SHERQIY TÜRKISTAN DÖLITI

ASASI QANUNI

Kirish Söz

Biz, Sherqiy Türkistan xelqi, bizning we ewladlirimizning höriyet ichide yashishini kapaletlendürüshni meqset qilghan asasta, we ishghal astida yashawatqan xelqimizge höriyet yetip kelgende ularning aldida nimilerning kütüp yatqanlighini körsetmek üchün yurtimiz Sherqiy Türkistanning ushbu Asasi Qanunini yezip chiqtuq.

I. Bölüm

Dölet Ismi, Xarakteri, Dölet Bayriqi, Dölet Giribi, Milli Marshi, Milli Qesem, Resmi Tili, Dini we Paytexti

1-Madda: Dölet Ismi

Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti

2-Madda: Dölet Xarakteri

Demokratiye we kishilik hoquqqa hörmet qilidighan, siyasi bilen din ayriwetilgen, ijtimayi hayatni qollaydighan jumhuriyet tüzümidiki dölet bolup, döletning zimin pütünligi we milletning birligini parchilashqa bolmaydu.

3-Madda: Dölet bayrighi ay-yultuzluq kök bayraqdur:

Dölet Giribi, hilal ayning ong teripide toqquz we sol teripide toqquz dane noqta bolup, bu noqtilarning, hilal ayning eng töwen qismidiki uchliri bughuch bilen baghlanghan. Hilal ayning otturisida hösnixet bilen yezilghan “Bismillahhirrahmanirrahim,” hilal ayning ikki uchining uchrishidighan yeride üch dane yultuzdin teshkil tapqan bir shekildin ibaretdur:

On sekkiz dane noqta, Sherqiy Türkistanda yashighan on sekkiz Türk qewmining simwolidur. Üch yultuz bolsa tarixta Sherqiy Türkistanda qurulghan Kök Türk, Qaraxanilar we Uyghur Döletlirining simwolidur.

4-Madda: Dölet Milli Marshi 1933-yili Memtili Ependi Toxtaji Tewpiq:teripidin yezilip, Sherqiy Türkistanliqlar teripidin oqulghan "Qurtulush Yolida Sudek Aqti Bizning Qenimiz" we "Tarixtin Ewel Biz iduq Tarixtin Keyinmu Yene Biz" digen töwendiki milli marshlardur:

"Qurtulush Yolida Sudek Aqti Bizning Qenimiz"
Qurtulush yolida sudek aqti bizning qenimiz,
Sen üchün ey yurtimiz bolsun pida bu janimiz.
Qan kechip hem jan berip axir qutuldurduq seni,
Qelbimizde qutquzushqa bar idi imanimiz.
Yar hemdem boldi bizning himmitimiz sen üchün,
Dunyani sorighan idi ötken ulugh ejdadimiz.
Yurtumuz biz yüz-közüngni qan bilen pakizliduq,
Emdi hech kirletmigeymiz chünki Türktur namimiz.
Atila, Ching’giz, Tömür Dunyani Titretken idi,
Qan berip nam alimiz biz ularning ewladibiz.
Chiqti jan hem aqti qan düshmendin alduq intiqam,
Yashisun hech ölmisun parlansun istiqbalimiz.
"Tarixtin Ewwel Biz Iduq, Tarixtin Keyin Yene Biz "

Tarixtin ewwel biz iduq, tarixtin keyin yene biz,
Qelbimizde wijdanimiz, bu bizning imanimiz.
Türk biz, ana yurtimizning köksi biz tuch suferi,
Bash kesilse qaytmas basqan izidin Türk erliri.
Yurtimizning altunidur taghi birle tashliri,
Her birimiz bir arslandur, bu wetenning yashliri.
Yurtimiz üchün qurbandur yashlirimizning bashliri,
Imani issiq qani, ularning yoldashliri.
Ordimiz hem yurtimiz, meshhur Türkdur namimiz,
Dinimiz, imanimiz, bu bizning wijdanimiz.
Yurtimiz Türkning yurti, biz uning qurbanimiz,
Bayriqimiz kök bayraq ottursida ay-yultuz.

