Yaponiye Bilen Xitay Herbiy Teyyarliqlirini Kücheytmekte

2005- Yili 9-April küni Yaponiyige qarshi namayishchilar lozunkilarni kötürüshüp, Yaponiye qarshi namayish qilmaqta. AFP

Yéqinqi yillardin buyan Yaponiye bilen Xitay arisidiki diplomatiyilik munasiwetlerde daim ixtilaplar peyda bolup, bu ikki memliket munasiwetliri soghuqlishishqa qarap yüzlenmekte. Bu yilning béshida Xitayning bir qanche sheherliride yüz bergen keng kölemlik Yapongha qarshi namayishlar Xitaylarning milletchilik idiyilirining küchiyiwatqanliqi, Xitay milletchilikide Yapongha qarshi shoarlarningmu muhim salmaqni igiligenlikini körsetti.

Yaponiye bilen Xitay arisidiki eng chong diplomatiyilik ixtilaplar asasliqi Yaponiye dölet rehberlirining 2-Dunya urushida ölgen Yaponiye jengchi-Ofitsérliri üchün qurulghan urush qurbanliri buzrukgahini tawap qilish we ikkinchi jahan urushigha ait tarix derslikige özgertish kirgüzüsh hem bashqa bir qatar mesililer bolup hésablinidu.

Ixtilapler künsayin kücheymekte
Téxi bir qanche künning aldidila Yaponiye bash ministiri koyzumi we 100 din artuq Yaponiye dölet mejlis ezaliri mezkur urush qurbanliri buzrukgahini tawap qilghanliqi üchün Xitay hökümiti qattiq naraziliq bildürdi shuningdek bash wezir koyzumining Xitay ziyaritini toxtitip qoydi. Xitay terep yene shimaliy koriye yadro mesilisi heqqide tokyoda ötküzmekchi bolghan Xitay-Yaponiye söhbitini bikar qildi.

Xitay tilidiki intérnét torliridiki bes munazirilerdin qarighanda, Xitayning iqtisadiy tereqqiyatining küchiyishige egiship, Yaponlarning téxnika we iqtisadiy yardemlirige zor derijide érishkenlikini neziridin saqit qilghan Xitay puqralirida Yapongha qarshi keypiyatlarmu küchiyishke bashlidi.

Yapon –Xitay munasiwetlirige ziddiyet élip kélidighan weqeler her daim sadir bolush bilen Xitay teshwiqat wasitilirimu ikkinchi jahan urushi mezgilide Yaponlarning Xitay xelqini wehshiylik bilen qirghanliqi heqqidiki kino we edebiy eserlerni köplep meydangha chiqardi. Gerche bu nersiler qarimaqqa tarixni eslesh tüsini alghan bolsimu, emma u biwaste Xitay millitining nomusini aqlash we milliy ghorurini kücheytish hem intiqam psixikisini peyda qilishtek selbiy rollarnimu oynighanliqi ilgiri sürülmekte.

Herbiy teyyarliqlar musabiqisi
Omumen, 19-We 20-Esirde bir qanche qétim urush qilghan Xitay bilen Yaponiyining bügünki kündimu yenila bir-Biridin hushyar bolush we bir-Birini tehdid hés qilish keypiyati künsayin kücheymekte, yéqinda élan qilinghan Yaponiye gézitining xewirige qarighanda Yaponiyide élip bérilghan bir qétimliq xelqning rayini sinashta texminen 60 nechche present Yaponluq Xitayni yaxshi körmeydighanliqini bildürgen iken.

Xitay tilidiki tor betliridimu Yaponlar bilen Xitayning haman bir-Biri bilen urush qilish éhtimalliqining barliqi shunga her ikkila terepning herbiy hazirliqlirini kücheytiwatqanliqi heqqidiki türlük inkaslar yézilmaqta. Xitayche herbiy ishlar intérnét sehipisidiki Yaponiye we Xitay déngiz armiyisining küch sélishturmisigha ait bir parche maqalide sistémiliq melumat bérilgen bolup, maqalidin ashkarilinishiche, Yaponiye herbiy téxnika jehettin Xitaydin üstün turidighan köp tereplerge ige iken.

Maqalide körsitilishiche, Yaponiye muntizim dölet armiyisige ige emes bolup, u öz qoshunini özini qoghdash etriti dep ataydiken. Emeliyette bu déngiz, hawa we quruqluq qatarliq sahelerni öz ichige alghan bolup, dunyadiki ilghar qoralliq küchlerning biri bolup hésablinidiken.

