Xinjiang Zorluq Küch Bilen Qilin’ghan Téroristliq Herketlirini Maysa Halette Konturol Qilalaydu

2005-yili 25-awghust chüshtin kéyin saet 3 de , merkizi komutit axbarat bölimi muxberlarni kütwélish yighini ötkezdi. Merkizi komutit siyasi heyet ezasi, Xinjiang Uyghur aftonom rayonning partikom sékertari Wanglechuan, aftonom rayoning raisi Ismayil Tiliwaldi, yighinda Xinjiangning 50 yildin buyanqi jemiyat tereqiyati, iqtisadi qurlishigha munasiwetlik mesililerni tonushturdi we muxbérlarning sualirigha jawap berdi.

[ Hindistan radiyo istansisining muxberi] Wang sékrétar yaxshimisiz? bultur men Xinjiangha barghanda siz bilen körüshken, shu waqitta siz chet'elik muxbérlargha axbarat élan qilip, Xitayning téroristlarni yoqutushtiki usuliri we tirishchanliqlirini chüshendürgen idingiz. Biz ittipaqliq we ténichliqning Xinjiang rayonigha nisbeten intayin muhim ikenligini bilimiz, siz addi qillip yéqindin buyan bu jehete qandaq ilgirlashlar barlighini tonushturup ötken bolsingiz?

[Wanglechuan] téroristlargha qarshi turush, hazirqi dunya éqimidiki omomyüzlük diqqetni qozghawatqan bir chong mesile. Xitaymu téroristlarning buzghunchilighigha uchurghan döletlerning biri, shunglashqa dölitimizmu téroristlarni yoqutush mesliside xelq'ara bilen keng dairide hemkarlishidu, netijilik halda tétorisliq herketlirining keng dayiride yamrap kétishini tosashni umid qilidu. Xinjiangning ehwalidin qarighanda, Xinjiang wetinimizning gherbi shimaligha jaylashqan bolup muhiti intayin murekep, xelqaraliq térosliq küchlirining yighilghan orni déyishke bolidu. Bizmu téroristlargha qarshi turush mesliside köp ishlarni qilduq. Téroristlargha qarshi turush biz terepte birinchi orunda turudu , kéng xelq amisigha téroristliq herketlirining jemiyetke keltüridighan xetirini bildürüshimiz, téroristlarning wetinimizning héch qandaq yéridin orun alalymaydighanlighini xelqimizge éniq bildürüshimiz kérék, shunga xelq amisigha teshwiqat élip bérish kérek.
Shunglashqa bizning küchlük organlirimiz, téroristlargha qarshi turush ussulirini küchlendürüwatidu, hazirqi ehwallargha qarighanda térorist küchlirining buzghunchiliq herketliri barghanséri quturawatidu, shunga biz özimizning küshllik orunliri arqiliq bu jehettiki küchlirimizni téximu kücheytwatimiz, bizmu bu jehette köp ishlarni qilwatimiz. Xelqaraliq téroristlargha qarshi küshlerning birleshmisi we ittipaqini tézdin herketke keltürüsh kérek, bolupmu Shanghai hemkarliq teshkilati, bu bizning eteraptiki döletler bilen döletning béxeterligige kapalatlik qilghili bolidighan, téroristchilarning aldini alghili bolidighan intayin yaxshi bolghan bir teshkilat bolup, bizning etiraptiki döletler bilenmu intain yaxshi hamkarlighimiz bar.
Yana bir muhim mesile téroschilarni qoral yaraq bilen teminlimeslik, bolupmu partlatquch matiriyallar, qoral , oq-dora qatarliqlar bolup, biz tizginlashni küchaytuq. Shundaqla her qaysi orunlar hemkarliship xizmet qilishni kücheytip, bezi bir téroristliq guruhlarni biz yiltizidin tügütimiz, bundaq kishilerga nisbeten biz chégradin kirgendin bashlap qattiq tekshürüsh élip bérip, mesile körüngen haman hel qilimiz.
Yeni bir nuqta, bu bizning döletning qadimi en'enisi, dölet amanlighining, jemiyet tüzümide mesile chiqmasliqa kapalet qilish, téroristlargha qarshi turush, xelq inqilabi intayin muhim. Biz her qaysi orunlar, bolupmu muhim organlar özlirining amalighigha ehmiyet bérishi, mexsus adem bu ishlarni bashqurushi lazim. Raxmat!