5-Madda: Milli Qesem: Abdul Eziz Mexsum: Teripidin Yezilghan töwendiki "Ayrilmisun" digen Xitapnamidur:

“Ayrilmisun”

Millitim milli hemiyet shanidin ayrilmisun,
Millitim heq toghra niyet jamidin ayrilmisun,
Millitim sap adimiyet sanidin ayrilmisun,
Millitim birlik me’iyet yanidin ayrilmisun,
Millitim mendin wesiyet qanidin ayrilmisun.

Millitim insaniyet meydanidin ayrilmisun,
Millitim Islamiyet imanidin ayrilmisun,
Millitim heqqaniyet wijdanidin ayrilmisun,
Millitim Turaniyet unwanidin ayrilmisun,
Millitim hör apiyet dewranidin ayrilmisun.

Millitim eghyar üchün hech yol bilen aldanmisun,
Millitimni özgiler maymun qilip qollanmisun,
Millitim tarixni pak saqlisun, bulghanmisun,
Millitim erkin yashash imkanidin ayrilmisun.

Millitm bilsun wetenni, qedrini xar etmisun,
Bu muqedes jan veten, jananini zar etmisun,
Bashqilar “bizning” digen shum sözige iqrar etmisun,
“Mushterik dölet” digen yalghanni derkar etmisun,
Ana weten Sherqiy Türkistanidin ayrilmisun.

Kimge mensup, kimge heqliq, kimge miras bu weten,
Esli nesli qani bir, tuqqan uyushqan izchimen,
Shubhisiz Uyghur, Qazaq, Qirghiz, Moghul, Tajik bilen,
Bu weten turi uruqqa ata miras chimen,
Ata miras chimen Turanidin ayrilmisun.

Neqeder shanli buyuk erler yetishtürgen weten,
Erler ichre turli jewherler yetishtürgen weten,
Shanu-shewket ehli göherler yetishtürgen weten,
Dahi we danayi rehberler yetishtürgen weten,
Arsilan ve qehriman oghlanidin ayrilmisun.

Bu weten bagh we gulüstanlar bilen tolghan chimen,
Taghu-tüz meydanliri körkem güzel bolghan chimen,
Katta xislet zor peziletlerge ornashqan chimen,
Yer yüzining jenniti shanli ulugh Turan chimen,
Daima jennet nishan bolghanidin ayrilmisun.

Weqip mutleq bolmisun aghyar üchün ali weten,
Shum ayaqler astida desselmisun ghali weten,
Müsteqil, muxtar ötsun her zaman hali weten,
Millitimge xas miras bolsun iqbali weten,
Erkin azad bextiyar turghanidin ayrilmisun.

Millitim bashini aylandurghusi aghyariler,
Qan sürtmek birle yürtmek bolghusi mekkariler,
Shuningchin türli tozaq, dam qurghusi heyyariler,
Bedniyet shum pikirde qollanghuchi her chariler,
Millitim bayqap qedem basqanidin ayrilmisun.

Esliter jennetni daim wetinim gülzarliri,
Höry-ghilmanlerni esletkey chimen dildarliri,
Baghu-bostan, gül-gülistanlar ara Gülnarliri,
Peyzi rehmet, nazu-nimet, kinizdur esrarliri,
Jennetul perdewis meydanidin ayrilmisun.

Wetinim tarixi üstun, qedirlik ong-solliri,
Arslanlar izliri bilen cheniqqan yolliri,
Qehrimanlar üstixanidin qurulghan hulliri,
Kimki xa’in bu weten’ge qurusun put qolliri,
Erkin azad güllinish jeryanidin ayrilmisun.

Esirler gheplet-jahaletlerde qalghan bolsimu,
Köz achalmay jahili nadanliqta yatqan bolsimu,
Dewirlerdin xaru-zarliqlerge patqan bolsimu,
Köp zamanlar zul-mi külpetlerni tartqan bolsimu,
Hemde parlaq bextlik dewranidin ayrilmisun.

Qolgha kelmes erk mushuktek telmurup turghan bilen,
Qayturup bermes bulangchi yalwurup sorighan bilen,
Bext izlep kelmigey hangweqip olturghan bilen,
Aldinip qalmasliq kerek aldap umundurghan bilen,
Heqni öz küchi bilen qolgha alghanidin ayrilmisun.

