Chégrasiz Muxbérlarning Tékshüresh Dokilatidiki Xinhua Agentilighigha Bergen Bahasi

Bugün bash ishtabi Firansiye Paristki xelqara chégrasiz muxberlar teshkilate élan qilghan, Xitayning Xinhua axbarat ornigha munasiwetlik dokilatni élan qilimiz, bu dokilatta komunistik partiyening tüzülmisi ichidiki téshwiqat we muhakime qilishni chekleshke nisbeten tepsili tekshüresh élip barghan.

* Tarmaq Organliri *

Xinhua axbarat tor bétide özlirini mundaq tonushturudu..
Xinhua agentilighi 1931-yili Jiangxi Ruijingde qurulghan, esli ismi Qizil renglik Zhung hua axbarati bolup 1937-yili Yenende Xinhua agentilighi dep özgertilgen.1982-yili 23-Aughusta memliketlik xelq wekiliri chong yighini daimi ishlar komutiti 24-qetimliq yighinida , Xinhua agentilighi merkizi komutitning bir orgini qilinip békitilgen bash agentilighi Beijingha qurulghan.

Chégrasiz muxberlar teshkilateXinhua agentilighining arqa körunishi toghrisida tehlil qilghanda, Xinhua agentilighining bashlighi, Xitayda Minisret derijilik ikken.bu axbarat orni putunley Xitay kompartiyesining konturulighida ikken.ligini bayqighan

* Partiye we xelqning tili we eghizi *

Xinhua agentilighi hökümet terepning tor betide Xin hua agentlilighining 4 xil ixtidarini élan qilghan yeni partiye we xeliqning tili we eghizi, döletlik axbarat orni, xewer merkizi, xeliqaraliq axbarat orgini.
Dunyadiki bashqa chong axbarat orunlirigha oxshash Xinhua agentilihgining asasi wezipisi elbette xewer toplash we tarqitish, biraq Xinhua agentilihgining yene bir muhim wezipisi,ishki paidilinish matiriyali yézish, Merkizi hökümet we her derijilik rehberlerge her qaisi sahediki xewer we kéraklik matiriyallarni teyarlap bérish.

* Dokilatlar Xinhua agentiligh muxberlirining qolishigha erishidu *

Nöwette oxshimigha pikirlerni sélishturma qilip, chetelerning Xinhua agentilighigha bolghan köz qarashlirini körup baqayli.
Chegrasiz muxberlar teshkilatining dokilatida Xitayning Xihua agentilighi dunyadiki bir chong teshwiqat orni, biraq xewerliri xitay kompartiyesining bashqurushigha we qattiq tekshurishige uchuraydu.dep körsetken kem Xitay hokumitining bu dolet egiligidiki axbaratini özgertishke chaqirghan.

Bu dokulat bu yil Ökteberde engilizche we Fransozchigha terijime qilinip, élan qilinghan, bo dokilatni yezish jeryanida chegrasiz muxberlar teshkilate Xinhua agentilighida ishlewatqan we istipa bérip chiqip ketken muxberlarning köp yardimige érishken ularning bexeterligi üchün ularning ismlirini élan qilmighan.

Chegrasiz muxberlar teshkilate bu dokilatni yézish jeryanida Xinhua agentilighida ishleydighan Firansiyelik muxberning köp yardimige érishken unung yardimi asteda,Xinhua agentilighining emiliyetni qandaq burmilaydighanlighini, xewerlerni bir terep qilish jeryanida dushmenlirige nisbeten bolupmu Amerika Yapon qatarliq döletlerge qandaq eghwagerchilik qilidighanlighi, xeweler arqiliq dunyadiki eng nachar hökümetlerga medet béridighanlighini ashkarlap Bergen.

* Nazuk uchurlarda ishki melumat yézish *

Chégrasiz muxberlar teshkilate dokilatida , gérche Xitay hökumiti iqtisatni échish erkinligini Bergen bolsimu lékin, axbarata yenila qetti erkinlik yoq. Xinhua agentilighida ishlewatqan her bir muxber qattiq tekshireshesh we mingisini tazlashtin ötken bolidü shunga bu muxberlar Bergen xewerlar asasen Xitay dayirlirining asasi nuqtilirini tekitligen bolidü bezi waqlarda xitay hökümiti memliketiki bashqa axbarat orunlirining Xinhua agentilighining xewerini tarqitishigha buyruq chushuridu. Heqiqi qimiti bar xewerler, xelqa köngül bolidighan , mezmuni biraz nazuk bolgha xewerler ishki paidilinish matiriyali qilip rehberlerning oqushigah teyarlinip berilidu dep körsetken.

* Hökümetni hijalet qilidighan xewerlerning xitay yezighidikisi yoq *

chégrasiz muxberlar teshkilate Xinhua agentilighini ashkarlash derijisi bek töwen dep tenqitligen, bolipmu SARS mezgilide Xinhua agentilighi bek köp tenqitke uchurghan. Yeqinda Xinhua agentilighi hökümetni hijalet qilidighan bezi bir hewerlerni ishligen lekin bu xewerlenning xitachisi yoq bolup, peqet cheteeldiki axbarat orunlirida élan qilin’ghan. Oulinpikqa 3 yil qaldi, chégrasiz muxberlar teshkilate Xitay hökümitining tezdin Xinhua agentilighida islah élip bérish kérek dep telep qildi.

