Musteqilliq Üchhün Yene Bir Qedem Tashlighan Xitaydiki Uyghurlarning Qet'i Iradisi

(3)

Kishilik Hoquq Tetqiqatchisi Ando Kan

Sherqiy Türkistan Ezeldin Erkin, Musteqil Dölet Idi

Sherqiy Türkistan, emdi sürgündiki hökümitini qurdi. Hazirghiche xitay komunistik partiyisining pajielik basturushlirigha sebir qilish bilen bille, musteqilliq herikitini peqet üzüp qoymighan, emdi bolsa sürgündiki hakimiyitini qurdi.

Sürgündiki hakimiyitining qurulghanliqi heqqide xitap élan qildi. Bu hökümetning xitapmanisi 25 paragiraptin tüzülgen bolup, Sherqiy Türkistandiki kishilerning özlirining hökümitini qurghanliqini jakarlidi. Xitay teripidin tajawuz qilin’ghan tarix, kishilik hoquqlirining depsende qilin’ghanliqi bayan qilghandin keyin, Sherqiy Türkistanda özlirining teqdirini özlirii belgilesh, özlirining dahilirini özliri saylash hoquqi barliqini bayan qildi. Shuning bilen, Amerika hökümitidin Sherqiy Türkistan mesiliside heriketke ötüshni telep qilip we BDT din xitay hökümitining qorchaq (Xinjiang Uyghur aptonom rayonidiki xitay orgini) hökümiti emes, Sherqiy Türkistan sürgündiki hökümitini heqiqi Sherqiy Türkistan’gha wekillik qilidighan hökümet-dep etirap qilish, tekshürüsh toghrisida chaqiriq chiqardi.

Amerika hökümiti Sherqiy Türkistan sürgündiki hökümitige qizghin muamile qilidu, dep analiz qilin’ghan. CHünki, Sherqiy Türkistan sürgündiki hökümitining yighinigha Amerika hökümitining pedratip parlament binasidin zal ijare berilgen.

Xitay hökümiti, Amerika hökümitining pedratip parlament binasidin zal ajritip berishidin tartip, paytext Washin’gitonda sürgünde hökümet qurulghan ishqiche Amerika hökümitige etiraz bildurdi. Xitay hökümiti köpligen Uyghur teshkilatlirini terrorluq teshkilat dep teshebbbus qilghini bilen, Amerika hökümiti xitayning digenlirige qulaq salmidi.

Amerika hökümiti we mutleq köp sandiki Amerika xelqi musteqilliqni telep qiliwatqan Uyghur teshkilatlirini tenchliqchi teshkilat, terrorluq bilen hechqandaq alaqisi bolmighan teshkilatlar- dep qaraydu.

Amerika pirizdenti Bushning 2-qetim 1-ayning 20-küni qayta wezipige teyinlendi, ikkinchi künila Amerika Uyghur Birleshmisi (UAA) bayanat élan qilip, pirizdent Bushqa tebrikname iwertti. Bayanatta, Uyghur jemiyiti ötken töt yil ichide, pirizdent Bushning, Xitay komunistik partiyisining zorawanliqi astida azap chekiwatqan Uyghurlargha bolghan yardimige rexmet eytish bilen bille, bundin keyinmu yardimini kütidighanliqi bayan qilin’ghan. Shuning bilen bille pirizdent Bushning qayta wezipige teyinlen’genlikini chin qelbidin tebrikleydighanliqini izhar qilghan.

Sherqiy Türkistan sürgündiki hökümiti 2-qetimliq muxbirlarni kütüwelish yighinini Türkiyening Istanbul shehride ötküzdi. Töwende Uyghurlar élan qilghan xewerni bayan qilimen.

9-ayning 26-küni Istanbul waqti sa’et 12:30 din 14:00 kiche Türkiyening Istanbul shehridiki “Sherqiy Türkistan kochmenler jemiyiti”ning yighin zalida, 9-ayning 14-küni Amerika paytexti Washin’gitonda qurulghan Sherqiy Türkistan sürgündiki hökümiti muxbirlarni kütüwelish yighini chaqirdi.

Yighin’gha Istanbuldiki Sherqiy Türkistanliq Uyghur, Qazaqlar bolup 100 din artuq kishi qatnashti. Türkiye milliyetchi heriket partiyisining Istanbuldiki sekirtati qatarliqlarmu yighin’gha ishtirak qilip, Sherqiy Türkistan sürgündiki hökümitining qurulghanliqini tebriklidi.