Weten milletni söymek ehli Islam shanidur,
Bu heqiqet,bu adalet tengrining permanidur,
Bu eniq sir shühbisiz heqqniyet mizanidur,
Esli nesli pak, wijdan ehlining jananidur,
Janidin ayrilsun, lekin jananidin ayrilmisun.

6-Madda: Sherqiy Türkistanning Dölet Tili Uyghur we Qazaq tillirini asas qilidu. Islam dini Sherqiy Türkistanning asasliq dini bolup, dölet bashqa dinlargha hem hörmet qilidu. Her kim, ishinish, qana’et, wijdan we dini erkinlikke ige bolup, jumhuriyetning we döletning asasi xarakterige qarshi paaliyette bolalmaydu we shundaq bolushqa teshebbus qilalmaydu.
Döletning paytexti bolsa Urumchidur.

7-Madda: Asasi Qanunning yuqurda yezilghan birinji, ikkinchi, üchünji, törtinji, beshinji we altinji maddilliri herqandaq shara’itta özgertilmeydu we özgertishke teshebbus qilinmaydu.

II.Bölüm–Parlament Saylimi we Wetendashliq

1-Madda: Buyerde berilgen hemme hoquq parlament ezaliri(millet wekilliri)din teshkil tapqan Sherqiy Türkistanning Parlamentida bolidu.

2-Madda: Sherqiy Türkistanning ichide yurtning ishghal qilinishigha chetishliq bolghan yaki düshmen’ge we yaki yurtni ishghal qilghuchilargha yardem bergen yaki ulargha rahet-paraghetchilik yaritip bergen hech bir kishi Parlamentta Millet wekili bolalmaydu, we medini yaki eskeri yaki saqchiliq wezipiside bolghanlar Sherqiy Türkistanda saylash-saylinish layaqitige ige bolalmaydu.

3-Madda: Sherqiy Türkistanda tughulghan herbir kishi tebi’i halda Sherqiy Türkistanning wetendishi(girajdani)bolidu. Düshmen’ge we yaki yurtni ishghal qilghuchilargha yardem bermigen, ulargha qolayliq yaritip berishke chetishlighi bolmighan herqandaq kishi Sherqiy Türkistanning wetendishi bolalaydu. Sherqiy Türkistanning sirtida yashawatqan ötken yette ejdadi Sherqiy Türkistanliq bolghan, herqandaq kishi eger özini “Sherqiy Türkistanliq” dep hisaplisa we Sherqiy Türkistanni “Ana Yurtum” dep tonusa, u halda u kishi Sherqiy Türkisatnning wetendashi bolalaydu.

III.Bölüm– Millet Wekilliri (Parlament Ezaliri)

1-Madda: Parlament ezaliri millet wekilliridin teshkil tapidu. Bular 18 yashtin yuquri bolghan barliq er-ayal saylighuchilar teripidin demokratik yol bilen saylinidu. Millet wekilliri dölet ghezinisidin xizmet qilghan muddet ichide qilghan xizmiti üchün ma’ash alidu.

2-Madda: Esker we saqchilar wezipe otewatqan muddet ichide millet wekili bolup saylinalmaydu. Emma, saylam mezgilidin az digende üch ay burun istipa berish sherti bilen saylamgha qatnishalaydu.

3-Madda: Dölet ichide her 60 ming nopusqa bir millet wekili saylinidu. Muhajirettiki parlament üchün millet wekilliri shu dölettiki muhajirlarning sanigha asasen bekitilidu. Emma, sürgündiki millet wekillirining sani 60 kishidin kem bolmaydu.

4-Madda: Parlament xadimliri parlament riasetchilliri teripidin teyinlinidu.

5-Madda: Bash ministir kabinet teshkillep uni dölet reisining testiqlishigha sunidu. Dölet reyisi, millet wekilliri sani parlamentta 60 din 15 kishige chüshüp qalsa Parlamentni tarqitiwitish hoquqigha igedur.

6-Madda: Millet wekilliri on yilda bir qetim ahalining az köplükige qarap memliket ichide we sirtida nisbetleshturulidu.

7-Madda: Millet wekillirining ichide wapat bolghan yaki her xil sewepler tupeylidin wezipisidin ayrilghanlarning ornigha Parlament qarari boyiche belgilen’gen muddet ichide shu wekil teweligidiki rayonlar teripidin millet wekili toluqlap saylinidu.

