Sherqiy Türkistan Teshkilatlirining Urush Élan Qilghanlighigha Xitay Bilen Amerikining Köz Qarashliri

“ Sherqiy Türkstanchilar” Xitaygha qoralliq jeng élan qilimiz dep jakalighan.

BBC Xitay tor béti 2-Noyabir bu toghurluq analiz élip barghan.
Xitay hökümitining “Xinjiang Uyghur Aptonom rayonining qurulghanlighining 50 yillighini xaterlesh”pa’aliyet mezgilide “Sherqiy Türkstan azatliq teshkilati”(ETLO) barliq wastilar bilen Xitay hökümitige qoralliq urush élan qilimiz dep jakalighan. Bu Xinjiagnnig musteqil qilimiz dégen teshkilatlarning tunji qétim qoral küchi ishlitimiz dep élan qilishi.

Beijingdiki, Xitay hazirqi zaman xelq'ara munasiwet tetqiqat ornining doktori Xu Tao Sherqiy Türkstan azatliq teshkilatining asasliq meqsidi térorsliq zorluq küch bilen atalmish Xinjiangni azad qilimiz dégen meqsidige yetmekchi dégen.
Ü Xity hökümiti we xelq'ara jemiyetning, uda birqanche yil Xinjiang bölgünchilirige qattiq zerbe bérishi arqisida, bu zorluq küshlerning küchini köp ajizlashturduq, ularning xelqara jemiyete we Xitayning dölet ichide qilchiliq orni yoq, dégen

Beijing asasliq mes'uliyetni öz üstige élishi lazim

Dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi Dilshat, özlirining ténch yol bilen Xinjiangni musteqil qilishni terghip qilidighanlighini, biraq hazir yéngidin tereqqi qilwatqan bu ishlargha Beijingning sewepchi ikkenligini ilgiri sürgen.
.
Dilshat, aldi bilen Xitayning Uyghur millitini zorluq bilen basturishini tosash lazim,. yerliklerning qarshiliq körsitishige chetelerdiki Uyghur teshkilati qarap turalmaydu, bunung assi sewebi Beijing Xinjianggha qattiq basturmichiliq siyasiti qollanmaqta dep qaraydiken.

Dilshat Xinjiangda her waqit, her jayda tuyuqsiz mesililer partilap chiqilishi mümkin. Bunung üchun Xitayning Uyghurlargha bolghan qattiq basturmichilighini tosash laizm dégan.
U yene Qoralliq qarishlishishni terghip qilmaydighanlighini we qollimaydighanlighini, eger qoralliq qarlishish kélip chiqip qalsa, bununggha Xitay hökümitining siyasi söhbetni ret qilghanlighi sewep bolidu dégen.

Amerikining pozutsiyesi

2001-yili 11-Sénteber térorsliq hujumdin kéyin, Xitay Amirikigha, . Xinjiangni musteqil qilimiz dégen teshkilatlirini térosisliq teshkilati tizimiga kirgüzishige bésim ishletti. 2002-yili Sénteberde Amerika Sherqiy Türkstan islam herkiti teshkilatini térorizim teshkilatigha kirgüzdi. Bu qétim jeng élan qilghan Sherqiy Türkistan azatliq teshkilati Amirika tereptin térorisliq teshkilati dep élan qilinmighan.

Amerika Kana fondi jemiyitining Xitay Amirika munasiwiti tetqiqatchisi Pei Ming Xinning déyishiche 11- senteber weqesidin kéyin Xitay “Sherqiy Türkistanchilar”ning 4 teshkilatini térorst teshkilatliri qatarigha kirgüzishni Amerikidin köp qetim telep qilghan bolsimü Amirika peqet Sherqiy Türkstan islam harkiti teshkilatini kirgüzgen shundaqla Birleshken döletler teshkilatimu bu teshkilatni terorrosim teshkilati qatarigha kirgüzgen.

Sherqiy Türkstan azatliq teshkilati Amerikining téreorist teshkilatliri tizimligide yoq biraq burundin Xitay teripidin térorst teshkilati dep qarilip kelmekte.Xitay 2002 yili Séntebirde Sherqiy Türkstan azatliq teshkilati, Dunya Uyghur Yashlar Qurultiyi, Sherqiy Türukstan islam herkiti we Sherqiy Türkistan Information merkizi qatarliq 4 teshkilatni térorst teshkilati dep élan qilgahn.

Amirikining Inkasi

Pei Ming Xin ning perez qilishiche Amirika aldi bilen heqiqetni we teshkilatning ehwalini eniqlaydiken. Amirika hergiz Sherqiy Türkstan azatliq teshkilatining jakalighan sözige asasenlam ularni bekitmey, belkim birer herket körülsa andin bir gep deyishi mümkin ikken. Shunga Amirika hazir inkas qaiturmaydiken.
Unung déyishiche , Amirikida héch qandaq English tilidiki axbarat orunliri we tor betliri Sherqiy Türkstan azatliq teshkilatining Xitaygha urush élan qilghanlighini xewer qilmighan peqet Xitayche tor bétlirilam bu xewerni bérwatidu dégen.
Dunya Uyghur qurultiyi Amerikining üchünchi orunda turup Xitaygha bésim ishlitip Xitayning Xinjianggha yürgüzwatwqan bésimliri we kishlik hoqoqni depsende qilishini toxtutushini telep qilip kélwatidu. Hazir Sherqiy Türkstan azatliq teshkilatining jakalighan élani, Amirikini bu ishqa arlishishtin tossup qoyushi mümkin, Sherqiy Türkstan azatliq teshkilatining bu qetimliq herkiti özlirining yolini özliri tosap qoyghan bir herket boldi

Terorizimgha qarshi turush we kishlik hoqoq

Pei Ming Xinn: Sherqiy Türkstan azatliq teshkilatining bu hérkiti Amirikida yéngi köz qarash shekelendurushi mümkin, az dégendimu , konturoldiki kishilerning qoyup bérilishige tesir yetküzishi mümkin.

Amerikagha nisbeten Sherqiy Türkstanchilar hichqanche muhim emes, muhim bolghini, Xitay Amerikining térorslarni yoqutush kerkitige yéqindin yardemde bolishi.

Dunyadiki kishlik hoqoq teshkilatliri hazir Xitayni térorisimni bahana qilip Xinjiangdikilerning kishlik hoqoini depsende qilwatidu dep qarawatiduv, Amirikini bu ishqa arlishidu dégen teghdirdimu peqet diplomatiye munasiwet jehettin töwen derijide arlishidu. dédi

Warislar