.

16. 2005 – yili 25 – Noyabir küni, DUQning reisi, Wekaletsiz milletler teshkilatining sabiq bash katiwi Erkin Aliptekin ependi, Gollandiyining Gaga shehride ötküzülgen „Asiyada Tenichliq, bixeterlik we muqimliq“ namliq ilmiy muhakime yighinigha qatnashti. Mezkur ilmiy muhakime yighini, nuqtiliq halda Teywen mesilisi muhakime qilghan bulup, Yighingha Germaniyide neshir qilinidighan „Dunya“ gezitining muherriri Helmut Hetzel ependi riyasetchilik qilghan. Bu qetimqi yighingha, Yawrupa we Asiyadiki meshhur siyasi zatlardin bashqa, her sahe siyasiy teshkilatlarning rehberliridin bolup, 100 din artuq kishi pikir qatnashturghuchi we küzetchi bolup qatnashti.

17. Sherqiy Turkistanda élip barghan siyasi paaliyetliri sewebidin, Hayati xewip astida qalghanlighi uchun wetendin qechip chiqishqa mejbur bolghan, bir qisim siyasi paaliyetchiler, 2001-yili bir-qanche ayliq japaliq qechishlardin kéyin, Tibet arqiliq taghlardin piyade ötüp, Nepagha qechip chiqan idi. weten sirtidiki teshkilatlirimiz, wetenperwerlirimiz bilen xelqara insan heqliri teshkilatlirining birdek yardem qilishi bilen, ularning siyasi iltijasi BDT Muhajirlar Yuksek Komisarlighi teripidin qobul qilinghan bir waqitta, Xitay hökümitining Nepal hökümitige besip qilishi bilen Shir eli, Hashim Eli qatarliq 4 neper yurtishimiz Nepal hökümiti teripidin tutqun qilinip, Xitaygha tapshurup bérilgen idi. Bu paejedin kéyin, Nepaldiki yurtashlirimiz Hindistangha yotkulushke mejbur bolghan we Hindistandiki BDT ishxanisining panalighigha murajet qilghan idi. Bu jeryanda qurultiyimiz BDT Muhajirlar komisarlighi, Xelqar Kechurum Teshkilati we Hindistandiki insan heqliri teshkilatliri bilen alaqiliship, ularning yardimini qolgha kelturushke tiship keldi. Bir-qanche yildin buyan ularning maddi teminati uchun imkaniyet yar bergen dairde tirishchanliq korsetti. meniwi animiz Rabiye xanimmu 10-ayda élip barghan Yavrupa ziyariti jeyanida, Switsiye hökümet we parlament xadimliri bilen uchrushup, bu yurtashlirimzini qobul qilishini iltimas qilghan idi. Netinjide Hindistangha kelgen yurtashlarning iltijasi BDT teripidin qobul qilinip, 3-bir döletke ewetish qarar qilinghan idi. Bulardin Abdushukur, Tayir Nasir, Yasin Turdi, Omer Eziz, Abdulla Dawut qatarliq qérindashlirimiz, Switsiye hökümititning qobul qilishi bilen, 2005-yili 11-ayda saq-salamet Switsiyege kilip orunlashti.

DUQ Bash Katiplighi

2005-yili 12-ayning 4-küni