IV.Bölüm–Parlament Mejlisi we Tüzümliri

1-Madda: Parlament mejlisi her yil 11-ayning 12-küni millet wekillirining ishtiraki bilen özligidin yighilidu. Yighin, dölet reisining hozurida, yashta eng chong bolghan bir millet wekilining riyasetchiligide echilidu. Dölet reisining echilish nutqidin kiyin, Parlament özige bir reis, bir muawin reyis we bir omumi katipni awaz bilen saylaydu. Belgilen’gen muddet we daire ichide paaliyet elip baridu we paaliyet mezmunliridin xelqni xewerdar qilidu we parlament üchte ikki awaz bilen zörür bolghan mexpiyetlikni saqlaydu.

2-Madda: Parlament mejlisining küntertiwidiki mesililer üch kündin artuq keyin’ge suzulmaydu we parlament mejlis orni bashqa orun’gha yötkelmeydu.

V.Bölüm–Qanunlar

1- Madda: Qanunlarning hemmisi parlamentta mewjut bolghan millet wekilliri teripidin chiqirilidu we chiqirilghan qanunlar üchte ikki awaz bilen maqullinidu. Maqullan’ghan qanunlarni ijraiye komiteti ijra qilidu.

VI.Bölüm– Parlament we Armiye

1-Madda: Dölet reisi qoralliq küchning ali qomandanidur.

2-Madda: Tench mezgilliride dölet reisi teripidin teyinlen’gen eng tejribilik we etibarliq bir esker bashi bolghan qomandan herbi ishlarni dölet reyisige wakaliten bejiridu.

3-Madda: Parlament, ijra wekiller heyitige bash ministirning bashchilighida Sherqiy Türkistanning milliy armiyisige we özining emeliy xizmetke yeni urushqa eskerler chaqirishqa we urush elan qilishqa we düshmenler bilen döletning menpeetini chiqish qilghan shert astida kelishim tüzüshke parlamenttin uchte ikki awaz bilen qarar chiqiridu.

VII.Bölüm–Bayannamilar we Qararlar

1-Madda: Hemme bayanatlar we qararlar Ijra hey’iti we bash ministir teripidin chiqirilidu. Bash ministir we Ijra hey’iti bir yaki ikki ministirni hökümet bayanatchisi qilip teyinleydu. Bu hökümet bayanatchiliri wastisi bilen bayannamiler, qararnamiler, xitapnamiler we hökümet paaliyetliri matbu’atqa yaki mediagha yetküzilidu.

2-Madda: Mezkur qurultay jeryanida millet wekilliridin sunulghan herqandaq teklip awaz bilen qanun bolidu. Qurultay her yili 11-ayning 12-küni bashlinip kelerki yilning 11-ayning 11-küni axirlishidu.

3-Madda: Dölet reisi we uning mes'uliyetliri: Dölet reisi Sherqiy Türkistan dawasigha özini hazirlighan, bu dawagha bolghan ishenchisi kamil bolghan, ellik yashqa tolghan watandashlar arsida etibari bolghan, herxil milli süpetlerge ige bolghan Sherqiy Türkistan wetendashliri arisidin awaz bilen saylinidu. Saylan’ghan dölet reisi töwendiki qesem bilen öz wezipisini tapshurup alidu:
Dölet Reyisi bolush süpetim bilen, döletning dawamini, istiqlalini we wetenning, milletning bolunmes pütünligini qoghdishimgha we wetenning istiqlalini mudapie qilishimgha, qanuni asasasta hoquqning aliliqigha, we kishilik hoquq pirinsiplirigha hörmet qilishimgha, Sherqiy Türkistan Dölitining shan-sherepini qoghdishimgha, döletni tereqqi qildurush üchün pütün kücüm bilen xizmet qilishimgha, Ulugh Allah we Sherqiy Türkistan xelqi aldida ar-nomus we sheripim bilen qesem qilimen.
Mes'uliyetliri: Sürgündiki Sherqiy Türkistan dölet reisining mes'uliyetliri ushbu qanunda körsitilgen. Dölet reisi bash ministirning teklip qilghan kabinet ministirlirini testiqlaydu. Shuning bilen birge ministirlikke teyinlen’gen bir yaki birdin artuq ministir namzatlirini ispat bilen yenggüshleshke yaki emeldin qaldurush heqqide bash ministirge yazma teklip beridu.
Dölet reisining wapati yaki kesellik mezgilliride yaki sayahet mezgilliride Sherqi Türkistan xelqi teripidin saylanghan Sürgündiki Hökümetning muawin reisi dölet reisige wakaliten ish bejiridu.

