Endishe We Zerbe Astidiki 50 Yilliq Murasim (1)

2005.09.26  RFA

Sabiq Sherqiy Türkistan jumhuriyitining bir qisim rehberliri ghelite ayropilan weqeside qaza qilghandin kéyin, alimjan (solda) seypidin (otturida) we xé tuji qatarliqlar béyjinggha yighingha bardi. Xitay armiyisi 1949-yili Uyghur élige kirdi we 1955 - yili Uyghur aptonum rayoni qurulghan idi.
Bu yil 10-ayning 1-küni Xitay kommunistliri Uyghur élini ishghal qilip, besh yil ötkendin kéyin tesis qilghan shinjang Uyghur aptonom rayonining 50 yilliqi.

Xitayning tengri tagh torining uchurigha qarighanda Uyghur aptonom rayoni qurulghanliqining 50 yilliqini xatirilesh üchün Uyghur éligha kelgen Xitay merkiziy hökümet wekiller ömiki Uyghur élining her qaysi jaylirigha bérip, ziyaret qilish bilen bir qatar teshwiqat –terghibatlarni élip bardi.

Xitay hökümiti bir tereptin hal sorash, teshwiq qilish qatarliq paaliyetlirini kücheytse, yene bir tereptin zor sandiki saqchi qoshunlirini ishqa sélip, ürümchi qatarliq chong sheherlerdiki Uyghurlar zich jaylashqan orunlargha bolghan kontrol qilishnimu kücheytish bilen salahiyet tekshürüsh, tutqun qilishnimu kéngeytmekte.

Ismini ashkarilashni xalimighan kishilerning radio istansimizning heqsiz téléfon liniyisi arqiliq inkas qilishiche, hetta yuqiri derijilik organlarning orunlashturushi bilen yéza qishlaqlardimu charlash guruppiliri tesis qilinip, keng kölemlik qamal qilish, axturush we tutqun qilish élip barmaqta.

Ürümchi shehirining Uyghurlar zich jaylashqan rayonlirida toluq qorallanghan saqchi etretlirining charlash shuningdek ular özliri gumanliq dep qarighan xalighan Uyghurni tekshürüsh we tutup kétish ehwalliri daim körülmekte.

Xitay axbarat torlirining uchurliridin melum bolushiche, Xitay hökümiti özlirining bu heriketlirini "aptonom rayoni qurulghanliqini tebriklesh jeryanida her xil jinayetchilik heriketlirige zerbe bérish " shuningdek yene " üch xil küchlerning aghdurmichiliqigha qarshi turush " dep teshwiq qilghan.

Elwette yene ularning teshwiqatlirida yene Uyghur qatarliq milletlerning kommunistik partiyining "milliy térritoriyilik aptonomiye siyasitidin toluq behrimen bolup, öz ailisige özliri ige boluwatqanliqi", "kompartiyining rehberlikide alemshumul tereqqiyatlargha érishkenliki", "milletler ittipaqliqining nahayiti yaxshi, jemiyetning tinch we muqim hem parawan ikenliki" qatarliq mezmunlar asasiy nuqta qilinghan.

Egerde Uyghur élidiki weziyet Xitay hökümiti teshwiq qiliwatqandek ene shundaq bolsa, néme üchün ular yene zor türkümdiki saqchi qoshunliri, amanliq saqlash xadimlirini ishqa sélip, qattiq qamal we kontrol qilish charilirini békitidu? ular néme üchün unchiwala endishe qilidu ?

Ziyaritimizni qobul qilghan ataqliq siyasiyon sidiq haji rozi ependi Uyghur aptonom rayoni qurulghanliqining harpisida kétiwatqan bu weziyet heqqide öz köz qarashlirini otturigha qoydi.