Sherqiy Türkistanda Oquwatqan Ali Mektep Oqughuchiliridiki Rohiy Chüshkünlük Mesilisi We Inkaslar

   Eziz wetinimiz Sherqiy Türkistan uzun yillar mabeynide Xitay tajawuzchilining siyasiy mudaxiliside boluwatqanliqtin, bu yerde yashawatqan Uyghur xelqi qattiq maddi we meniwi qorshawlar ichide qelip, xelqimiz molcherligusiz rohi tengpungsizliqlargha duch kelmekte. bundaq hadisiler aldi bilen Sherqiy Türkistandiki ali bilim yurtlirida terbiyliniwatqan unwerstit oqughuchilirining rohi keypiyatlirida ipadilinip turidu.

   Eslidimu qattiq rohiy siqilish ichide chong bolup, ali mektep qoynigha qedem basqan Uyghur yashliri unwerstitning birinchi yilliqidila her hil siyasiy ders we Xitayche til otkelliri, mekteplerdiki turluk iqtisadiy seliqlarning destidin ozlirining keyinki yashash arzuliridiz waz kechishke bashlaydu. Bolupmu uqughuchilarning unwerstet hayati ularning keyinki dunya qarashlirining yetiliwatqan mezgili bolghachqa, ularning erkin pikir qilishqa, idiyesini ipade qilip turushqa köp éhtiyaji chushidu. Biraq bu yardiki kündin künge tariyiwatqan siyasiy muhit ularning idiyisige qattiq tesir qilghanliqtin rohiy jehettin chushkunlishish bilen erkin muhit izdesh keypiyatliri üstide ziddiyat yüz bérip, netijide hayatliq yolliridin gumansiraydighan bolup qéliwatidu, Uyghur oqughuchilardiki bu xil chüshkünlüklerge bu yerdikilerdin héchkim yardam qilalmaydu, chünki mektepning mas'ulliri hemmisi qosikiqida umichi yoq siyasat oghriliri, ularning muellimlirining elwette erkin pikir qilishta tili ulardinmu bakrek tutuq. Shundaq bulishigha qarimay Uyghur jamiyitining siyasiy teghdirige qattiq qiziqiwatqan bu yash ziyalilar her xil uchur wastiliridin paydilinip yuruq dunya bilen uchrishishni istewatidu, mektepler ichide chetel tili ogunush qizghinliqi nahayiti yoquri bolghachqa hemme qiziqishliri bedilige Engilis tili ügüniwatqan yashlar buningdin kéyin nima ish qilish yolliri üstida téngirqap yürüwaridu, chünki harqanche tirishqan teghdirdimu Uyghurlar ichidiki künséri éship bériwatghan ishsizliq nisbiti we ishqa urunlashqandin kéyinmu pishanisige chékilgen Uyghurluq tamghiliri, ularning öz tupriqida erkin yashashqa yol barmaywatghan siyasiy wa ijtimaiy muhitlar ularning qattiq ghorurigha tegmekte, wijdanini azaplimaqta, buninggha oxshash tengsizliklardin narazi bolup sözligen kishilar hökümetning nezerbent obyekti bolup qéliwatidu, bekreq qaynap ketkenliri milliy héssiyati küchlük, bölgünchilik idiyisige ige, terrorchiliq mexsiti bar dep eyiplinip igisiz, wetensiz kishilerning turidighan yéri turmilar boliwatidu, Sherqiy Türkistanda héchqachan qanun boyiche elni idare qilish bolup baqmighachqa hökümet oxshimighan idiye we pikirge ige bolghan kishilarning hammisi qara qoyuq siyasiy jinayetchi dep qarilap, harkim ulardin özini ap qachidu, netijide u kishining taghdiri yoq bolidu.

   Öz gépimizga kelsek, Xitay millitining eng qedimqi tarihliridimu we yaki ténch hem hazirqi dölet weziyitidimu héchqandaq demokratik idiyiler bilen chiqishalmaydighan Xitaylar xelqimizning perzentlirini mushundaq eytip yugatqusiz azapliq rohi muhitta qoyghachqa bu millatning yash igilirining teghdiri butun millitimizning rohiyitige tesir qiliwatidu. Uyghur jamiyitige sirttin qatnashqan herqandaq bir küzetküchi bu xil riyalliqni hés qilalishi mimkin emes, nöwette xelqaradiki insan heqlirini himaya qilghuchi zatlar har xil deplomatik yollar bilan Sherqiy Türkistangha kélip takshurush paaliyatlirini elip beriwatqini bilan ,Uyghurlardiki bundak rohiy chüshkünlükni Sherqiy Türkistanda Uyghur bolup yashap baqqan, Xitayning azabini chékip yashighan Uyghurlardek bilalishi mumkin emes, dimekchi bolduqki, esarette qalghan, ishghaliyet astida qalghan herqandaq bir milletke özmilli hakimiyiti bérilmigüche özini saq- salamet, béjirim, heqiqi insandek hésh qilalmaydu, xalas!

Erkinay