Yaponiye qoghdinish etritining küchi yéterlik
Xitayche herbiy ishlargha ait intérnét tor bétidiki bu maqalide otturigha qoyulushiche, Yaponiyining déngiz qoghdinish etritining 43 dane qoghlighuchi paraxoti bar bolsa, Xitay déngiz armiyisining aran 25 i bar iken. Yaponiye bundaq paraxotning sani we éghirliqi jehetlerdin Xitaydin köp üstün turidiken.

Qoral –yaraq we herbiy eslihe jehettin Yaponiye déngiz qoghdinish etritining su asti paraxotlarning hujumidin mudapie körüsh iqtidari Xitay déngiz armiyisidin yuqiri bolup, bu asasliqi rakétadin mudapielinish, déngiz minasi tazilash we minadin mudapie körüsh qatarliqlarni öz ichige alidiken. Qoghlighuchi paraxotlarning rakéta we su asti paraxotlirining hujumlirigha qarshi wezipe béjiridighan tik uchar ayropilanlarni élip yürüsh iqtidari bar bolup, bu jehettimu Xitay déngiz armiyisi Yaponiyidin kéyin turidiken.

Yaponiye qoghlighuchi paraxotlirining köpinchisi yéngi ewlat bolup, 43 qoghilighuchi paraxotning 16 si 90-Yillarda yasalghan. Emma, Xitay déngiz armiyisining 90-Yillarda yasalghini aran 8 iken.

Mezkur maqalide xulase chiqirilishiche, Yaponiye déngiz küchlirining mundaq Xitaydin ilghar bolushidiki seweb, aldi bilen Yaponiyining iqtisadiy küchi, yasash iqtidari, ademlirining sapasi we chet ellerdin ilghar téxnika qobul qilishqa mahirliqi qatarliq terepler bilen munasiwetlik bolup, bu jehetlerde Yaponiye Xitaydin xéli zor derijide éship ketken.

Xitay herbiy tesir küchini namayish qilishqa tirishmaqta
Xitay hökümiti Yaponiye bilen özliri arisidiki bu perqlerni jümlidin özlirining etrapidiki hindistan, rusiye qatarliq memliketler bilen bolghan herbiy perqlirini shuningdek yene amérika bilen bolghan perqlirini azaytish üchün herbiy xamchotni yildin-Yilgha ashurup, Xitay armiyisini her jehettin zamaniwilashturushqa, eng ilghar qorallar bilen qorallandurushqa tirishmaqta.

Xitay hökümiti rusiye qatarliq memliketlerdin ilghar küreshchi ayropilanlarni we paraxotlarni sétiwélipla qalmastin hetta uning bilen birleshme herbiy maniwerlarni ötküzüp, öz küchini namayish qilishqa tirishmaqta. Xitay hökümiti yene teywen boghuzi rayoni, uyghur éli, ichki mongghul we bashqa jaylardimu herbiy manéwirlarni köplep ötküzüsh arqiliq ichki we tashqi tesir küchini ashurushqa intilmekte.

Bu jehette toxtalghan bir Xitay mulahizichishi Xitay tilida chiqidighan herbiy ishlar tor bétide maqale yézip, ichki mongghulda ötküzülgen herbiy manéwir heqqide toxtilip, bu manéwirning Yaponiyige qaritilghanliqi, Xitayning hazirqi diplomatiye siyasiy yölünishi we herbiy yölünüshidin qarighanda uning Yaponiyini asasliq "düshmen" dep békitkenlikini körsetken. Bu maqalide Xitayning Yaponiyini asasliq düshmen dep körüshining emeliyette hergizmu amérikini undaq dep qarimighanliqini körsetmeydighanliqini, béyjingning emeliyette özining rayonda jiddiylik peyda qiliwatqanliqini bilidighanliqini tekitligen.

Xitayning herbiy xamchotini ashurushi, herbiy tereqqiyatqa alahide köngül bölüshi shuningdek yéqinda Xitay générali juning Xitayning yadro qorali ishlitish heqqidiki nutuqliri amérika hökümiti we xelqara jemiyetning neziridin qalghini yoq, shu bir qatar sewebler tüpeylidin amérika dölet mudapie ministiri Xitayni ziyaret qilip, Xitay terep bilen söhbet ötküzüp, Xitayning herbiy xamchoti we bashqa mesililerde pikir almashturup, Xitayni agahlandurdi. (Ümidwar)