VIII.Bölüm–Bash Ministirning Mes’uliyetliri

1-Madda: Bash ministir qurultay jeryanida qurultaygha wetenning omumi ehwali özining siyasiti heqqide az digende yilda bir qetim melumat beridu we özi toghra tapqan teqdirde qurultayning saylimi elip birilip bir dewir axirlashqandin keyin, Sherqiy Türkistan xelqini yengi wekiller saylash üchün, saylam waqtini bekitish, urush we tenchliq zamanlarda qoralliq küchlerni teyyar qilish, kabinet ministirlirining paaliyetlirini nazaret qilish, kabinet ministirlirining qararlirigha qarshi paaliyet qilghan ministirlerge uch qetim agalandurush berish we bu agalandurushlargha etibar bermigen teqdirde, Bash ministir bularni kabinettin chiqirishqa, qanunlarning adil ijra qilinishigha, we wetenning pewqul’adde shara’it astida qalghan mezgillerde qanun küchige barawer qararnamiler chiqirishqa, hökümet qarari bilen cheklime bilen bashqurush hoquqigha ige we mes’uldur.

IX.Bölüm–Parlamentning Mes’uliyetliri

1-Madda: Mezkur parlament hemme qanun we nizamlarni chiqirishqa, baj qoyush we elishqa, import we yurt ichidiki herxil towarlargha baj qoyushqa, qerzlerni toleshke we omumning menpeetini qoghdashqa hemde Sherqiy Türkistanning oshre-zakat ishlirini teminleshke hoquqluq, lekin barliq baj, import qilin’ghan towarlardin elinidighan baj we yurt ichidiki towarlargha qoyulidighan baj Sherqiy Türkistanda omumi yüzlük birxil bolishi kerek.

2-Madda: Sherqiy Türkistanning kiriditige pul qerz elishta, Sherqiy Türkistanning ichi we siritidiki iqtisadi sodini tizginleshte;

3-Madda: Wetendashliqqa qobul qilishta qanunning tekshi bolushini tizginleshte we kirizis mesilisige yeni bankrupchiliq mesilisi üstidiki qanunning tekshi bolishini tizginkeshte;

4-Madda: Pul chiqirish we uning qimmitini, shundaqla chet’el pullirining qimmitini tizginleshte, eghirliq we olchem birligining standartini muqumlashturushta;

5-Madda: Sherqiy Türkistan pulining saxtisini yasash arqiliq muqimliqni buzghuchilarni jazalashta;

6-Madda: Poctixanilar, shipahanilar, mekteplerni echishta we qatnash yollirini yasashta;

7-Madda: Yazghuchilar we keshpiyatchilargha özlirige munasiwetlik eserlirini yezishi we keshpiyatlirini yaritishi üchün ulargha birdin bir yuquri derjilik hoquq berish we muddetlik bir xatirjem zaman bilen kapalendurush arqiliq ilim-pen we yaramliq sen’etlerning tereqqi qilishini righbetlendürüshte;

8-Madda: Ali sottin töwen bolghan sot mehkimilirini qurush qanunlirini chiqirishqa;

9-Madda: Chet’ellerning chegralarda sadir qilghan bulangchiliq we yaki köz boyamchiliq hadisilirini eniqlash we wetenning qanunigha xilapliq qilghuchilarni jazalashta;

10-Madda: Urush élan qilishta, qurughluq we hawa yolliri bilen weten’ge qoralliq tajawuz qilghanlar yaki tajawuz qilishqa intilgenler üchün qanuni tüzüm chiqirishta;

11-Madda: Milliy armiyeni terbiyilesh we uni qollash we uni tizginlesh üchün tüzüm chiqirishta;

12-Madda: Eskerlerni dölet birlik qanunini ijra qilishqa chaqirishta, qozghilanglarni basturushta we ishghaliyetni tosashta;

13-Madda: Eskerlerni teshkillesh, qorallandurush, bashqurush, ofitsirlerni wezipige teyinleshte, Parlamentning eskeri tüzümige bina’en esker terbiyilesh üchün qanun we nizamname teyyarlashta;

14-Madda: Sherqiy Türkistan parlamenti Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti Hökümitining we uning herqaysi organlirining yaki hökümet erbaplirining yuqurida yezilghan qanunlarni ijra qilishi üchün lazim bolghan pütün qanunlani chiqirishta hoquqliqdur.

