B D T ning Türmidiki Qiynash Ehwalini Tekshüridighan Alahide Wekili Xitaygha Bardi

2005.11.22 RFA

Birleshken döletler teshkilatining türmidiki qiynash ehwalini tekshüridighan alahide wekili menfréd nowak ependi 14 - noyabir küni wiénadiki ishxanisida. AFP

B D T alahide wekili nowak ependi Xitaydiki ziyaritide bir qisim hökümet emeldarliri we xadimlar bilen körüshüshtin sirt yene, yuqirida tilgha élinghan sheherlerdiki bir qanche türmilerge bérip, u yerdiki mehbuslarning qiyin-qistaqqa uchrash ehwali üstidin tekshürüsh élip baridiken.

Hazirche pikir bayan qilinmaydu

B D T kishilik hoquq komitéti ishxanisining bayanatchisi dias ependi, alahide tekshürüsh wekili menfréd nowakning Xitaydiki ziyaritidin kéyin, tekshürüsh netijisige asasen doklat chiqiridighanliqini bildürdi. U mundaq dédi:

"Nowak ependi özi Xitaydiki xizmitige asasen bahalash élip baridu. Her qandaq alahide tekshürüsh wekili ziyaritini axirlashturushtin burun bu heqte pikir bayan qilmaydu. Méning sizge éytip béreleydighinim, uni B D T kishilik hoquq komitéti ewetti. Emma u bir musteqil tekshürüsh xadimi bolghanliqi üchün, tekshürüsh xizmitining konkrét qararigha özi mesul bolidu".

Ziyarettin burunqi teyyarliq

Birleshken döletler teshkilati on nechche yildin buyan, Xitayning türlük shert qoyuwélishi sewebidin bu mesile üstide tekshürüsh élip baridighan birer alahide tekshürüsh xadimini Xitaygha ewetelmey kelgen idi.

Weziyet nahayiti éghir. Qiyin-Qistaqqa élish ehwali omumyüzlük taralghan hemde her qaysi délolar nahayiti wehshi... Éghir qiyin-Qistaq tibet we shinjangda köprek bayqaldi hemde bu qiynash usuli diniy teshkilatlarni we falungongchilarni basturushqa ishlitildi.

Xelqara kechürüm teshkilatining asiya ishliri bölümining mesuli barbara xanim
Menfréd nowak ependining bildürüshiche, Xitay hökümiti bu qétim uning sepirige héchqandaq shert qoyuwalmighan hemde u, özi tallighan türmige bérip, xalighan mehbuslar bilen söhbet élip baralaydiken.

Nowak ependi Xitaygha bérishtin burun ataqliq Uyghur paaliyetchisi rabiye qadir xanim bilen söhbetleshken bolup, bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan rabiye xanim özining bu kishi bilen körüshkende uninggha Uyghur élidiki mehbuslarning weziyiti we ularning qandaq qiyin-qistaq we ten jazalirigha uchrawatqanliqini öz közi bilen körgenlirige asasen sözlep bergenlikini éytti.

Xelqara kechürüm teshkilati: Xitayda mehbuslarni qiyin-Qistaqqa élish éghir

Biz yene xelqara kechürüm teshkilatining asiya ishliri bölümining mesuli barbara xanimni ziyaret qilduq. U bizge Xitayda heqiqeten mehbuslarni qiyin-qistaqqa élish ehwalining éghirliqini, bolupmu Uyghur éli we tibettiki bu weziyetning bir qeder jiddiylikini bildürdi. U mundaq dédi:

"Weziyet nahayiti éghir. Qiyin-qistaqqa élish ehwali omumyüzlük taralghan hemde her qaysi délolar nahayiti wehshi. Bizde qattiq jazagha uchrighan shexslerdin alghan birinchi qol ispatlar bar. Ötken bir yilda ashkarilanghan bezi délolargha qarighanda, bir qisim ölüm jazalirining xata höküm qilinishi, qiyin-qistaq bilen baghlinishliq bolup chiqqan. Éghir qiyin-qistaq tibet we shinjangda köprek bayqaldi hemde bu qiynash usuli diniy teshkilatlarni we falungongchilarni basturushqa ishlitildi".

Barbara xanim yene, qiyin-qistaqqa élish ehwalining Xitayda bundaq omumyüzlük körülüshige, saqchi xadimlirining sapasining töwenliki seweb bolghanliqini hemde buningda yene, derijilik hökümetning mesuliyiti barliqini bildürdi. U, nowak ependining Xitaydiki ziyaritining netijilik bolushini ümid qilidighanliqini ipadilidi.

Uyghur mkesilisi xelqaraning diqqtini tartmaqta

B D T alahide xadimining Uyghur élidiki ziyaritining ehmiyiti heqqide toxtalghan Uyghur obzorchisi sidiq haji rozi ependi, B D T wekilining bu sepiridin Uyghurar mesilisining xelqara sehniside muhim orungha kötürüliwatqanliqini hemde uning xelqaraning diqqitini tartiwatqan bir mesilige aylanghanliqini körüwélishqa bolidighanliqini bildürdi.

Sidiq haji rozi ependi sözide yene, xelqara bésimining Xitayning kishilik hoquq weziyitini yaxshilashta muhim rol oynaydighanliqini, shu sewebtin her qaysi démokratik döletler we kishilik hoquq teshkilatlirining Xitaygha bu heqte dawamliq bésim ishlitishi zörürlükini tekitlidi. (Peride)