Merhum Sabit Abduraxmanning Hayat Pa'aliyetliri

Uyghurstan azatliq teshkilatlirining qurghuchiliri we rehberliridin shunungdek Uyghurlarning chetelerdiki siasi dawa paaliyitining pishwaliridin biri Abduraxman ependim 14 Iyon küni Qazaqistaning Almuta shehiride wapat boldi. Uchurlargha qarighanda merhum hayatining axirqi minotliridimu özining söyümlük milliti Uygurlar heqqide yazghan kitabini neshir qildurush yollirini izdep yürgen ikken.

Merhumning Elem Kürishi.

Sabit Abduraxmaning sebdishi, 1940-yilidin étibaren unung bilen tonushluqi bolghan yazghuchi Mesumjan Zulpiqarowning sözlep bérishiché merhum Sabit Abduraxman ependim 1928-yili Qazaqistanda tughulghan, 30-yillarda ata-anisi bilen ghuljigha köchüp kélip,shu jayda maarip terbiyesi alghan, 1944-yili Ili giminaziyesini tügetken.
Sabit Abduraxman ependimning kuresh hayati heqide melumat bergen yazghuchi Mesumjan Zulpiqarovning körsütishicha, merghum Sabit Abduraxman ependimning körishi ikki yol bilen yeni qelam we elem bilen bolghan. U 1944-yilidiki milli azatliq inqilapning qatnashquchisi bolush sü piti bilen ghulja sheheri we bashqa jaylarni azat qilish jenglirige ishtirak qilghan.deslepte bir herbi etiretning katibi, kéyin Ghéni baturning xususi katibi bolup xizmet qilghan.
Sabit Abduraxman milli armiyening propurshik darijilik ofitséri bolush supiti bilan ottura yölünüsh furontida yeni manas deryasi boyida taki 1948-yilighicha turghan.shuncha janggiwar milli armiyening manas deryasi boyida algha ilgirlimestin yatqinidin ghezeplen’gen Sabit Abduraxman bashqa meslekdash jengchi-ofitsirlar bilan “Yash Sherqi Türkistanchilar” dep atalghan mexpi teshkilat qurup,armiye icide dushmen’ge hujum qozghap, pütün Sherqiy Türkstning musteqilighini qolgha keltürüsh jéngige atlinish teshwiqati élip barghan.biraq,milli armiye qomandanliq ishtabi uni herbi intizamni buzghanliq bilan jazalighan bolsimüamma inqilap rehberliridin Axmetjan Qasimi Is’haqbék Munup qatarliqlar teripidin azat qilinghan.
Sabit Abduraxman Uyghurlarning musteqilliq idiyesidin yanmay küresh qilghanlighi üchün unung’gha 1958-yili turme jazasi bérilgan.1967-yili bolsa, Sherqi Türkstan xelq inqilabi partiyesining paliyetlirige ishtirak bolghanliqi üchün yene 10 nechche yil turmide yatqan.

Merhumning qelem kürishi.

Merhum Sabit Abdurahmaning siyasi paaliyetliri Söwit itipaqigha köchup chiqandin kéyin teximu jidilashken bolupu ilgiri kéyin bolup Uyghurstan azatliq teshkilatining muawin reisi,reislik wezipilirini hamda Uyghurstan xelq partiyesining muawin reislik wezipilirini aturghan. U bu jeryanda pütün küchi bilan qelem kürishiga atlinip, Uyghurlarning siyasi dawasi, Uyghurlarningmusteqiliq küresh tarixi témilirida köpligan maqalilar,birashurlar we kitaplarni yazghan.
Merhum Sabit Abdurahman siyasyon boluplam qalmastin,qelimi küshlük edip bolush süpiti bilan wetan perwerlik we millet perwerlik témisi boyiche kopligen shiérlarni yézip, öz militi, wetinige bolghan chongqur muhabitini izhar qilghan iddi. Merhumning milet perwerligi bilen tolghan bu qélip sirliri unung “hayat meshili” dégen shierlar toplimida toluq namayen boldi.
Bir mehkum milatning dawasini qilghuchi siyasion bolush üchün aldi bilan eshu öz bilitining ötmüsh tarixini yaxshi tetqiq qilsh we ügünüshning zörörligini tonup yetken Sabit Abduraxman ependim pütün wuwjudui bilan ularning qedimki zaman ,yéqinqi zaman we hazirqi zaman diki tarrix kechurmishlirige ait nurghun matiryalarni toplap ügünidu ham tetqiqi qilidu.u köpünchi halarda Uyghur mesilisiga tarixi nuqtidin chiqish qilip ,tarixi shaxislerga ilmi baha bérip ,bir tereplimiliktin saqlinishqa tirishidu.
U, Uyghurlarning yéqinqi zaman tarixidiki milli azadliq inqilapliri we Sharqiy Türkstan jumhiriyiti hem unung milli armiyasi heqida kop izdengan kishi bolush süpüti bilan ilgiri kéyin bu témigha ahit nurhgun maqalilarni yézip élan qilghandin sirt yene “ Sherqi Türkstan milli armiyesi”, “söyümlük rahbirimiz Axmetjan Qasimi” (2001), “Sherqi Türkstan inqilabi toghrisida”qatarliq brashürlarni yézip neshér qildurdi.muelipning bu kitapchiliri eyni waqitiki tarixi rialiqni ügünüsh we tetqiqi qilishta muhim paidilinish qimitige ége boluplam qalmastin belki ,yene bir tereptin yash ewlatlarni milatperwerlik idiyesi bilen terbiyelesh ahmiyitige ige.unung Axmetjan Qasimi ,Elixan töre ,Abdukerim Abbasop qatarliq tarixi shexislerge bergen bahaliri we köz qarashliri özgichilike égedur.
Uyghur siyasi dawasining pishwaliridin biri Sabit Abduraxman ependi ömürining axirqi waqitlirida cong hejimlik tarixi kitap üstide ishlen,gen bolup,u üch tomluq bu esirige “Uyghurlarnin gheqiqi tarixi”dap nam bargan .bu esirida Uyghurlarning Oghuzxan dewridin tartip taki hazirghiche bolghan siyasi tarixi ekis etürilgan bolup ,u bu esirini yézishta Uyghurche ,ÖzbékchéQazaqchéRosche we bashqa tialrdiki köpligan matiriyallardin paydilan’ghan.
Merhumning arzusi,Uyghurl;arning uzaq esirlik mediniyet tarixi siyasi tarixini jümlidin Uyghurlarning mustaqil dölatchilik enenisini yorutush arqiliq,Uyghurlarningmu otura asiyadiki bashqa qerindash Türki xaliqlirining Qazaqistan,Qirghizistan,Özbekistanni bolghandek musteqil Uyghurstan jumhiriyitini qurush salahiti we hoqoqigha éga ikanligini sharhilashka tirishqan..epsuski ,pütün ömri jang maidanlirida,türmilarda,siyasi küresh sepliride ötkan,emma,hich qachan maddi turmush bayashatchilighi körmigan barliq wujudini hetta tapqan –terginining hemisini öz militiga atighan merhum Sabit Abdurahman ependi özining mezkur yirik esiri “Uyghurlarning heqiqi tarixi”ni yoruqqa chiqiralmay qaldi.

RFA -14 Iyol 2005