[Feng Huang tilviziyesining muxberi] bu yil 3- ayda Xitay hökümiti Rabiyeni alden qoyup berdi, u Amerikigha barghanden kéyinki pa'aliyetliri intayin janliq boldi. Yéqinda Xinjiang hökümiti unung öyüdiki mülüklirige retlesh élip bardi, men bundaq ishning bolghan, bolmighanlighini éniq bilmakchi, unung Amerikidiki pa'aliyetlirige Xitay hökümiti pozutsiyesini ipadilidimu?

[Wanglechuan] bu yil 17-martta, Rabiye sirtqa chiqip dawalinish sewebi, chetelge chiqip ketti. Bu adem chiqip kétiplam pütünley özgirip ketti, bu yerde emgek bilen özgertiliwatqan waqitta ipadisi intayin yaxshi bolghan, shundaqla méngishning aldeda chetelge chiqandin kéyin, bizning dölitimizning menpetige ziyan yetküzidighan ishlarni qilmaydighanlighini, chégra sirtidiki “üch xil küch” lerning hich qandaq pa'aliyetlirige qetti qatnashmaymen dep qayta-qayta wede bergen iddi. Biraq chégiradin chiqiplam biraq özgirip ketti. U chetelde “ üch xil küch” ning bashliqliri bilen, téroristchilarning asasliq adamliri bilen birge mexpi pilanlarni tüzdi, bolupmu yéqinda échilghan Dunya Uyghur qurultiyining ikkinchi yighinida, téroristliq herketlirini qandaq élip bérish we 50 yilliq tebirik pa'aliyetlirige qandaq buzghunchiliq qilish toghrusida uzaq pilanlarni qildi. Shunung bilen bir waqitta, Xinjiangdiki balilirini konturul qilip, mülüklirini neq pulgha aylandurup, mülükining barlighini chet'elge élip chiqip kétishke urundi, hem perzentlirining chet'elge chiqip orunlishish resmiyetlirini béjirishke bashlidi.

Unung bu herketliri bizning qattiq diqitimizni qozghidi, chünki unung memliket ichide 50 milyon yuan, qarizi bar idi, eger barliq mülükini chetelge yötkep chiqip kétip, bu qerizni hökümetke yaki qeriz égisige tashlap qoysa, jemiyette éghir bolghan muqumsizliqni keltürüp chiqiridu. Bu xil ehwal asteda biz derhal herketke kélip memliket ichidiki mülkige éniqlash élip barduq, bu éniqlashtin Rabiyening Eqide shirkiti, 1994 - yildin 2004 yilghiche 71 milyon 80 ming yuen bajni oghurlighanlighini éniqliduq, jerimana somusi 6 milyondin köp bolghan, bankidin alghan qerizi 1831 tümen, bunung ichide bankini aldap alghan qerizi 920 tümen, hazir yeni 1376 tümen ösüm qaiturulmighan. Bunungdin sirt, her xil yollar bilen toplighan meblighi 2571 tümen, bu meblighler asasen égisige qaiturulmighan, eger u barliq meblighini chetelge élip chiqip ketse barliq perzentlirini chetelge achiqip oltiraqlashturwalsa, bu qarizni kim töleydu? Shunga bu ishqa biz hökümet choqum arlishimiz, choqum tosaymiz.