X.Bölüm–Xelqning Heqliri we Parlamentning Cheklinishi

1-Madda: Parlament bir din berpa qilish yaki nowettiki bir dini ishenchini men’i qilish; yaki sözlesh erkinligini, metbuat erkinligini cheklesh yaki men’i qilish, yaki tenchliq bilen yighilish we yaki her turlik naheqciliklerge naraziliq bildürüshni meqset qilghan halda hökümetke qarshi yezilghan erzlerni men’i qilish heqqide hech qandaq qanun chiqarmaydu.

2-Madda: Xelqning qoral saqlash we qoral elip yürüsh erkinligi cheklenmeydu.

3-Madda: Wetenning ishghal qilinishigha chetishliq bolghan, düshmen’ge yaki wetenni ishghal qilghuchilargha yardem bergen we ulargha rahet-paraghetchilik yaritip berishte chetishlighi bolghan herqandaq kishi, jinayitining eghir-yeng’gilligige qarap sot teripidin jazalinidu.

4-Madda: Qanunda ruxset qilin’ghan ehwaldin bashqa meyli tenchliq zamanida bolsun yaki urush zamanida bolsun, hech qandaq bir esker yaki saqchi mülk sahibining ixtiyarlighini almastin we sot mehkimisining qararini körsetmey turup hechqandaq bir kishining mülkini igelliwalalmaydu.

5-Madda: Xelqning özlirining kishiligide, oyliride, yeziqlarda, bixeter bolush, we netijide qalaymiqan yaki sewepsiz axturush we tutqun qilinishtin xali bolush heqlirige xilapliq qilinmaydu, we qanunda seweplik dep körulmigen yaki toghra tepilmighan shert astida, bolupmu axturilidighan orun, tutqun qilinidighan kishiler yaki shey’iler heqqide perman chiqirilmaydu.

6-Madda: Soraqchilar hey’itining körsetmisi yaki qararisiz, peqetla armiyening küchuyiwatqan , yaki eskerlik ichide urushechidiki peytlerde yaki xelqning xeterge yüzlen’gen caghliridin bashqa zamamlarda hechqandaq bir kishi bir eghir jinayetke jawapkarliq qilish üchün tutup turulmaydu; we oxshash jinayetke jawapkar bolghuchi kishining hayati ikki qitim xeterge yaki ziyankeshlikke uchrimaydu, yaki herqandaq bir jinayi weqening bu kishige qarita shahid ikenligige mejburi iqrar qildurulmaydu, yaki qanuni jeryanlardin otkuzmey hayatidin, erkinligidin, yaki mülkidin, ayrimaydu; yaki adeletlik bilen uninggha heq tölimestin herqandaq xususi mülki xelqning qollinishi üchün tartip elinmaydu yaki musadire qilinmaydu.

7-Madda: Herqandaq jinayi weqeni birterep qilishta, mehkum yaki gunahkar dep qaralghan herqandaq kishi terepsiz bir sot mehkimisi teripidin berilgen özining chapsan we ochuq sotidin minnetdar bolidu, we mezkur qarilan’ghuchini gunahkar qilip qarilashning asasi mahayiti heqqide xewerlendürülüshte; uning’gha qarshi artilghan jinayetke guwahchilar bilen taqabil turushta; we özining ixtiyar qilghan guwahchilirigha mejburi erishishige; we özini qoghdashqa yardem qilidighan adwukat teyinlep berishtin behriman bolidu.

8-Madda: Asasi qanunda, talash-tartish qilin’ghuchi mesilining yaki shey’ining qimmiti yüz dollar (Sherqiy Türkistan Dolliri) din ashmighan ehwal astida sotqa tartilish yaki tartilmasliq hoquqi sot mehkimiside bolidu, we sot mehkimisi teripidin ispat telep qilinmaydu, yaki Sherqiy Türkistanning sot mehkimileride qaytidin közdin köchürülmeydu yaki tekshürülmeydu, peqet asasi qanunning tüzümlirige toghra kelgen teqdirde.