* Heqni sözlesh kérékmu yaki qizghin medihilemduq *

Axbarat orni xewer élan qilishni asas qilishi kérek, xewar aldi bilen eniq ras bolushi lazim, biraq Xinhua agentilighi ochuq halda ozlirini Xitay kompartiyesining rehberligide 70 yildin buyanqi netijisini xewer élan qilish emes, belki Markisizim ideyesini terghip qilduq dep élan qilghan.

Gheripning xewer ilmining eng addi pirinsipi muxberlar salmaq, obiktip halda jemiyetni küzütüp xewerning yaxshi yamalighigha qarimay nime bolsa xelqqe shuni éniq xewer qilishi kérak.

Töwende chégrasiz muxberlar teshkilatining Xinhua agentilighigha munasiwetlik dokilatnini tepsili tonushturumiz.

Xinhu agentilighi hazir künde 1000 din artuq xewer élan qilidiken.
Xinhua agentilighida jemmi 8400 xizmetchi bolup köpünchisi békar qilidighan ishi yoq kishiler bolup muxberlar az sanda ikken. Firansiye agentilighi bilen sélishtursaq jemmi 2000 xizmetchi bolup 1900 neper muxbir bar ikken.

Xinhua agentlighining cheteldiki muxberlirimu köp konturolliqa uchiraydighan bolup ularning neq méydandin xewer bérish hoqoqi yoq ikken , Xinhua agentilighining Firansiyediki muxberinin gepi boyiche étqanda bu xitayning Firansiyediki ikkinchi Elchixanisi bolup qilidighan ish yoq dawamliq ishxanisida olturidiken.
Muxberlar alahide terbiyelengen bolghashqa ular sual sorighandimu hökümet dayirliri yaqturidighan suallarni soraydiken.

Xinhua agentlighi xizmet bénasimu qattiq nazaretke élin’ghan bolup, muxberlarning kompiyotorliri bir tutash bashqurulup, xeliqaraliq tor betlirige kirishi chéklen’gen.

Xinhua agentilighining cheteldiki muxberliri asasen shu döletning her künlük xewerini körüp andin xewer ishleydiken shunga ularning kundilik xizmiti adetti keshte bashlinidiken.

Xinhua agentilighi komunistik partiyege mulazimet qilish üchün her bir xewerni ikki xil ishlep birsini xelq amisigha birsini yuqiri derijilik emeldarlargha,yetküzüdiken.

Xitay teshwiqat ministirligi dawamliq Xinhua agentilighigha yéngi yol we yéngi tüzüm tüzüp béridiken,bolupmu SARS, Iraq urushi mezgili we yéqindiki uchar qush zukumi qatarliq waqitlarda konturolni téximu chingaytidiken.

Xewer ishligende muxberlar nazuk mesililerni, mesilen Teiwen mesilisi, Falun’gong kishlik hoqoq qatarliqlargha munasiwetlik bolsa ishki paidilinish matiriyali dep yézip rehberlerge ewetip beridiken.
Hazir dehqanlargha munasiwetlik barlliq xewerlermu hemisi ishki matiriyal qilip ishlinidiken.

Bezi waqitlarda ishki matiriyal Hongkong we Teiwenlikler teripidin bilinip xewer qilip ishlinip qalsa bu qattiq tekshurulinip shuni ishligen muxber jazagha tartilip hetta türmilerge qamilidiken.Xinhua agentilighining ishki siyasi bölümining muxbiri Wu shishen sirtqa xewer ashkarlighan dégen jinayet bilen1993-yili mudetsiz qamaq jazasigha uchurghan.u 2005- yili 7-ayda qoyup berigen.

2004- yilidin bashlap ular bezi bir xewerlerni En’gilizche bétide bérip xitayche qismida élan qilmighan mesilen 2004-yili 11-ayda Xitay oqughuchilar bilen Uyghur oqughuchilarning urushqan xewerini xinhua agentilighining eEnglische bétide Bérgen lekin xitaychisida chekligen.

Bilgiyelik bir siyasoiyaset shunas 2005-yili4-ayda xinhua agentilighining Firansoz tor bétide menisining derijisini ölchesh élip barghan unung déyishiche 80%xewer yüzeki bolup.asasen rehberlerning paaliyetlirini tonushturidiken.

Dokilatning axirida xitay axbarat erkinlik mesiliside 50 yildin beri hich qandaq özgirish qilmidi, emdi Oulinpikqa 3 yil qalghanda buni choqum islah qilishi kérak dep körsetken.

Bu dokilat élan qilin’ghandin kéyin, xitay kungsulining xewer bolimining rehbiri bu dokilatni körmiduq shunga bu toghurluq köz qarash we tehlil élip barmaymiz dégen,Beijingdiki Xinhu agentilighi bash orginimu muxberning telifonigha jawap bermigen.

Warislar