Maarip Sestimisida Yürgüziliwatqan Dölet Terrorluqi

Kommunist Xitay hakimiyiti Sherqiy Türkistan ni ishghal qilghan 55 yildin buyan Sherqiy Türkistandiki Uyghur xelqini yoq qilish meqsitide assimilaysiyening eng rezil, eng wehshi usullirini qollinip kelmekte. Uyghur xelqining siyasi , ijtimai, diniy we iqtisadi heqlirini talan- taraj qilish bilen birge, medeniy maarip sahesidimu eng wehshi zulum we assimilatsiye siyasitini yürgüzup keldi. Insaniyetning eng tebii heqliridin biri bolghan bilim elish we terbiyilinish heqlirinimu eghir derijide dexli-terizge we tehditke ucratmaqta.

Her tereplime eghir zulum we qanliq basturushlar tüpeyli, Sherqiy Türkistan xelqining yurekliri qan-zerdapqa toldi. Bolupmu kommunist tajawuzci Xitaylar hakimiyetni qolgha alghan mushu 55 yildin buyan xelqimizni nadan qaldurush ücün, herxil hile-mikirlerni ishqa selip, oz alahidiliklerge ige milliy maaripni tamamen emeldin qaldurup, Xitay maarip sestimisini yolgha qoyup, “Zhonghua idiyisi” ni tengishqa urunuwatidu. Xitay tajawuzcilar hokumiti mushu qisqighina 50 yil icide 3 qetim yeziq islahati elip bardi. Körünüp turuptuki, xelqimizge qarita ocuq-ashkara iriqciliq we cong Xitay milletciligi nuqti neziri boyice besim bilen maarip siyasitini yürgüziwatidu.

Mesilen, Uyghur baliliri ücün ecilghan balilar baghciliri nahayiti az bolup, bu balilar baghcilirining mutleq köp qismi Ürümci, Qaramay, Shixenze qatarliq Xitay nopusi zic bolghan sheherlerde bolup, bu baghcilardiki balilar pütünley Xitay tilida terbiyilinidu.
Qeshqer, Xoten, Aqsu qatarliq Uyghurlar zic olturaqlashqan sheherlerde balilar baghcisining sani teximu az.

Necce yuz ming Uyghur baliliri balilar baghcisining nime ikenligini bilmeydu. Lekin, Xitay baliliri omumen digudek balilar baghcisida terbiyilinip, andin bashlanghuc mektepke kiridu.
Milliy mekteplerning sanimu xuddi balilar baghcisigha oxshash nahayiti az. Xitay mekteplerning oqutush sharaiti bilen Uyghur mekteplerning oqutush sahraitini selishtursaq nahiyiti qorqunucluq perq bar. Mesilen, Uyghur bashlanghuc mekteplirining köp qismi topa- kesektin selin’ghan bolup, nurghun siniplarning deriziliri yoq, 2,3 kün arqa-arqidin yamghur yaghsa bu siniplarda ders ötüsh mumkin emes. Eger 3-4 bal yer tewresh apiti yuz berse(Allah saqlisun) nurghun balilarning qazagha ucrash ehtimali cong, siniplarda par bolmighacqa noldin töwen 8-9 giradus soghuqta oqushni dawamlashturush nahayiti tes, bu mekteplerning hetta kömür setiwalghudekmu iqtisadi yoq, emma Xitay mektepliri tamamen bashqa bolup, milliy oqughucilar duc keliwatqan bu qiyinciliqlarning hec qaysisi Xitay mektepliride yoq. Dimek, mushu qiyinciliqlar bizning toluq ottura, toluqsiz ottura we kespiy ottura mekteplerdimu intayin eghir.

Xuddi biz yuqurida sözlep ötkendek milliy keteplerning sani az, sharaiti nacar, oqutush usküniliri mukemmel emes. Mesilen, merkez hesaplan’ghan Ürümcide 60 tin artuq ottura mektep bar bolup, buning 50 din artuqi Xitay baliliri oquydighan mektep, peqet 6 sila yerlik milletler perzentliri oquydighan mektep. Dimek nopusning 80% idin köpi dehqan bolghan Uyghur xelqi insaniyetning eng tebii heqqi bolghan bilim elish, terbiyilinish hoquqidinmu mehrum qaldurulmaqta.

Wetinimiz Sherqiy Türkistanda kespiy ottura mektep, ottura texnikom we ali mekteplerde oqu-oqutush pütünley Xitay tilida elip berilmaqta, Tajawuzci Xitaylar Uyghur oqutqucilarni Uyghur oqughucilargha Xitay tilida ders sözleshke mejbur qilmaqta. Hetta bashlan’ghuc, ottura mekteplerdimu Uyghur tilini emeldin qaldurush, Xitay tilida ders sözlesh sinaq teriqiside elip berilmaqta. Pütün milliy oqutqucilarni Xitay tilidin sewiye sinash imtihanigha mejbur qatnashquzup, bashlan’ghuc mektep oqutqucilirini 5 derijidin yuquri sewiyege yetishke, ottura mektep oqutqucilirini 8 derijidin yuquri sewiyege yetishke, kespiy ottura mektep, ottura texnikom we ali mektep oqutqucilirini 11 derijidin ötüshke qistap, bu belgilen’gen derijidin ötelmigen oqutqucilarni “layaqetsiz oqutquci”- dep, ulargha ders orunlashturmay, oqutquci yetishmidi digen bahane bilen, aqqun Xitay oqutqucilarni milliy oqughucilargha ders ötüshke orunlashturup, milliy mekteplerning oqu-oqutush ishlirigha qesten qiyinciliqlarni elip kelip, bu arqiliq milliy oqutqucilirimizni qesten ishsiz qaldurup, milliy mekteplerdiki oqutquci we oqughucilarning sanini teximu azaytip, Xitaylashturushni tezlitip, milliy maaripni tamamen yoq qilip, Uyghur millitini yer yüzidin yoqutush pilanini tezletmekte.

