Xitay Asiyagha Tehditmu?

Rusiye bilen Xitayning tunji qétimliq birleshme herbiy manéwiri 25-Awghust küni resmi axirlashti. Xitay herbiy dairiliri we Xitay hökümiti üchün nahayiti muhim herbiy we siyasiy istratégiyilik ehmiyetke ige mezkur manéwir Xitay we Rusiye hökümetliri teripidin yuqiri bahalandi.

Manéwirgha qatnashqan Rusiye urush paraxoti bashqurulidighan bomba qoyup bermekte. .AFP

Manéwirning 3- Basquchining xatimisige ülgürüp Xitayning shendong ölkisidiki manéwir meydanigha yétip kelgen Rusiye dölet mudapie ministiri sérgéy iwanop bilen Xitay dölet mudapie ministiri saw guangchüen etigenlik tamaqni birge yégech olturup, özlirining istratégiyilik hemkarliq munasiwetlirining nahayiti yaxshi rawajliniwatqanliqini hemde buningdin kéyin bu munasiwetlerni téximu chongqurlashturushqa bolghan tileklirini shuningdek bu qétimqi birleshme manéwirning ikki dölet munasiwetlirining yéngi tereqqiyat sehipisini yaritidighanliqini bildürüshti.
BBC agéntliqining uchurigha asaslanghanda, Rusiye mudapie ministiri sérgéy iwanop we uning Xitayliq kesipdéshi saw guangchüan yene bir qétim bu manéwirning üchinchi bir döletke tehdid sélishni meqset qilmaydighanliqini tekitlidi. Emma, Xitay we Rusiye terep resmi shekilde rus-Xitay herbiy hemkarliqlirining bashqilargha tehdid emeslikini aqlishidin qetiy nezer, beribir amérika, teywen shuningdek Xitay bilen chégrilinidighan bezi memliketlerning mezkur manéwirgha jiddiy qarawatqanliqi, xelqara munasiwetler jümlidin Rusiye-Xitay, Rusiye-Amérika shuningdek amérika-Xitay munasiwetliri közetküchilirining bu mesilide her xil inkaslarda boluwatqanliqi melum.
Köpinche gherb közetküchiliri Xitayning bu qétim Rusiye bilen birliship, pütün xirajetlerni öz zimmisige élip, hetta Rusiye qoshunlirini öz térritoriyisige kirgüzüp herbiy manéwir ötküzüshidiki meqsitining peqet öz qudritini dunyagha teshwiq we köz-Köz qilishtin bashqa nerse emeslikini körsitishmekte.

Xitayning bash kötürüshi emeliyette asiyani birleshtürüsh emes belki uni téximu yiraqlashturiwétidu

Londonda chiqidighan "iqtisadiy dewr" gézitide mulahize élan qilghan gherb közetküchisi daniel twinning ependi Xitayning iqtisadiy jehettin téz güllinish bilen özini körsitish rohidin endishe qilmasliqni, chünki, Xitayning bash kötürüshining emeliyette, asiyani birleshtürüsh emes belki, uni téximu yiraqlashturidighanliqini, Xitay rehberlirining buningdin kéyin téximu zor mesililerge duch kélidighanliqini körsitip mundaq yekün chiqiridu:
Xitay asiyasining iqtisadiy parawoz béshi bolush bilen mezkur qitege hemkarliq élip kélipla qalmastin belki, yene bu jaygha yéngi ziddiyetlerni élip kélidu. Xitayning bash kötürüshi asiya rayonining yéngidin birlikke kélidighan qiyapitige töhpe qoshmaydu belki, her xil memliketler medeniyetlirining özara toqunushlirini qozghaydu we ularni milletchilik keypiyatlirigha chömdüridu.
Gherb közetküchisi Daniel Twin
" Xitay asiyasining iqtisadiy parawoz béshi bolush bilen mezkur qitege hemkarliq élip kélipla qalmastin belki, yene bu jaygha yéngi ziddiyetlerni élip kélidu. Xitayning bash kötürüshi asiya rayonining yéngidin birlikke kélidighan qiyapitige töhpe qoshmaydu belki, her xil memliketler medeniyetlirining özara toqunushlirini qozghaydu we ularni milletchilik keypiyatlirigha chömdüridu."
Analizchi daniel tiwinning ependi yene Xitayning dölet sistémisining démokratiyige qarshi hakimmutleq tüzüm ikenlikidin chiqish qilip turup, "Xitayning siyasiy sistémisi uning asiya rayonigha siyasiy rehberlik qilish mumkinchilikini chekleydu" dep körsitish bilen asiyadiki bashqa démokratik memliketler xelqaraliq qanun we öz puqralirining qanuniy hem kishilik hoquqlirini qoghdawatqanda Xitayning buning eksiche ish tutushi hetta "öz xelqini "hörmet qilmasliqining" Xitaygha qite xaraktérliq siyasiy bashlamchi döletke aylinish layaqitini bermeydighanliqini sherhleydu. U axirida" Xitayning mundaq uchqandek kötürülishige qarimay, beribir yéngi ottura tüzlenglik impériyisi bolalmaydighanliqini" xulasilaydu.

