Uyghur Xelqining Chet'elerdiki Teshkilatliri Amerikining Xitaygha Bésim
Ishlitishini Telep Qildi
Uyghurlarning cheteldiki teshkilatliri Amerika
hökümitidin Xitay hökümitining xelq'arning téroroslargha qarshi turush
éqimidin paydilinip Uyghur xelqige bésim we zerbe bermesligini tosashqa
bésim chüshürüshini telep qildi.
Merkizi Germaniyede bolghan “Dunya Uyghur qurultiyi” bayanat élan qilip,
Amerikadin Xitay hökümitining térorslarni basturushni bahane qilip Uyghur
musilmanlirini basturmaslig toghurluq agahlandurushni dewet qildi..
Dunya Uyghur qurultiyining daimi komitit ezasi we bayanatchisi Dilshat
Reshit: “muhim bolghini Beijingning démigiratik herket bilen terorosliq
herketni periqlendurishwelishigha türütke bolush” deydu.
“ Beijing Uyghurlarning siyasi herkitini tayanchisiz qaldurmaqchi”
Dilshat Rishitning bayanatida: 11 – Senteber weqesidin kéyin Bei jing
dairliri xelqaraning terorslarni yoqutush éqimidin paidilinip, cheksiz islam
dini pahaliyetlirini bahana qilip, Uyghurlarning siyasi herkitini térorsliq
herketler bilen arlashturwetti.Uyghurlarning kishlik hoqoqini depsende qilip,
diny étqaatiki we bashqa köz qarashtiki zatlarni ixtiyari halda qolgha elip,
térorslargha qarshi turush namida Uyghurlarning siyasi herkitini xeliqhara
jemiyetke tayanchisiz qaldurmaqchi.
Beijing dahirlirining “ mingi xata tutulsimu tutulsun, birsi tordun chüshüp
qalmisun”dégen siyasitining bésimi astida nechche minglighan Uyghurlar
qolgha élinip, nechche onlighan Uyghurlar ölum jazasigha höküm qilinmaqta.
Dilshastnig,déyishiche Beijing dahirliri dinni étqat we medeni-ang seweiye
jehetke qol tiqip Uyghurlarnign musteqiliq herkitini yoqatmaqchi, bu asasan
ikki jehette ipadilinidu. Birsi chetelde tayanchisiz qaldurush, yeni
térosliq niqabini kiygüzüp heliqara jemiyetke xata chüshenche bérip
tayanchisiz qaldurush. Ishki jehette dehshetlik qattiq basturmaqta. Merkez
qattiq zerbe bérish arqiliq chetelerge térorslarni basturwatimiz dégen
chüshenchini qobul qildurmaqchi.
Hazir Beijing dahirlirining sirtta tayanchisiz qaldurush, ishki jehettin
t,erorstlarni yoqutush namida qattiq zerbeberish siyasitini qolunuwatidü bu
xil zerbe bérish köp tereplimilkni öz ichige alghan.
“Döletni eslige ketürush” dölet qurush dégenlik emestur.
Dilshatning déyishiche merkezning qattiq zarbe bérishi Uyghur xelqini Islam
dinigha étqad qilishida qorqudighan halitini kelturup chiqardi. Ang jehette
, musteqil bolush idiyesige qattiq zerbe bérip, kishilerning munazire qilish
erkinligi we neshireyet erkinligini qattiq tosmaqta.
“Dunya Uyghur qurultiyi”ning daimi komutit ezasi we bayanatchisi Dilshat
pütün Uyghur xelqning birlikke kélip Sherqiy Türkistan “döletini eslige
keltürüsh herkiti” qanat yaydurushni tewsiye qildi.
Dilshatnig déyishiche “Dunya Uyghur qurultiyi”siyasi, démogoratiye
erkinligini telep qilishtin waz kechmeydu. Biz xelq'araliq ehdinamilargah we
birleshken döletlerning asasi qanon’gha hörmet qilghan asasta, Uyghur
xelqning wetenni eslige keltürüshige türütke bolimiz. Biz musteqil bolumiz
dep telep qilmiduq, bizning telep qilghinimiz “döletni eslige kelturush“
herkiti. Biz özmezning eslidiki dölitini qaita qurup chiqish üchün herket
qilwatimiz, hergiz Xitay hökümitining melum bir tupurughini we yaki ziminini
tartiwalimiz démiduq.
Dilshatning körsütüshiche, Uyghurlarning
tarixida éniq ipadilinip turuptiki tarixtin buyan Uyghurlar Xitaydin ayrélip
chiqqan musteqil dölet. 1933- yili we 1944 - yili ikki qétim musteqil dölet
qurup, özlirining puli bolghan. Biraq ikkinchi dunya urushi axérlashqandin
keyin,”Sherqiy Türkistan jumhuruyiti” intornational kommunst lagérining
qurbanigha aylenip, Beijing dahirliri teripidin yutwélindi. “Xinjiang”
dégéni “Sherqi Turkstan Jumuhiriyiti” körstidighan bolup bu yéngi tupraq
menisini bildurudu.
“Zorluq küchsiz siyasi waste”
“ Dunya Uyghur qurultiyi”ning bayanatchisi Dilshatning körsütüshiché ular
zorluq küch bilen emes eksiche siyasi yol bilen “Sherqiy Türkistan
Jumhuriyiti”ni eslige keltürmekchi ikken. U sözide “biz héch qandaq
térorisliq herketliri bilen shughulanmaymiz, hem Xitayning ichki
siyasetlirige we siyasi herketlirige tosalghu bolmaymiz, bizning telep
qilghinimiz bizning ozimizde bolushqa tégishlik siyasi hoqoqimiz. Bir
miletning özining dölet namini, dölet bayrighini, dölet naxshisini talash
hoqoqi bar. Hatta Xitay bilen oxhshash bolghan siyasi qepezde yashash yaki
musteqil bolushni talap, bashqa bir xil siyasi muhitta turup Xitay bilen
yaxshi siyasi dos bolush hoqoqi bar.
Dilshatning déyishiche, eger Beijing hökumiti Uyghurlaning siaysi hoqoq we
siyasi erkinligini étirap qilsa “Dunya Uyghur qurultiyi” Uyghurlargha
wekilik qilip “Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti”ni eslige keltürüsh mesliside
Beijing hökumiti bilen siyasi söhbette bolidu.
Xitay dahirliri Xinjiangda herket qilwatqan Sherqiy Türkistan
teshkilatlirini, Xinjiangda we chetellerde partlitishtek térorsliq
herketliri bilen shughuluniwatidu , Xitay térroslarning hujumigha
uchurghuchi dölet dep, “Xinjiangni musteqil qilghuchilar”ni pütün dunyadiki
t,erorslargha qarishi turush herkitinining bir qismi dep qarimaqta.
Xitayning Amerikida turushluq kongsulxanisi hazirghiche “Dunya Uyghur
qurultiyi”ning bayanatigha hich qandaq jawap qayturmidi.
Nefise Zaidin
|