AIDS Kisilining Yoshurun Mezgili

Mehmet Emin

AIDS digen söz Engilizchidiki “Acquired Immune Deficiency Syndrome” digen sözning birinji heripliridin tuzulghan söz bolup, “adem bedining kiseldin saqlinish iqtidari zehminilish sewibidin kélip chiqqan kisellikler toplimi” digen menani bilduridu. U bir kisellikler toplimini közde tutidu.

HIV digen söz bolsa Engilizchidiki “Human Immunodeficiency Virus” digen sözning birinji heripliridin tuzulgen söz bolup, “adem bedinining kiseldin saqlinish iqtidarini kemeytidighan virus” digen menani bilduridu. U AIDS kisilini kelturup chiqarghan shu hildiki virusni közde tutidu.

AIDS kisilining yoshurun mezgili diginimiz adem bedini AIDS kisili virusi yeni HIV bilen tunji yuqumlunup ta AIDS kisilige tereqqi qilghangha qeder bolghan waqit bolup, adette 1 yildin 12 yilghiche ohshash bolmaydu. Bu mezgilde, HIV bilen yuqumlanghuchida hichqandaq alamet bolmaydu. Ular pütünley normal kishilerdek normal turmush kochuridu.

AIDS kisilining yoshurun mezgilining uzun qisqiliqi, kishilerning yishi, salametlik ehwali, HIV ni qandaq yuqturwalghanlighi qatarliq amillar bilen munasiwetlik. Adette qan silish arqiliq HIV ni özige yuqturiwalghanlarning yoshurun mezgili qisqa bolidu, balilar bilen yashanghanlarning yoshurun mezgilimu qisqa bolidu. Zeherlik chikimlikni okul qélip urush arqiliq HIV ni özige yuqturiwalghanlarning esli saghlamliq ehwali zeherlik chikimlik tupeylidin nacharlashqan bolsa, bundaqlarning yoshurun mezgilimu qisqa bolidu, yeni HIV ni özige yuqturiwalghandin kéyin, AIDS kisilige terqi qilishi we AIDS kisili tupeylidin olup kitishi tiz bolidu. HIV ge yuqumlanghandin kéyin hichqandaq dawalash élip barmighan kishilerningmu yoshurun mezgili qisqa bolidu, omuri qisqa bolidu.

Kishiler adette AIDS kisili virusigha yeni HIV gha bilmesliktin yuqumlunup qalghanlighi uchun, HIV bilen yuqumlanghan iniq wahtini bilish nahayti qiyin. Peqet bir qisim HIV bilen yuqumlunushta gumanliq bolghan waste bilen birla qétim uchurashqan kishilerningla AIDS kisili virusi yeni HIV bilen yuqumlanghan wahtini iniq perez qilish mumkin. Mesilen bir kishi qan silish arqiliq HIV ni özige yuqturiwalghan bolsa, bu kishining qachan HIV bilen yuqumlanghanlighini iniq bilish mumkin. Adette kishiler jinsi munasiwet yaki zeherlik chikimlikni okul qélip urush arqiliq HIV ni özige yuqturiwalghan bolsa, ular bu hil wastilar bilen kunde uchurshup turghanlighi uchun, bundaq kishilerning qachan, qaysi qétimqi jinsi munasiwet yaki qaysi qétimqi zeherlik chikimlikni okul qélip urush arqiliq HIV ni özige yuqturiwalghanlighini bilish qiyin. SHu seweptinmu AIDS kisilining yoshurun mezgilining uzun qisqiliqida, ohshimighan mutehesislerning dokilatidiki periq nahayti chong.

HIV virusi bilen yuqumlanghan kishilerning hemmisi AIDS kisilige giriptar bolushi natayin, biraq HIV virusi bilen yuqumlanghuqilarning mutleq köp qismi AIDS kisilige giriptar bolidu. Bu adem bedinining kiselge qarshi turush kuchi bilen HIV ning öz ara kuch silishturmisigha munasiwetlik bolup, qaysisining ghalip kilishige baghliq.

HIV bilen tunji qétim yuqumlanghanda köpünche kishilerde köp alametler bolmaydu, bezi kishilerde qizzish, bishi aghrish, maghdursizlinish, biaramliq his qilish, ishtay towenlesh qatarliq zukamda bolidighan alametler korilidu, biraq bu hil alametler 2~4 heptila dawam qélip yoqap kitidu. Undin kéyinki birnechche yilliq AIDS kisilining yoshurun mezgilide hichqandaq alamet bolmaydu, bu mezgilide, HIV virusi bedende tizdin köpiyip, adem bedinining kiselge qarshi turush kuchini ighir derijide zehmige uchurtidu. SHuning bilen adem bedini her hil kiselliklerge giriptar bolup, her hil kisellik alametler korulushke bashlaydu, bu kiselning AIDS kisili basquchigha resmi qedem basqanlighi hisaplinidu.

Mutehislerning qarishiche adem bedini HIV bilen yuqumlunup 2, 3 heptidin 1 yilghiche, köpünche halda 3 ayda, qismen ehwal astida birnechche yilda, adem bedini shu HIV gha qarshi antibody (KANG TI) ishlep chiqiridighan bolup, gumallanghan kishilerning qinini tekshurup, bu HIV gha qarshi antibodyni tipish arqiliq, HIV gha yuqumlanghanlighini jezmenleshturguli bolidu. Biraq qandin bu hildiki antibody (KANG TI) tipilmisa, kishilerning bu hil antibody ishlep chiqirishqa ketken wahtida periq chong bolghanlighi uchun, bu kishining HIV bilen yuqumlanghanlighini wahtinche inkar qilghili bolmaydu. Shunga eng yahshisi 2, 3 aydin kéyin yene bir qétim qanni tekshurup biqish kérek.