[HongKong<<wenhui geziti>>ning muxberi] yéqindin buyan chet'eldiki axbarat sahaliri Xinjiangdikki ikki yazghuchining bir terep qilinishigha alahide diqette bolmaqta, bu ish rastmu? Siz bizge munasiwetlik ehwallarni tonushturup bérelemsiz? Rexmet.

[Ismayil Tiliwaldi] bu mesile mewjut. Lékin bu bek az sandiki kishiler, abayam degininglar Sherqi Türkstan mesilisi buni Wang sékritar sözlep ötti, bezi kishiler xér yézish we hékaye yézish arqiliq, bölgünchilik, quturatmiliq we miletler ittipaqlighigha buzghunchiliq qilidighan ishlar bilen shughuluniwatidu , bu bek az sandiki kishiler. Biraq Xinjiangdiki her millet xelqide weteni söyüdighan ali en’ene bar, biz nechche on yilliq qurulush, mediniyet tereqiyati arqiliq, Xinjiangda 1000 din artuq dangliq yazghuchilarni yétishtürüp chiqtuq. Islahat élip berlghandin béri, az sanliq yazghuchilar 150 din köp roman yazdi, yene 80 din köp senet ömiki, mediniyet ömiki, kitapxana bar bolup az sanliq miletlerning enenisini qoghdaydu , <<Türki tillar diwani>>,<<Qutatqubillik>>, <<Jiangger>>, <<Manas>> qatarliq kitaplar hem qazaqlarning <<Aqenlar étishishi>> qatarliqlarnimu qoghdap keldi. Biraq az sandiki kishiler milli bölgünchilik élip bérwatidu. Xinjiangdiki her millet xelqi her qandaq ademning her qandaq usulni qollunup, her xil meydanda döletning béxeterligige buzghunchiliq qilishigha, her qaysi milletlerning hayati, baylighigha tesir yatküzishige ruqset qilmaydu. Hazir Xinjiangning weziyitide “ bir chashqan kochuda mangsa, barliq kishiler birlikte ölturayli” deydighan weziyet shekilendi.

[Firansiye muxberi] siz tarqantqan matirayalingizda Xinjiangda üch xil küch bar depsiz tonushturup ötken bolsingiz, unden sirt, chet'eldiki kishlik hoqoq tekshürüsh teshkilatnining xewer qilishiche yéqinda Ili oblastliq hökümet Uyghurlarning bölgünchilerni qolushini basqan, hem 129 munasewetlik ademlerni tutqan, ular Islamdinihga tewe bolghan Sala dinidikiler ikken. Yene bir xewerde déyishiche , yéqinda Xinjiang hökümiti 10 neper bölgunchilerni qollughuchilarni tutqan bolup, hemisi Aqsusda yüzbergen ish ikken, siz bu xewerge chüshendürüsh bérelemsiz? Hem nime üchün Xinjing hökümitining Sala dinidikilerni hem Uyghur zatlarni basturdighanlighini chüshendürüp bérelamsiz?