Dimek, Uyghur tili bilen Xitay tili tamamen bashqa-bashqa til sestimisigha tewe tillar bolghanliri ücün, Uyghur oqughucilarning Xitay tilida ötülgen derslerni tamamen cushinip ketishi, Xitayce matiriyallardin toluq paydilinishi qet’i mumkin emes, uning üstige Uyghur oqutqucilarning Uyghur oqughucilargha Xitay tilida ders sözlishi mentiqisiz bir hadise bolup, bu hadisining astigha intayin yaman siyasi meqset yoshurun’ghan.

Emeliyettimu, ali we ottura mekteplerde milliy oqughucilarning sewiyesini yuquri kötermeslik ücün, her xil tosalghularni peyda qilip, Uyghur tilidiki paydilinish matiriyallirining turini, sanini azaytip, milliy oqughucilarni Xitayce matiriyal körüshke mejburlap, oqughucilargha her tereplime besim yürgüzup, milliy oqutquci we oqughucilarning oqu- oqutush hayatida ensizlik peyda qilmaqta. Addi missal qilsaq, fizika, matimatika kespide oqughan aliy mektep oqughucilirimizning kompiyuter ishlitishni bilidighanliri nahayiti az, buningdin koruwelishqa boliduki, milliy mekteplerning oqutush usküniliri mukemmel emes, oqughucilar her jehette ceklimige ucrap, mektepning tejribixana, kompiyuterxaniliridin toluq paydilinalmaydu, her qandaq bir oqutquci we oqughucining dunyada yuz beriwatqan siyasi we ijtimai weqelerge qarita siyasi cüshencisini we koz qarishini otturigha qoyush, tarix we siyaset dersliride oqughucilarning Sherqiy Türkistan we Uyghurlar heqqide soralghan herqandaq soallirigha oqutqucilarning jawap berishi qeti meni qilinidu.

Eng külkilik we ecinishliq yeri shuki, wetinimizdiki pütün ali mektep, ottura texnikom, kespiy texnik mekteplerde, saqci idarisi tesis qilin’ghan bolup barghanseri bundaq dölet terrorluqi kengiyip ottura mekteplerdimu saqcixcanilar we saqci xadimlar wezipige qoyulmaqta.
Ali mektep we texnikomlarni püttürgen UYghur oqughucilarning ishqa orunlishish nisbiti intayin towen bolup, buy ash- osmurlerning oqush, bilim elish qizghinliqini towenlitip, omumiyüzlük umidsizlinish we rohi jehettin azaplinishni kelturup ciqirish bilen bille eghir ijtimai mesile süpitide barghanseri pajielik halgha cüshmekte.

Mesilen, Qaramay, Maytagh, sherqiy Jung’ghar nefitligi qatarliq jaylarda her yili 500 din artuq milliy oqughuci ali mektep imtihanigha qatnishidu, bu oqughucilarning 80%- imtihandin otup ali mekteplerge mangidu, yilda 400 ge yeqin oqughuci ali mektepni püttürup oz jayigha qaytidu. Buning icide köp digende 100 nepiri ishqa orunlashsa, qalghan 300 nepiri “az sanliq millet yashlirini almaymiz”- yaki “Xitayce oqumapsen” we yaki “milliy tilda oqughanlarni ishletmeymiz” –digen haqaretler bilen ishqa orunlashturulmaydu yaki yallanmaydu.

Bu xil ehwal Sherqiy Türkistandiki Xitay mektepliride mewjut emes. Dimek, dektator, fashist Xitay hakimiyitining milliy maaripqa yürgüziwatqan bu tajawuzciliq we dölet terrorluq siyasitidin oqutquci- oqughucilar özlirini mektepte emes, belki üsti ocuq turmide yashawatqandek hes qilip, bixeter we xatirjem oqu-oqutush muhitidin tamamen mehrum qilinmaqta.
Sherqiy Türkistanning ici we sirtidiki xelqimizning perzentlerning kelgusi üstide hemde özlirining insaniy heq-hoquqliri üstide congqur oylunup, erkinlik, musteqilliq üstidimu congqur tepekkur yürgüzup eghir zulum icidiki bu milletni we muqeddes tupraqlirimizning terrorci, tajawuzcilarning qolidin azat qilish ücün jan tikip küresh qilishini ümit qilimen.

Sherqiy Türkistan Informatsion Merkizi Muhbiri Aliye Zeper

2005-yili 2-ayning 24-küni