Yüsüpbeg Muhlisi Akini Esleymen !

Ehmet Igemberdi

( < Awusturaliye Sherqiy Türkistan Jemiyiti > ning pehri reyisi )

< Sherqiy Türkistan Inqilabiy Milliy Birlik Sépi > ning reyisi, chetellerdiki Uygur milliy herikitining közge körüngen rehberliridin biri, jamaet erbabi, tarihshunas we ataghliq yazghuchi Yüsüpbeg Muhlisi 2004 – yili 8 – ayning 8 – küni Almuta shehride 84 yeshida wapat boldi.
Yüsüpbeg Muhlisi, 1920 – yili Qeshqer Atushta tughulup, 6 yeshidin bashlap diniy mektepte, 3 yildin keyin ayilisi targhabataygha köchüp kelgech, hazirqi zaman mektiwide telim alghan.
1934 – yili ürümchige kelip, Gémnaziye we Ürümchi inistitutida oqup, 1940 – yili uni tügütüp, < tarihshunas > muteheslikini alghan.
1940 1944 – yillar chöchek shehride Uygur mediniyet merkizide ishligen, 1943 – yildiki ili inqilawi dewride inqilabi yashlarning < qozghulush > yerasti teshkilatini teshkillep, gomindanggha qarshi teshwiqatlar elip barghini üchün, 44 – yili gomindang hökümiti teripidin qolgha elinghan, 1945 – yili 1 – awghust chöchek Sherqiy Türkistan milliy armiyesi teripidin azat qilinip, Yüsüpbeg Muhlisi qaratliq siyasi mehbuslar azat qilinidu, netijide, 1944 – 1949 – yillarda Sherqiy Türkistan milliy azatliq inqilabigha qatniship, chöchek maarip idarisining bashliqi, kéyin Dorbijin, Sawen nahiyelirining muawin hakimiliq rehberlik hizmetliride bolghan.
1950 – yilidin kéyin, Ürümchide mediniyet nazaritining Türkiy xelqlerning tarix, til, étnugrafiyelirini tekshürüsh guruppisigha rehberlik qilip, 1958 – yilighiche intayin mol qolyazma, muziygha kéreklik tarixiy qimmetlik matiriyallarni toplap, qézip chiqirip, birqanche kitaplar neshir qildurghan. Sherqiy Türkistanda birinchi bolup tarix, Asare – etiqiler muziyini qurghan.
1955 – yilidiki Xitay kommunistlirining yalghan aptonomiyisige dadilliq bilen qarshi chiqip, milliy respoblika terkibide ching turghan Yüsüpbeg Muhlisige Beijing hökümiranliri teripidin 1957 – yili < yerlik milletchi we pantürkis > digen qalpaq keygüzülüp, 1959 – yili mayda turpandiki jaza lagirigha heydilidu.
1960 – yili öz ana wetinini terik étip, ayilisi bilen Sowetke chiqip kétishke mejbur bolidu. Sowéytke chiqqandin keyin, Sherqiy Türkistanni qutquzush yolida harmay – talmay izchil küresh qilghan Yüsüpbeg muhlisi, keng saheler boyiche tarih, siyasi, edibiy eserler yézip, Uygur xelqi we dunya jamaetchilikining diqqet – nezirini Sherqiy Türkistan dawasigha merkezleshtürüshke tirishti.
1992 – yili Sherqiy Türkistan inqilabiy milliy birlik sépini qurup, nurghun qétimlap chetellerge chiqip, Türkiye, Germaniye, Rosiye we Amerika qatarliq memliketlerge bérip, Uygur dawasining ünlük parchisi boldi.
1992 – yildin bashlap, Lopnur atom polikini taqash heqqide xelqara yighinlar chaqirip, Lopnur – Niwada herikitini ching tutup, tiriship pa'aliyetler élip bardi.
1979 – yilidin bashlap Hanimi bilen < Sherqiy Türkistan Awazi > gézitini neshir qilip, memliket ichi we xelqaragha tarqitip, kéyinki ewlatlarning weten dawasini chüshünüp – tonushida inqilabiy ustazliq rolini oynidi.
Yüsüpbeg Muhlisi pütün hayati boyiche Sherqiy Türkistanning musteqilliqi yolida qet’i turup küreshken hem shuninggha sadiq qalghan, pütün eqil – parasitini, mal – mülkini, barliqini shu dawagha atighan pidakar, qorqmas, aqköngül, telepchan, qet’i iradilik akimiz idi.
Ötken yili, yeni 2003 – yili Almutadin qaytishimda, tuqqanlar bilen 28 – sintebir ( yekshenbe ) ötküzülidighan Hetne – Quran nezirige Yüsüpbeg akimizni teklip qilip barghan idim, u méning tekliwimni anglap, < meyli, men barimen, toy, ziyapet bolsa barmas idim, bu bashqa gep, wetenning ehwalini bilisenghu ukam ? Uygur xelqi qayghu – matemde, millet ölüm girdawida … hey, hey, hey … > dep yoghan közlirige yash elip hesret chekkini hergizmu esimdin chiqmaydu …
Ölümge amal qanche ? bu axirqi ghenimet körüshüshler bolghan iken, Ugur xelqi weten dawasidiki eng qeyser, eng sadiq, wapadar ayali Talife hedimiz bashliq barliq uruq – tuqqan perzentliri, yaru – buraderliri we japakesh, mezlum xelqighe sewri – taqet we heyrilik turmushlar tileymen.

2004 – yili 8 – ayning 10 – küni
Awustiraliye - Sedney