Rus analizchilirining köz qarishi astidiki Xitayning meqsiti

Xitay azadliq armiyisini qomandani lyang guanglyé we Rusiye armiyisi qomandani yuri baluyéwisky Rusiyining wladiwostok shehiride . AFP

Rusiye-Xitay birleshme herbiy manéwirining teywen, yaponiye we amérikigha qaritilghanliqi gherb analizliridila emes belki, Rusiye tehlilchilirining tepekkürliridinmu orun aldi. Ottura asiya torida bésilghan marina girdnéwa, mixail romanop qatarliq üch aptorning birliship yazghan mulahiziside otturigha qoyulushiche, birleshme manéwirning xelqara istratégiyilik ehmiyitidin bashqa yene Xitayning közligen meqsetliride Uyghurlarning qarshiliq heriketlirini basturushmu orun alghan. Maqalide körsitilishiche, bu qétimqi térrorizmgha qarshi manéwirning Xitaygha heqiqiy kérek bolghan bir teripi shuki, Xitayning öziningmu chéchiniyege oxshash Uyghur mesilisi mewjut bolup, kéyinki yillarda Uyghur musteqilchiliri bilen Xitay saqchi qoshunliri arisida köp qétim toqunush yüz bergen. Démek, Xitay bu manéwirni "Uyghur aptonom rayoni" mesilisini keng dairide hel qilishqa paydiliq dep qarighan.
Rusiye analizchiliri yene Xitayning Rusiyidin paydilinip, amérika we yaponiye shuningdek teywenge qaratqan tesir küchini ashurushqa tirishqanliqini hemde Rusiye herbiy téxnikiliri we Rusiye qoshunlirining herbiy sirlirini öginish hem igilishni meqset qilghanliqinimu otturigha qoydi.

Xitay-Rusiye birleshme manéwiri renglik inqilablarni chekleshke chélinghan signal

Engiliyide chiqidighan "musteqilliq géziti" de élan qilinghan andrew osborn isimlik mulahizichining Rusiye-Xitay herbiy manéwiri heqqidiki maqaliside ilgiri sürülgen idiye shuki, aptor Rusiyining Xitay bilen birleshme manéwir ötküzüshige seweb bolghan amillar heqqide toxtilip, buning seweblirining köp xil ikenliki jümlidin Xitaylarning hazir Rusiyining yiraq sherqide künsayin köpiyiwatqanliqining moskwaning naraziliqini qozghawatqanliqi körsitidu.
Mulahizichi yene eng muhim nuqta süpitide moskwaning ukrainiyide yüz bergendek renglik inqilablarni oylawatqanlargha diqqet qilish heqqide signal chélishni meqset qilghanliqini tekitleydu. Chünki, ukrainiye we gruziyide yüz bergen démokratik inqilablardin kéyin Rusiyining bu memliketlerdiki tesiri axirlashti. Uningdin kéyin bolsa, qirghizistanda démokratik inqilab yüz bérip, Rusiyeperes hökümet yiqilip, uning ornigha gherbperes we démokratiyini himaye qilidighan hakimiyet dessidi. Netijide, Rusiyining özidiki we bashqa jaylardiki hakimmutleq tüzümlermu lingship qaldi shuningdek amérikining tesiri ottura asiya we bashqa rayonlarda üstünlükke ige bolushqa qarap yüzlendi. Bu ehwallar tebiy halda Xitay bilen Rusiyining endishisini qozghimay qalmidi.

Démek, mulahizichiler bu qétimqi Rusiye-Xitay herbiy manéwirining ottura asiya rayonida amérikining qollishidiki démokratlarning üstünlükni igilishini chekleshkimu qaritilghanliqini sherhiyleshti. Heqiqeten, Rusiye bilen Xitay ottura asiya rayonining démokratiyilishishini xalimaydu, emma amérika uning eksiche yol tutmaqta. (Ümidwar)