[Wanglechuen] men aldi bilen nime üchün üsh xil küshlerga choqum zerbe bérish lazimlighini sözlep ötey, men awal qaysi üch xil küch ikkenligini tonushturup ötey. Birinchi: milli bölgünchiler, ikkinchi: téroristliq jinayiti bilen shughilanghuchilar, üchünchi: chektin ashqan diniy küchler. Bu biz dep kélwatqan “üch xil küch”. Bu üch xil küch bizning memlikitimzige nisbeten, döletni parchilaydighan, döletning birligige buzghunchiliq qilidighan, döletning béxeterligige tesir yetküzidighan, her qaysi milletlening shexsi menpetige tesir yetküzidighan jinayetchiler guruhi. Bunungha bizning qanonimzda éniq qarar bar bolup tipik jinayetke kiridu. Bu xil jinayet, méningche héch qandaq döletlerde ruqset qilinmaydu, shunga biz qattiq zerbe berishimiz lazim.
Yuqarda éytqan Ilida bir guruh bar ikken, 129 adem qolgha éliniptu , bashqilar teripidin uruluptu , dégen ishlarni men bilmeydikenmen, méningche bu xewer toghra emes. Biraq siz yuqurda éytqan Aqsuda 10 adem tutuldi déginingiz méningche Abdulla Qurban guruhini dewatqan bolushingiz mümkin, bu rast weqe. Bu yéqinda yüz bergen weqe bolup tor betliride intayin küshlük mulahizilerni qozghidi. Shunga biz bu ishqa alahide ehmiyet bérip, mexsus bir kichik matiriyal tüzüp chiqtuq. Abdullaning téroristliq teshkilati yéqindila peyda bolghan ish emes, u ötken eserning 90- yilliridila keng dairide quturap pa'aliyet élip barghan, dawamliq jinayet sader qilip kéliwatqan zorluq körsetküchi bir guruh.
2000 – yili 7 - aughusta, biz bu guruhni bayqighan, biz bu guruhni qorshiwalghanda bir jamaaet xewepsizlik idarisining bashlighi özi bash bolghan iddi u bu weqede qurban boldi. Shu waqitta bu guruhning köp ademliri qolgha élin’ghan we öltürülgen, biraq Abdulla Qurban qéchip ketken, bu bir qanche yilldin buyan u bizning asaslliq tutush obuktimiz bolup kélwatatti. Netijide 18 - iyol biz yenila Aqsuda ikenligini bayquduq, shunga biz izzige chüshken iduq, 22- Aughustqa kelgende, bu ademni axiri taptuq. Qoghlash jeryanida Abdulla aldi bilen ikki sepdishini qoral bilen étip ölturwetti, andin qoghlawatqanlargha oq chiqardi, bu xil ehwal astida biz unu étwetuq.
Yene 10 neper guruh ezeliri bu weqedin kéyinki bir – ikki kün ichide hemisi qolgha chüshti.

[Amerika birleshme axbarat muxberi] siz yuqurda Yawrupada téroristchilar yighin ashti, ular 50 yilliq tebirik pa'aliyetlirige buzghunchiliq qilmaqchi dégen iddingiz, siz bizge bu jehette qandaq tepsili ispatingizning barlighini éniq dep bérelamsiz? Hem 50 yilliq tebirik pa'aliyetliride, Xitay yaki Xinjiang hökumiti bu buzghunchilliq herketlirige alahide zerbe bérish qolunamsiler, undin sirt, Xitay bilen munasewetlik Yawrupa döletliri otursida, bolupmu Germaniyedek Xinjingning bölgünchiliri köplep orunlashqan döletler bilen alaqa saqlap, bu jehette munasewetni küchlandüremsiler?

[Wanglechuan] men sizning sualingizgha intayin addi jawap bermekchi, bizning ispatimiz yüzde-yüz toghra, isheshlik, bizning bu yerde qanunsiz diniy paaliyet bolsa, derhal pütün dunyadadiki tor betliride derhal qattiq munazire qozghaydu. Bizning hazirqi usulirimizda ularning qaysi yerde yighin échiwatqanlighi, qeyerde nime ish qilwatqanlighi, her bir ademning chet'eldiki ipadisi, hemmisi bizning alqinimizdiki ish, bu bir gumanlan’ghidek ish emes. Bir éghiz söz qoshup qoyay, biz intayin yaxshi bolghan xelq'araliq munasewet ornutushni, dunya ténchlinip, özara inaq ötup, biz hemimiz estayidil qurulush bilen shughulansaq dep umid qilimiz. Biraq, emiliyet bundaq emes, dawamliq bezibir kishiler chet'elde qalaymiqanchiliq qilwatidu, biz bu ishta biperwarliq qilsaq bolmaydu, her waqit jiddi halette bolushimiz lazim, her xil usul bilen ularning her bir herket, her bir sözige diqette bolushimiz lazim, shunga birer yolnimu ötküzüshke bolmaydu.

Nighmet