Uyghur Elide AIDS Künsiri Yamrimaqta

2005.12.01 RFA

1 - Dikabir xelqara AIDS künining yéqinlishishigha egiship, pütün dunyada AIDS’ doklatliri we insanlarning AIDS’ tetqiqati netijiliri élan qilinmaqta.

Xitaydiki AIDS’ tarqilishi eng téz boliwatqan Uyghur élining hökümet axbaratlirida bériliwatqan AIDS’ge dair xewerlerge qarisaq, Xitay hökümitining Uyghur élide AIDS’ teshwiqatni kücheytiwatqanliqi we AIDS’ge dair her xil témilardiki teshwiqatlarning netijilik boliwatqanliqi heqqidiki xewerler köp bériliwatqan bolsimu, emma Uyghur élidiki AIDS’ler üchün yaki xelqning AIDS’din mudapielinishi üchün emeliy bir tibbiy organ qurulghanliqi yaki muhim bir tedbir élinghanliqi heqqide xewer körelmeymiz.

Uyghur Elide AIDS’ning yamrishi barghanche élghirlashmaqta

Nöwette Uyghur élide melum bolghan AIDS’ bilen yuqumlanghuchilar sani 9346 gha yetken bolup, emeliy sanning buningdin xélila köpliki perez qilinmaqta. Emma igilishimizge qarighanda Uyghur élining AIDS’ler sani eng köp bolghan Ürümchi, Ghulja qatarliq sheherlerning héchqaysisida AIDS’ dawalash yaki tekshürüsh ornidin birimu qurulmighan.

AIDS’ ochiqi saniliwatqan Uyghur élide birmu AIDS’ dawalash orni yoq

Uyghur élidiki AIDS’ késellikliridin meslehet sorash ornidiki bir xadim nöwette Uyghur élide AIDS’din mudapielinish tedbirining peqet AIDS’ teshwiqati ikenlikini éytti. Uning dep bérishige qarighanda, Uyghur élidiki her qaysi doxturxanilarda AIDS’lerni tekshürelisimu emma AIDS’ler üchün ayrim bölümler tesis qilinmighan iken.

Yüzeki san

Uyghur élidiki melum sehiye orginidiki bir xadim nöwette Uyghur élidiki AIDS’ bilen yuqumlanghanlar sanining peqet yüzeki bir tekshürüsh arqiliq chiqirilghan san ikenlikini, belkim Uyghur élining jenubi rayonliridimu tekshürse u jaydimu AIDS’lerning melum bolishi mumkinlikini éytip mundaq dédi:

U bu heqte mundaq dédi

Xitay hökümiti teshwiqat bilanla AIDS’ning tarqilishini tosup qalalmamdu?

Xewerlerdin Uyghur élining AIDS’ téz tarqiliwatqan rayonlarning birige aylinishi bilen, Xitay we xelqaradiki AIDS’ tetqiqat yardem orunlirimu Uyghur élige AIDS’ témisi boyiche mexsus yardem sommilirini ajritip kéliwatqanliqi melum. Emma bu AIDS’ sommisi Uyghur élide peqet AIDS’din mudapielinish teshwiqatliri üchünla ishlitilmekte.

Gerche Xitay hökümitining bu teshwiqatlirining Uyghur élidiki xelqning AIDS’ bilimliri heqqide sawatqa ige bolishida hemde AIDS’ weziyitining keskinlikini chüshünüp yétishide melum rol oynisimu, emma xelqni Uyghur élide künsayin yamrawatqan AIDS’ning yuqumlnishidin tosap qalalamdu?. Bu heqtiki mezmunlarni etiki programmimizdin anglighaysiler.(Gülchéhre)

Uyghur élide AIDS’ler yiligha 10 mingdin köpeydi

Uyghur élining AIDS’ weziyiti heqqidiki axbaratlardin melumki, Uyghur élide 1995 - Yili tunji AIDS’ bayqalghan idi. Emma istatistikiliq melumatlarda körsitilishiche Uyghur élide AIDS’ning tarqilishi intayin téz bolghan. Yeni 2000 - yilgha kelgende Uyghur éli AIDS’ bilen yuqumlanghuchilar sanining köpliki jehette Yunnandin qalsa ikkinchi orungha chiqqan. Shundaqla, her yili AIDS’ dep tizimlatqanlar on ming din köpeygen. Bezi mutexessisler, Uyghur élide AIDS’lerning yiligha on mingdin köpiyiwatqanliqini ilgiri sürmekte.

Radiomizning ilgiri Ürümchi qizil kirst jemiyiti achqan AIDS’din meslihet sorash ornidin ige bolushiche, Uyghur élide AIDS’ bilen yuqumlanghanlarning % 95 tin köpreki Uyghurlar bolup, ular asasen zeherlik chékimlikni okul qilip urghuchilar iken.

Nöwette Xitaydiki AIDS’ mutexesisliri Uyghur élidiki AIDS’bilen yuqumlanghuchilar sanini texminen 90 ming etrapida dep körsetmekte.

"Ghuljida 12000 din artuq ademni tekshürgende 3000 din artuq adem AIDS’ késili chiqiptu"

Uyghur élidiki melum bir sehiye ornidiki xadim

Xitay hökümiti Uyghur élide AIDS’ning aldini élish teshwiqatigha küch ajritiwatqandek körünsimu emma hazirgha qeder Uyghur élide mexsus AIDS’ dawalash ornidin birimu qurulghini yoq. Igilishimizche zeherlik chékimlik tashlatquzush ornida dawaliniwatqanlarning ehwali téximu xeterlik bolup, u jayda öz ara yuqumlinish éhtimali intayin yuqiri iken.

Uyghurlargha AIDS’ning tiz sürette tarqilish sewebliri néme?

Uyghurlararisida AIDS’ning bundaq téz hem keng dairide tarqilish süriti kishini chöchitidu. Bezi Uyghurlar buning sewebini zeherlik chékimliktin körse yene beziler Xitay hökümitining Uyghur élide qolliniwatqan siyasitidin köridu. Yene bir qisimliri bolsa AIDS’ mesililirining bügünkidek derijide yamrishigha yuqiriqi ikki sewebtin bashqa diniy we milliy exlaq qarashning töwenlikidin kélip chiqiwatqan aqiwetler sewebchi ikenlikini körsitidu.