Shanghai Hemkarliq Teshkilati Nime Üchün AIDS temisidin Özini Qachiridu?

Asiya waqti geziti 13-öktebir Edmund Settle maqalisi. 9-ayning 23-küni Shanghai hemkarliq teshkilati (SCO) gha eza döletlerning bash ministirliri Qirghizistan Bashkenti Bishkekte 3-qetimliq yighinini ötküzdi. Bu 7-aydin buyanqi bu teshkilatning 3-qetim yighin echishi. Herqaysi dölet rehberliri teshkilat eza döletlirining ixtisadi alaqe, enirgiye bixeterligi, terorliqqa qarshi turush jehetlerdiki hemkarliqlirini teximu algha süridighanlighini alahide muzakire qilishti.Lekin künseri qorqunuchqa sawatqan Aids mesilsi chette qaldi. Soda we bixeterlik saheliridiki köp terepmilik hemkarlishishlar tebiki muhim emma Aids digen bu terorluq tüsini alghan qatil Ottura Asiyaning uzaqni közligen ixtisadi tereqiyati we bixeterligi üchün zor tehdittur.
Nöwette bu teshkilatning 6 ezasi bar ular—Zhongguo, Qazaqistan, Qirghizistan, Rossiye, Tajikistan we Özbekistanlarni öz ichige alidu. Qurulipla bu rayonning bixeterligige tehdit seliwatqan 3 xil küchke yeni terorisliq, bölgünchilik, radikalizimgha zerbe berishke küchesh bilen bir waqitta, ixtisadi we enirgiye bixeterligi jehettiki hemkarliqnimu bashlawatidu we chegra halqighan zeher etkeschiligi, muhit bulghunish jehetlerdiki hemkarlishishkimu jiddi qarawatidu. Ottura Asiyaning omomi noposi 227 milyon bolup, Zhongguoning Xinjiangidiki 19 milyon ahale we Türkmenistanning(teshkilat ezasi emes) 4.6 milyon noposini öz ichige alidu. Ottura Asiyada HIV virosini yuqtirghanlarning omomi sani 90000 bolup. 8000 adem tizimgha aldurghan. Qazaqistanda texminen 25000 adem yuqturghan, köp sandikiliri bolsa ishpiris arqiliq tomurigha zeher urghuchilar. Qirghizistanda 534 neper yuqturghuchi bolup, ularning ichidiki 82% di zeher qollanghuchilar. Zhongguo bilen Rossiyening ehwalimu kishini endishige salidu, ikki dölet Aids apitining girdawigha berip qaldi, mölcherlinishiche bir milyon adem Aids yuqturghan. Herqaysi döletler ara künseri köpüywatqan ademlerning kirish chiqish eqimi ottura Asiyada Aidsni yamritidu. Aids digen bu wabaning Ottura Asiyada yamrishi herqaysi hökimetlerning saghlam emgek küchlirini qoghdash üchün serp qilidighan ixtisadi chiqimi kötirelmeydighan qilip ashurwetidu. Adem küchi we bayliqning xorishi hökimetlerning jemiyet ixtisadi we amanlighini bashqurish qabilyitini ajizlashturiwitidu, bu SCO eza döletlirining hemkarlishish ünimige wastiliq tesir qilidu. Yéqindiki bir döklatta bular körsitilgen: eger Aidsni tizginlimey qoywetse rayon ixtisadining ösishi 1% töwenleydiken. Bu san bilen hisaplighanda 2020-yiligha barghanda Qazaqistan bilen Qirghizistanning ixtisadi ösishi 10% we 21% töwenleydiken. Aids insanlarning amanlighi we dölet bixeterlik menpetining ortaq düshmini bolup qaldi. Rossiyediki yengi eskerlerni qobul qilishta her yili 5000 neper Aids kesili bayqiliwatidu. Kishini teximu chöchitidighini Tajikistan armiyisidiki HIV virosi bilen yuqumlanghuchilar puxralardin 6 hesse yuquri bolghan.shunglashqa ottura Asiya rehberliri Aidsning Armiyesining weten qoghdash wezipisige eghir tesir yetküziwatqanlighini tonushi kerek. 6-ayda Qazaqistan, Qirghizistan, Tajikistan we Özbekistanlar kelishimge imza qoyup, 25 milyon döllarliq bir Aidstin mudapielinish türini yürgüzdi. Toghrulighi ispatlanghan tejrübiler shuni uxturdiki, rayon xaraktirliq Aidsni tizginlesh pilanlirining emelge eshishi köp terepmilik hemkarliqqa muhtaj. Yuqurdiki 4 dölet bilen Rossiye, Zhongguoning munasiwiti künsiri qoyuqlashmaqta nopusning eqishindin saqlanghili bolmaydu. Teximu ünimlik ishlesh üchün Rossiye we Zhongguomu bu pilangha qetilishi kerek.

ETIC terjime-tehrir bölimi www.asiatime.com din terjime qilghan.