750 Ming Kishi Uyghur Élide Élip Bérilghan Yadro Siniqining Qurbani Boldi

1964 – yili Xitayning tunji qétim atom siniqi élip barghanliqi heqqide élan qilinghan énglizche gézittin parche.

Xitay démokratliri teripidin chetelde intérnét arqiliq tarqitilidighan "xewerler mejmuesi" gézitide bérilgen "750 ming kishi Uyghur élide élip bérilghan yadro siniqining qurbani boldi" dégen témidiki bu maqalide, 60 - Yillarda lopnurda élip bérilghan yadro sinaqlirida, nechche yüz minglighan yerlik Uyghurlar we yadro siniqigha qatnashqan herbiy xadimlarning radiaktipliq zeherlinish sewebidin ölgenliki ashkarilinish bilen bir waqitta, 3 - Qétimliq atom siniqida, kommunist Xitayning, yadro siniqining tesir küchini sinash üchün, piyade qisimlar we urush ayrupilanlirini yadro partlash rayonigha kirishke buyrighanliqi melum qilinghan.

Nahayiti mexpiy élip bérilghan sinaq

Mezkur maqale mundaq bashlanghan: "del eshu medeniyet inqilabining qalaymiqanchiliq yillirida, kommunist Xitay özining qangha boyalghan bayriqini dunyaning hemmila yérige tiklesh niyitini emelge ashurush üchün, Uyghur élining lopnur rayonida izchil halda hemde nahayiti mexpiy halda yadro siniqi élip bardi. Nurghunlighan bigunah yashlar radiaktipliq zeherlinish sewebidin türlük rak késellirige giriptar bolup, ottura yashqa barmayla öz hayatidin ayrildi. Beziliri hetta ta bu dunya bilen xoshlashqiche özining néme sewebtin ölüp kétiwatqanliqinimu bilmidi ".

"750 ming kishi Uyghur élide élip bérilghan yadrosiniqining qurbani boldi" dégen témidiki maqalide, kommunist Xitayning lopnurda élip barghan 3 - Qétimliq atom siniqinining Xitayning sabiq dölet mudapie ministiri jang eypingning yétekchilikide élip bérilghanliqi melum qilinip, mezkur atom siniqi élip bérilghan meydan mundaq teswirlengen:

Asmandin tashlanghan balayi-Apet

- U chagh kommunist Xitayning 3 - Qétimliq atom siniqi élip barghan mezgil idi. Jang eyping yétekchilikidiki atom siniqi élip bérish guruppisi 3 ay burun lopnurgha kérip bolghan idi. 50 - Yillarda sowétte yasalghan bombardimanchi ayropilan nahayiti jimjit halda mezkur bazining ayduromidin qozghilip, atom sinaq qilish meydanigha qarap uchti. Atom bombisini tashlash heqqidiki uchur nahayiti mexpiy saqlanghan bolup, atom siniqigha biwaste mesul kishilerdin bashqa héchkim bilmeytti. Hetta öz- ara bir- Biridin qarshi terepning néme wezipe öteydighanliqi heqqide sual sorashmu qetiy meniy qilinghan. Mezkur bazidin 200 kilo métir yiraqtiki buyruq kütüp turghan manéwir qoshuni bolsa, mezkur manéwirning heqiqiy meqsitining néme ikenlikidin téximu xewiri yoq idi. Ular peqet élip bérilidighan manéwirni atom siniqining teqlidi manéwiri depla chüshengen idi. Nurghunlighan jengchiler manéwir élip bérish jeryanida, jeng meydanidin düshmen terepning qalduq herbiy eslihelirini bulap kélishke we yaridarlarni yötkeshke ewetildi. Hetta qisim arqa sépide ishleydighan xizmetchilermu jeng meydanidin yeni manéwir élip barghan meydandin su we tupraq dégendek herxil örneklerni élip kélishke ewetildi.

- Chüshtin burun saet 10 bolghanda, ayropilan yadro bombisi tashlinidighan boshluqqa kelgende uchquchi, qozghash kunopkisini bésishi bilen, parashot atom bombisini élip asta - asta yerge qarap töwenlidi. Tashlash wezipisini ayaqlashturghan uchquchi bir yaqtin simsiz radio arqiliq bash qomandangha wezipini orunlighanliqi heqqide xewer qilsa, yene bir yaqtin derhal ayrupilanni keynige burap, bazigha qaytishqa aldiridi. Ayrupilanning bu xeterlik jaydin ayrilishi bilenla, hawa boshluqida adem quliqini pang qiliwetküdek partlash awazi yangridi. Ayropilan qattiq silkinip pütün yer - Zémin titrep ketti. Nahayiti zor ot chembiriki birdinla yuqirigha kötürülüp, barghanséri chongiyip, yuqirilap, yer- Jahanni qaplap, 11 kilo métir igizliktiki mogusiman bulutni shekillendurdi. Mogusiman bulutning özi signal idi. Buni körgen 50 ming eskerdin terkip tapqan manéwir élip bérish qoshuni derhal buyruqqa binaen, téximu téz sürette ilgirilidi. Ular köpligen saheler boyiche döshmen terepning istikamlirini igileshke bashlidi. Atom siniqi manéwiri élip bérish jeryanida, eng chong nes basqini piyade eskerler bolup, ular uchisigha addi kélengsiz, atomdin we bioximiyilik maddilardin mudapielinish kiyimlirini kiyip, atom partilighan merkezge piyade atlandi.

- Ghayet zor chang tozan dolquni pütün yer - Jahanni qaplap, tagh - Déngiz lardin halqip, ؛ yer - Ziminni köydürüp, hemmini berbat qildi. Chang tozan kötürülgen yerlerni is - tütek qaplap, qum - Boranlar kötürülüp, etrap birdinla qarangghuliship ketti. Peqet buyruqqa boysunushnila bilidighan eskerler heqiqiy yüz bériwatqan ishni nedin bilsun ! ular buni peqet atom siniqining teqlidi manéwiri üchün alahide yaritip bergen muhit dep chüshengen idi. Shunga ular öz hayatining qandaq bolushidin qetiy nezer, baturlarche algha atlandi. Jengchiler özlirining uchisidiki addi hem kélengsiz bolghan atomdin mudapielinish kiyimlirining yadro ziyinidin saqlinishta qilche paydisi yoqlighini nedinmu bilsun! ular hetta mudapielinish niqabi arqiliq sümürgen hawaning radiaktipliq chang tozan ikenlikinimu qilche hés qilmidi ! (méhriban)
 

2005.09.22  RFA