9-Madda: Artuqche kapalet puli elish, i’ane yighish, yaki artuqche jerimane qoyush, yaki hechqandaq bir qebih we gheyri yol bilen jazalash telep qilinmaydu.

10-Madda: Asasi qanunning yaki nizamnamidiki bir qisim heqlerning sanining köpiyishi xelqler teripidin saqlinip yeni qollinip kiliwatqan bashqa heqlerni yoqqa chiqarmaydu yaki inkar qilmaydu.

11-Madda: Meyli qulluq yaki malayliq yaki heqsiz ishlitish, birsining sadir qilghan jinayitining jazasi üchün mehkime teripidin muwapiq halda höküm chiqirilishtin bashqa herqandaq shert astida, Sherqiy Türkistanda, yaki uninggha qarashliq rayonlarda mewjut bolmaydu yaki sadir qilinmaydu.

12-Madda: Héchqandaq hökümet xelqning heq-hoquqlirigha xilap kélidighan yaki Sherqiy Türkistan wetendashlirining özini qoghdishigha muxalip bolidighan qanun permanlarni ijra qilmaydu; yaki hech bir hökümet hech bir kishini qanunsiz halda hayatidin, erkinligidin, mülkidin ayrimaydu.

XI.Bölüm–Hoquq Cheklimisi

1-Madda: Qanun teripidin muwapiq tepilmighan teqdirde, Sherqiy Türkistan hökümiti teripidin hechqandaq pul xejlenmeydu; emma döletning bixeterligi we tonulushi meqsidide bash ministirning ilkide xejlenmek üchün zorur bolghan fond (meblagh) saqlash we serp qilish hoquqigha igedur. Parlament döletning bir yilliq rasxot pilanini chiqiridu we her qaysi ministirliklerdin bir yilliq hesabini alidu. Parlement hesap elish üchün bir xirajet hey’iti qurudu, hey’et ezaliri hem millet wekilliridin terkip tapidu, we bu hey’etning sani 3, 5, 7, 9… kishidin terkip tapidu. Bu hey’et Parlament teripidin awaz bilen saylinidu. Hesap netijisi xelqqe elan qilinidu.

2-Madda: Sherqiy Türkistan teripidin hechqandaq uruqdashliq mensibi berilmeydu, we hökümet ichide memuri wezipidiki yaki Parlament ichide millet wekillik mensibidiki herqandaq kishi mezkur parlamentning ruxsitisiz hechqandaq generaldin, shahzadidin, yaki cet’eldin hediye, sogha, bedel, mektep yaki ishxana we mensep qobul qilalmaydu.

XII.Bölüm-Edliye: Ali Sot

1-Madda: Sherqiy Türkistan Hökümitining adalet orgini, Parlament teripidin mexsus chiqirilghan qanun bilen qurulghan ali we ottura derjilik sotlarda inavetlik bolidu. Sotchi we soraqchilar terepsizlik we adilliq bilen wezipilirini ijra qilidu. Sotchi we soraqchilar edliye ministirligi teripidin ali qanun mekteplirde tehsil körgen, inawetlik kishilerdin teyin qilinidu. Ali Sot we töwen derjilik sotning sotchilliri we soraqchiliri hökümet ghezinisidin kamlap ketmeydighan bedel alidu.

2-Madda: Puxralar ottura sotning hökümige narazi bolsa, ali sotqa erz berish hoquqigha igedur.

3-Madda: Sherqiy Türkistan edliyesi asasi qanunning otturigha qoyghan barliq qanunlarning terepsiz ijra qilinishidin, xelqaraliq kelishimlerdin, Sherqiy Türkistan jumhuriyitige alaqidar bolghan barliq qanuni ehwallargha mes’uldur.

4-Madda: Memliket ichidiki deplomatlardin bashqa Ali derijilik dölet xadimlirigha alaqidar her qandaq weqede, Ali sot mehkimisi özining idare da’irisi ichide qarar ciqiridu.

5-Madda: Barliq jinayetchilerning soti soraqchilarning wastisi bilen terepsizlik bilen elip berilidu. Gunahkarlar özlirini sot aldida adwukatlar wastisi bilen qoghdash hoquqigha ige bolidu.

