Uyghur Élide 50 Yil Mabeynide Yüz Bergen Eng Chong Özgürüshler ?

Uyghur Aptonom rayoni hökümet toridin melum bolushiche, nöwette Uyghur Aptonom rayonluq partikom hem hökümet dairilirining, Aptonom rayon qurulghanliqining 50 yilliqini tebriklesh hazirliqliri axirqi basquchqa kelgen bolup, hökümet tebriklesh paaliyiti üchün ikki yil ilgiri mexsus teyyarliq komiteti qurghan.

TEBRIKLESHNING ALDIDIKI „TAZILASH“

Bu komitetning mudirliqini üstige alghan Uyghur Aptonom rayonining reisi Ismayil Tiliwaldi yeqinda aptonom rayoni qurulghanliqining 50 yilliqini tebriklesh paaliyitige teyyarliq qilish seperwerlik yighini chaqirghan. Bu yighinda „Shinjiang Uyghur aptonom rayoni qurulghanliqining 50 yilliqini tebriklesh, aptonom rayonidiki her millet xelqining siyasiy hayatidiki zor weqe, shundaqla zor siyasiy chongqur ijtimaiy ehmiyetke ege“ dep körsitip, tebriklesh paaliyitige mes’ul dairilerdin bu tebriklesh paaliyitini saq-salamet ötküzüsh üchün jemiyetni tüzesh hem tertipke selish xizmetlirini kücheytishni telep qilghan.
Uning aldida, yeni 18-mayda Uyghur Aptonom rayonluq Jamaet Xewipsizlik Nazariti her qaysi derijilik Jamaet Xewipsizlik tarmaqlirigha uqturush chüshürüp, Aptonom Rayoni qurulghanliqining 50 yilliqini tebrikleshning aldi-keynide, Aptonom Rayon boyiche her xil jinayi heriketlerge qarshi tazilash elip berishni orunlashturghan edi.
Emma chet ellerdiki Uyghur teshkilatliri Xitay hökümitining Uyghur Aptonom Rayoni qurulghanliqining 50 yilliqini tebriklesh harpisidiki bu atalmish tüzesh, qattiq zerbe berish herikiti Uyghurlarni tizginlesh hem basturush herikitining bishariti dep qarimaqta.
Xitay hökümet dairliri, 10-ayning 1-künini asas qilip ötküzmekchi bolghan Uyghur Aptonom Rayoni qurulghanliqining 50 yilliqini, Uyghur eli xelqige 10 chong emeliy ish qilip berish arqiliq, ehmiyetlik kütüwalidighanliqini bildürgen edi. Hökümetning nöwettiki teyyarliq ishlirigha qarighanda, ular yene siyasiy, ijtimaiy teshwiqat paaliyetliri üchünmu nurghun küch hem meblegh ajiratqan.

TEYYARLIQ KOMITETIDIKI XADIM BILEN SÖHBET

Biz Uyghur Aptonom rayonluq hökümet tesis qilghan, Uyghur Aptonom rayoni qurulghanliqining 50 yilliqini tebriklesh xizmiti teyyarliq ishxanisigha telefon qilip, ularni tebriklesh paaliyetliri hemde uning ehmiyiti qatarliq mezmunlarni ziyaret qilduq. NIY famililik bir hökümet xadimi soallirimizgha jawap berdi:
- EAR: Yaxshimusiz, men Erkin Asia radiosining muxbiri, nöwette 50 yilliq tebriklesh paaliyitige jiddiy teyyarliq körüwetipsiler. Bu paaliyetning eng asasliq mezmuni neme?
- Niy: Uyghur Aptonom Rayoni qurulghanliqining 50 yilliqi Shinjiang xelqining siyasiy ijtimaiy hayatidiki chong ish, muhim ehmiyetke ege. Biz bir qatar tebriklesh paaliyitidin bashqa, moshu pursettin paydilinip Shinjiang xelqige eng jiddiy hel qilip berishke tegishlik bolghan maarip, iqtisat, sehiye, su we tok qatarliq on chong mesililirini hel qilip bermekchi. Bu xizmetning bezi bir qismi bashlandi, yene uzun muddet dawamlishidu.
- EAR: Sizningche Uyghur elide 50 yil mabaynida yüz bergen eng chong üzgürüsh neme?
- Niy: Elwette, iqtisadiy tereqqiyat. Bu 50 yilda Shinjiang uchqandek tereqqi qilip, xelq turmushida asman-zimin perqler meydangha keldi. Buni Shinjianggha kelsenglar bilisiler. Buningda Merkezning Gheripni Echish istirategiyisining zor türtkisi boldi. Xelqning iqtisadi tereqqi qilghandila andin xatirijem bolidu emesmu, shunga iqtisadni tereqqi qildurushqa zor exmiyet berip kelduq.
- EAR: Bilishimizche partiye-hökümet Uyghur elini bashqurush siyasitide muqimliqini asas qildi. Uyghur elining tereqqi qilishida muqimliq asasmu yaki iqtisadmu?
- Niy: Elwette, muqimliq hemmini besip chüshidu. Muqimliq bolmisa tereqqiyatmu ishqa ashmaydu. Künde miltiq kötürüp yürsek qandaqmu iqtisadni tereqqi qilduralaymiz? Muqimliq bolghanda, iqtisad yaxshilanghanda andin xatirjemlik ishqa ashidu. Muqimliqni saqlash hemmini besip chüshidighan muhim ish. Tereqqiyat bilen muqimliq bir birige zich munasiwetlik.
- EAR: Sizningche Uyghur elining muqimsizliqini keltürüp chiqiriwatqan asasliq sewep neme?
- Niy: Muqimsizliqni yoq degili bolmaydu. Chong tereptin eytsaq, dunyada her qandaq jayda muqimsizliq barghu? Xitay ölkiliridimu jemiyette her türlük jinayi heriketler bolup turidu, emma Shinjiangda yüz bergen muqimsizliq heriketlirini chet ellerdiki bölgünchi küchlerning tesir küchidin ayrip qarimaymiz. Muqimliqni ishqa ashurush üchün, yenila uzun muddet küresh qilishqa toghra kelidu.
Gerche Xitay hökümiti, Uyghur Aptonom rayoni qurulghandin buyan Uyghur eli xelqining ijtimaiy, iqtisadiy, siyasiy hayatida zor yüksilishler boldi, iqtisadning uchqandek tereqqiy qilishi 50 yil mabaynidiki chong netije dep körsetsimu, emma chet ellerdiki Uyghur teshkilatliri „1955-yili Oktebirde Sherqiy Türkistan Uyghur Aptonom rayoni qilip qurulghandin buyan, Uyghur xelqi siyasiy, iqtisadiy hoquq-menpeetliridin mehrum qaldi. Musteqilliqini yoqatqandin sirt, eqelliy aptonomiye hoquqighimu heqiqi ege bolalmidi. Uyghur elidiki eng chong özgürüsh Xitay aqqunlirining shiddet bilen köpiyishi, atalmish tereqqiyattin behriman bolghanlar Xitay köchmenliridur“ degen naraziliq pikirlerde bolup kelmekte.
Bu munasiwet bilen Dunya Uyghur Qurulteyining mezkür mesilige bolghan meydani heqqide ziyaretler elip barduq. Bunigda dair mezmunlarni etiki programmimizdin anglighaysiler.

Erkin Zunun "RFA" din élindi
2005.06.29