Qirghizistan Mesilisi Merkizi Asiyadiki Jiddi Mesile

Qirghizstan jumhuriyitining xelqaragha élan qilghan bayannamisida 2005-yil 3-ayning 24-küni Qirghizstanning paytehti Bishkek shehiride Qirghizstan hökümetining shundaqla Askar Akayewning siyasitige narazi xelq ammisi hökümetke qarshi qozghulup Parlament hökümet benasigha basturup kirgenligini, Qirghizstan Jümhüriyiti Prezidenti Askar Akayew qechip, Qent shehirige jaylashqan Rusiye herbiy bazisigha berip Rusiye hökümitidin pana tiligenligini we shu waqit ichide hökümetke qarshi chiqqan küchning liderliridin biri Kurmanbek Bakijew Waqitliq hökümetning Prezidenti dep élan qilinghanlighini bayan qilidu.

Ottura Asia geopolotikisining Amerika üchün asasliq rol oynaydighan Qirghizstanda boluwatqan jiddiy siyasiy özgürüshler tüpeylidin pütün dunyaning siyasetchiliri, alimliri we medialar arisida mulahize we jiddiy tetqiqat elip berilmaqta.

Bu mesile üstide tetqiqat elip beriwatqan Rusiyening herbiy mutexessis alimi Aleksandr Sobyanin mundaq deydu: „Amerikining teshkkillishi bilen dunyada bügünki küngiche körülüp baqmiqan eng az adem we maddiy chiqimliq hökümet aghdurush waqiesi hazir Qirghiszstanda yüz berdi. Amerikining bu pilanining meqsidi Qirghizstanni naresmi halda ikkige bölüp, yeni jenup we shimalgha, shimalgha jaylashqan Osh shehirige özining ikkinchi herbiy bazisini quruwelish“.

Amerika Qoshma Shtatliri 2001-yili Afghanistangha hujum qilish üchün Qirghizstanning paytehti Bishkek shehirige jaylashqan Manas ayrodromini igelligen idi. Chünki Manas ayrodromi sabiq Sowet Ittipaqi döletliri ichidiki chong we eng eghir tiptiki ayroplanlarning chüshüp-kötürülishige berdashliq bereleydighan puxta qurulghan ayroport bolghachqa uni igellep, uninggha ulap Gansi namliq Ottura Asiada dayimiy turushluq herbiy bazisini quruwalghan idi.

Endi ularning nishani Qirghizstanning Osh shehiri boluwatidu. Bu toghrisida alim Sobyaninning tehlil qilishiche Amerikanliqlar Oshqa jaylishidighan herbiy bazisidin Qirghizstanning Alay wadisini, Xitayning Shinjiang, yeni Qeshqerni, Tajikistanning Soghda wilayitini we Özbekistanning bir qanche wilayetlirini öz ichige alghan Ferghane wadisini öz kontrollighida tutup turmaqchi boluwatqanlighini tehlil qilmaqta. Bundin bir yil burun, Sobyanin Pentagonning (AQSH Mudapie Ministirligi)ning „Amerikining chet ellerde turushluq herbiy bazilirining qurulmisini özgertish layihesini“ tetqiq qilip, mundaq digen idi, Amerika özlirining herbiy bazilirini Ottura Asia döletlirige orunlashturushining sewebi peqetla Xitaygha qaratqan bolup, shimaliy chegarasigha jaylashqan Shinjangdin hujumni bashlash üchün teyyar bolup turiwatqanlighini, Xitaygha qaritilghan asasiy hujum Xitayning gherbiy-shimalidin, yeni Ottura Asia döletliridin bashlinidighanlighini yekünlep bergen idi.

Yene Sankt-Peterburgtiki Rus tetqiqatchisi Sergey Borowikow bu mesile üstide toxtulup mundaq deydu: „Amerika Qoshma Shtatlirining Manas ayroportigha jaylashqan herbiy bazisining asasi nishani peqetla Shinjanggha qaritilghan, yeni uyerdin Qeshqer we Jungghar wadisini kontrol qilish we Qirghizstanning Osh wilayitige qurmaqchi bolghan herbiy bazisidin Qeshqer we Ferghanini kontrol astida tutushtin ibaret“.

Mana endi etrapimizgha baqidighan bolsaq, biz Uyghurlar mesilisi üstide we wetinimiz Sherqiy Türkistan heqqide ishghaliyetchi chet ellik tetqiqatchilar tetqiq qilip xelqara weziyetning piship yetilgenligini bizge körsitip beriwatidu. Bizning teqdirimiz kimler teripidin oyliniwatidu? Etrapimizda neme oyunlar boluwatidu? Özimiz qandaq siyasiy mulahizilerni yürgüzüp, öz menpeetimiz üchün qandaq xulasigha keleleymiz? dégen soallar meni emes, belki her bir Uyghur perzentini jiddiy ehwalgha chüshürüp qoyghan bolushi mumkin.

Erkin ZUNUN, Germaniye