6-Madda: Sherqiy Türkistan’gha asiliq qilish peqet uning’gha qarshi urush elan qilish, yaki uning dushminining weyaki ishghal qilghuchilirining iradisige warisliq qilghan halda ulargha yardemde bolghan we ulargha rahetchilik hazirlap bergenlerni öz ichige alidu.

7-Madda: Parlament weten’ge asiliq qilghuchilar heqqide jaza höküm qilish hoquqigha ige bolup, hechqandaq weten xa’inining millet qenini bulghishigha yol qoymaydu.

7-Madda: Parlament weten’ge asiliq qilghuchilar heqqide jaza höküm qilish hoquqigha ige bolup, hechhqandaq weten xa’inining millet qenini bulghutishigha yol qoymaydu.

XIII.Bölüm--Islahat: Qanungha Özgertish Kirgüzüsh

1-Madda: Mezkur parlament herqandaq waqitta parlamentning üchten ikki awazi bilen asasi qanunning birinci bölümining 1, 2, 3, 4, 5 we 6-maddiliridin bashqa her qandaq maddilirigha özgertish kirgüzeleydu. Yuqurida iz’har qilin’ghan millet wekilliri, we Sherqiy Türkistanning barliq yuquri derjilik edliye memurliri qesemyat bilen we maqullighi bilen bu nizamnamini qollaydu; lekin hech bir zaman herqandaq bir memurning layaqetlikligini ispatlash üchün yaki Sherqiy Türkistanda xelqning ishencisige ige bolush üchün bir dini sinaq yaki imtihan elip berilmaydu.

2-Madda: Sherqiy Türkistanning Millet Wekilliri her besh yilda bir Sherqiy Türkistan xelqi teripidin 11-ayning 12-küni demokratik awaz bilen saylinilidu.

3-Madda: 9-ayning 14-küni Washin’gtonda saylinip elan qilin’ghan Millet Wekilliri we Ministirler besh yildin keyinki saylamgha qeder özlirining xizmetlirini dawamlashturudu.

4-Madda: Ushbu asasi qanun on üch bölüm we atmish alte maddidin ibaretdur.

Jakarname

Ushbu Asasi qanun we nizamnamilar yurtimizning cet’el yeni cet’el tajawuzci armiyisi teripidin ish’ghal qilinishi sewebidin mushu peytning özide muhajirette yashawatqan Sherqiy Türkistanliqlarning qatnishishi bilen, hemmeylenning birdek arzusigha we hör iradisige bina’en, Miladiye 2004-yili 9-ayning 11-küni, Amerika Qoshma Shitatlirining Virginia shitatida sürgündiki ve kelgüsidiki Sherqiy Türkistanning bu asasi qanuni tüzüp chiqildi. Mezkur asasi qanun we nizamnamilerning deslepki lahiyesi bundin ilgiri Eniwer Yusup Turani, Hizirbek Ghayretullah we D.J. Mcguire teripidin hazirlan’ghan bolup, 2004-yili 9-ayning 11-küni “Sherqiy Türkistan Sürgündiki Hökümitining Asasi Qanuni we Nizamnamilirini Muzakire Qilish Hey’iti” ge teqdim qilindi. Hey’et bu asasi qanun we nizamnamilerning bezi qisimlirigha özgertish kirgüzüsh arqiliq ushbu asasi qanun we nizamnamilerni maqullidi. Hey’etimiz Sherqiy Türkistan Xelqining bundaq bir shereplik burchini ada qilghanlighi üchün söyünidu, ushbu asasi qanun we nizamnamilerning xelqimizge, shundaqla pütün dunya jama’etchilikige shan-sherep we xeyrlik élip kélishini tileydu.

Ali ehtiram bilen,
Anwar Yusuf Turani
Xizirbek Ghayretullah
Sultan Mahmut Kashgari
Mehmet Sidiq
Aydoghan Kubulay
Mahinur Yusuf
Demiyan Rehmet
Gulzighre Abdushukur
Orxan Ketene
Azat Mamut
Hanife K. Erbas
Sultan Mahmut

Sherqiy Türkistan Sürgündiki Hökümitining Asasi Qanuni we Nizamnamillirini Muzakire Qilish Hey’iti.

Washin’gton, 2004-yili 9-ayning 11-küni.