Türkiyening Sabah geziti, Milliyet geziti, TRT televiziye istansisi, Royter televiziye istansisi, Türkiyening “Qanal-7” televiziye istansisi qatarliq Türkiye we Engiliyening chong gezit we televiziye istansiliri, Sherqiy Türkistan information merkizi qatarliqlarning muxbir we foto suretchiliri yighin’gha qatnashti.
Sherqiy Türkistan sürgündiki hökümitining muawin reisi Abduweli Jan, parlament reisi Sultan Maxmut Qeshqeri, sayahet ministiri, qoshumche hökümet bayanatchisi Ismayil Jeng’giz, dehqanchiliq ministiri Nefise Özgen(ayal) qatarliqlar qatnashti.

Yighinda, hökümet bayanatchisi Ismayil Jeng’giz hökümetning 2-nomurluq we 3-nomurluq bayanatigha asasen, Sherqiy Türkistan sürgündiki hökümitining qurulushining tarixi ehmiyiti, qurulush jeryani, Sherqiy Türkistanning 70 yilliq tarixi qatarliqlar toghrisida bayanat berdi.

Axirida, Türkiyening herqaysi medialiri sürgündiki hökümet toghrisida élan qilghan sürgündiki hökümetning qurulushi toghrisida xewer bergenligi, Royter agentlighi pütün dunyagha xewer bergenligi, Amerika awazi (Voich of Americha) qatarliqlarning xewerlirini tilgha bayan qilin’ghan.

Shundaq, sürgündiki hökümet ezaliri ichide ayallarmu bar bolup, internet televiziyiside sürgündiki hökümetning 11-ayning 22-küni ötküzgen muxbirlarni kütüwelish yighinining emeliy ehwalini herkim köreleydu.Internette
http://connectlive.com/events/eastturkistan/
ni echip, 「ARCHHIVED VIDEO WEBCHAST Originally broadchast live on Nov.22,2004 The National Press CHlub Washington, DCH」qarisingiz buni köreleysiz. Undin keyin sizning kompiyuteringizda Windows Media Player bolsa, 「View Windows Media Low」ni cheksingiz, video filim aptomatik körünüshke bashlaydu.

Xitay Sherqiy Türkistan tupraqlirini “Qedimdin tartip xitayning ayrilmas bir qismi”-dep teshebus qilip keldi, emma tarixi pakitlar xitayning bu teshebbuslirining oydurulghan tarixi chüshendürüsh ikenligini körsitip turuptu. Sherqiy Türkistan az digendimu 2000 yilliq Uyghurlarning makanidur.

Uyghurlarning tarixini qisqiche bayan qilip ötimen. 2-dunya urushidin keyin Xitay komunistik partiyisi teripidin tajawuz qiinip qoshuwelin’ghiche bolghan nechche ming yil ichide, Uyghurlar asasen erkin musteqil halette yashighan millettur. Bezide ghayet zor döletlerni qurghan bolup, xitay hökümitidinmu qudretlik küchke ige idi.

Miladidin ilgiriki zamanlardin bashlap, Uyghurlar Sherqiy Türkistan tupraqlirigha yashap kelgen. Uyghurlar musteqil dölet qurghiche, bezi chaghlarda xitaylar Sherqiy Türkistan’gha tajawuz qilip hökümranliq qilghan. Lekin, xitaylarning hökümranliqi kemtük hökümranliq bolup, peqet 157 yildin ashmighan. Qalghan 700 yilgha yeqin waqit ichide Sherqiy Türkistan erkin, musteqil dölet bolghan.

Uyghurlar miladi 744-yili heqiqi dölet qurghan. U dölet qudret tepip, xitaylarning iltimasigha asasen herbiy küch chiqirip xitaylargha yardem bergen. Bu netijide, xitayning padighasi Uyghur dölitige her yili yipektin baj töleshke maqul bolghan.

Miladi 751-yili Erepler bilen Türkler we Tibetler xitaylarni qoghlap chiqarghandin keyin, alahazal 1000 yil mabeynide xitay bilen Uyghurlar arisida muhim digüdek weqemu bolup ötmigen. 1000 yil ichide 207 yil Uyghurlar özligidin Mong’ghullarning hökümranliqigha kirgen. Qalghan 800 yil ichide Uyghurlar tamamen musteqil bolup, zor ilgirilesh we güllinishke erishken.

Dawami bar.
www.sankei.co.jp/pr/seiron/koukoku/2005/0504/ronbun2-3.html