Adette kishilerning qininidin HIV gha qarshi antibody (KANG TI) tipilsa, bu kshining HIV bilen yuqumlanghanlighini jezmenleshturguli bolidu; biraq apisi HIV bilen yuqumlanghan yingi tughulghan balining qinidin HIV gha qarshi antibody (KANG TI) ning tipilishi, bu balining choqum HIV gha yuqumlanghanlighidin direk bermeydu. Yingi tughulghan bala apisidin HIV ni emes belkim shu HIV gha qarshi antibody (KANG TI) ni qobul qilghan bolushi mumkin. Bu hil ehwal astida, bala tughulup 6~12 ayghiche apidin qobul qilghan antibody (KANG TI) balining qinidin yoqap kitidu. Bu waqitta balining qinini qayta tekshurgende, qandin HIV gha qarshi antibody (KANG TI) tipilmaydu. Eger bala apisidin HIV ni yuqturiwalghan bolsa, balining qinidiki antibody (KANG TI) apisidin kelgen bashqa öz bedinidimu ishlep chiqirilidu, shunga bala tughulup 6~12 ayghiche yoqap ketmeydu, eksinche uzun muddet mewjut bolup turidu.

Kichik balining tughma kiselge taqabil turush kuchi yeni imiyunut kuchi tihi toluq yitélip bolmighanlighi uchun, HIV bilen yuqumlanghandin kéyinki AIDS kisilining yoshurun mezgili qisqa bolup, AIDS kisilige tereqqi qilishi tiz bolidu.

AIDS kisilining kishiler arisida tarqishida del mushu yoshurun mezgil nahayti heterlik bolup, meyli kiselning özi bolsun, meyli kiselning etirapidiki kishiler bolsun, u kishini saq dep bilgenligi uchun, hichkim u kishidin ihtiyat qilmaydu; u kishimu pütünley normal turmush bilen meshghulat bolidu. Bu jeryanda jinsi munasiwet, qan we bashqa wastiler arqiliq özining hemrasigha we munasiwetlik kishilerge HIV ni yuqturush ihtimalliqi nahayti yuquri bolidu. Eger kishiler qarshi terepning HIV bilen yuqumlanghanlighini bilse, kishiler uningdin ihtiyat qilidu, shuning bilen melum dahire ichide HIV ning kishiler arisida tarqilishning aldini alghili bolidu.

SHinjiang Hewer Tor Bitining 2004-yili 11-ayning 25-kuni, SHinjiang Gizitidin alghan hewirige asaslanghanda, 2004-yili 9-ayning ahirghiche, pütün Uyghur Rayunidiki AIDS kisili bilen yuqumlanghanlarning tizimlikitiki sani 9346 ge yetken.

Uygur Rayunida ilan qilghan tizimliktiki AIDS kisili bilen yuqumlanghan bu kishilerning köp qismi zeherlik chikimlik chekkuchiler we yaki gumanliq dep qaralghan kishiler ichidin mejburi qan tekshurush arqiliq HIV bilen yuqumlanghanlighi bayqalghan, ularning mutleq köp qismi herguzmu özlügüdin tekshurush élip barghanlar emes.

Iniq tizimlikke kirguzulgen HIV bilen yuqumlanghan bu kishiler, molcherdiki omumi sanning tehminen 10% igelleydighan bolup, qalghan 90%, yeni 80 ming bilen 90 ming etirapidiki AIDS kisili bilen yuqumlanghuchilar yenila normal kishiler qatarida, normal turmush kechurmekte, we shundaqla tihimu köp kishilerge HIV ni yuqturmaqta.

Hemmeylenge melum bolghunidek, hazirgha qeder AIDS kisilining unumluk dawasi yoq. SHunga AIDS kisilining aldin ilish nahayti muhim. AIDS kisilining kishiler arisida keng kolemde tarqilishning asasliq menbesi AIDS kisili bilen yuqumlanghan kishiler, yeni AIDS kisilining yoshurun mezgilidiki kishiler. AIDS kisilining yoshurun mezgilide turiwatqan kishilerni wahtida baldur bayqash, AIDS kisilining tihimu köp kishilerge tarqishini konturul qilishta nahayti muhim.

AIDS kisilining yoshurun mezgilde turiwatqan kishilerni baldur wahtida bayqash uchun, HIV bilen uchurshush ihtimali bolghan yaki HIV bilen yuqumlunush ihtimalliqi bolghan kishiler, eng yahshisi özligidin dohturgha birip tekshurush élip bérish kérek. Jemiyetmu eng yahshisi HIV bilen yuqumlanghan kishilerni kemsitmesligi, ularni chetke qaqmaslighi, we shu arqiliq HIV bilen yuqumlunush ihtimali bolghan tihimu köp kishilerni özligudin dohturgha birip tekshurush élip bérishqa righbetlendurush kérek. Peqet mushundaq qilghanda, AIDS kisili bilen yuqumlanghanlarni baldur bayqighili, AIDS kisilining bu kishiler arqiliq tihimu köp kishilerge tarqilishining aldini alghili bolidu. Uningdin bashqa qan ilish we okul urushta imkan bar birla qétim ishlitidighan sipiris we yingne ishlitish kérek. Er ayal ichide bir terepning AIDS kisili bilen yuqumlunush ihtimali bolsa yaki AIDS kisili bilen yuqumlanghan bolsa, jinsi munasiwet qilghanda, qarshi terep choqum özini qoghdash wastisi qollunushi kérek.