SIRLIQ TEMBUR KÉÇILIGI

ATİLLA 

Ataqliq Uygur temburçisi Nurmuhemmet Tursun bilen uning singlisi Senewer Tursun tembur kéçiligi ötküzüş üçün jiddi teyyarliq körüwatqan mezgillerde Şerqiy Türkistanning payhtisi yiri, kök tamaka tijariti we emili hoquqi qatarliqlarni Shendongluqlarga erzen bahada sétip Şerqiy Türkistan déhqanlirini qangqir qahşitiwatqan qara qosaq Wanglequen idilogiye sahesidiki Uygur ziyaliliriga qarita zeherxende pilanlarni tüzüwatatti.
Şerqiy Türkistan imformatsiyon merkizi arqiliq pütün dunyaga aşkarilangan Wang Lequanning Hotende qilgan „mehpi sözidiki ming adem tutulsa tutulsunki birmu milli bölgünçi tordin çüşüp qqalmisun“ digen jümlilerdin biz Wang Lequanning Xinjiangni idare qilişta qançilik yawuz ikenligini öz mehsidige yétiş üçün biguna xelqni qirgin qilidigan sipi özidin térorçi ikenligini körüwalalaymiz. Lékin Wang Lequan bu herketliridin taza digendek razi emes idi. Çünki körünüşte Wang Lequan bilen appaq çappaq bolup sen yahşi men yahşi tonur qizziq nan yahşi dep kiliwatqan Uygur ziyaliliri Wangning neziride sépi özidin <<eqilliq bölgünçiler>> sanilatti. Çünki Wang mehsus terbiyeligen Xenzu we Uygur işpiyun terjimanlar Şerqiy Türkistandiki asasliq gézit jornallarda élan qiliniwatqan nupuzluq yazguçi şairlarning maqale şiirlirini we u şiirlarda ipadilengen yoşurun menalarni wahti- wahtida Wangğa doklat qilip turatti. Şuningga asasen Wang Lequan bir tereptin herbi küçlirini qattiq işqa sélip bir ademni tordin çüşürüp qoymasliq üçün ming ademni tutqun qiliwatqan bolsa, yene bir tereptin Şerqiy Türkistanning idilogiye sahesining <<hawa rayi>>ga intayin sezgürlik bilen diqqet qiliwatatti.
Işpiyun terjimanlar yéngi qaş tişi jornilida élan qilingan „yaşanganlarga salam!“ mawzuluq şiirni körsütüp, bu şiirni oquganda héçqandaq yoşurun mena yoqligini emma şiirning her bir misralirining baş herplirini öz ara tizganda,<<Uygurlar>> <<Hunlarning qisqiçe tarihi>> <<Uygur edibiyati>>qatarliq eserliri bilen Xitay hökümitining zitiga tekken Uygur alimi Turgun Almasning ismi çiqidiganligini éytqanda, Wanglequanning çirayliri tatirip ketken idi. Idilogiye sahesige qarita hujumga ötüşning pursiti pişip yitildi dep qarigan Wang Lequan Mao Zedongni Xinjiangda medinyet zor inqilabini yahşi élip baralmidi dep agrinatti we Xinjiangda atalmiş Wang Lequençe alahidilikke ige medinyet zor inqilabi qozgaşning pilanini tüzüwatatti. Del şu çagda yeni 2001-yili 12-ayning 31-küni Nurmuhemmet Tursunning tembur kéçiligi ötküzüdiganligidin xewer tapqan Wang Lequen buni idilogiye sahesidiki küreşni başliwiliştiki yahşi purset dep bildi. Çünki u Nurmuhemmet Tursunning Uygur xelqi arisidiki abruyluq temburçi ikenligini, uning tembur kéçiligining dagduguluq ötküzülidiganligini aldin perez qilalaytti… şuning üçün Wang Leqan bu tembur kéçiligini öz qol astida işlewatqan Uygur kadirlirining bolupmu idologiye sahesige mensup emeldar we kadirlarning milli héssiyatini sinaştiki imtihan meydani qilişni könglige pükti şu wejidin Nurmuhemmet Tursun tembur kéçiligining teyyarliq hizmrtliri héçqandaq tosalgusiz u özi oyligandinmu beterrek yahşi işlinişke başlidi. Atalmiş Xinjiang Uygur aptonum rayunluq medinyet nazariti, Aptunum rayonluq nahşa usul ömigi, Xinjiang téléwiziye istansisi, qatarliq orunlar nahayiti qizginliq bilen hemkarlaşti. Emma kompartiye qizgin hemkarlaşqan Uygurning herqandaq işidin çataq çiqmay qalmaydu. Epsuski güldüras alqişlar içide dawamlişiwatqan tembur kéçiligide xuddi qaynawatqan qazanga sogaq su quygandekla tuyuqsiz sehnide bir şairçaq peyda bolup qaldi. Bu tembur kéçiligining héçqandaq küntertiwige kirgüzülmigen şair Tursunjan Emet idi. U yuquri intunatsiye bilen temburum namliq şiirni hayajan içide oquşqa başlidi. Şiir tarliringdin qan tamidu tembirim digen misralar bilen intayin yalingaç yizilgan bolup, kişige kompartiye sehniside turup yoqalsun kompartiye dewatqandek sizim biretti. Herqandaq bir adem şiirning 1-we 2-misrasini anglapla uning kompartiye neziridiki bölgünçi şiir ikenligini perez qilalaytti. Epsuski tembur kéçiligini ting -tinglaş üçün kelgen Wang Lequanning puhraçe kiyingen saqçiliri KGB ning işpiyunliri eslidiki aditi boyinçe şairni sehnidin çüşürwetmidi we yaki şiirni tohtutuşqa buyruq bérilmidi. Şair Tursunjan Emet huddi romanlardiki ölüm meydaniga qarap kétiwatqan qehrimanlar şoar towlawatqandek qiyapette şiirini gelbe bilen ahirlaşturdi. Emma bu kéçilik Wang Lequanning neziride idilogiye saheside yoqutuş tazlaş we qirginçiliq élp biriştiki <<kozur>> bolup Wang Lequanning orunlaşturuşi boyiçe kéçilikke qatnaşqan her bir Uygur kadirining çiray ipadisi, köz yéşi, çawakliri wahakaza qatarliqlar birmu-bir yéqindin yandin uduldin sinalguga élinip arxip qilinip bolgan idi. Wang Lequan bölgünçi şiirga qarita meydani éniq emes, külümsiridi, hayajanlandi, meydanni terk etmidi, şiirni tohtutuşni murajet qilmidi, könglige yağdek yaqti .......diyiş arqiliq özining şirin xiyallirini emelge aşurmaqçi idi.
Etisidin başlap wetenning hemme yéride birdek idilogiye sahesidiki bölgünçilikke qarşi küreş başlinip ketti. Başqiçirek qilip éytqanda Wang Lequançe alahidilikke ige serlewhisiz medinyet zor inqilabi başlinip, pütün mehelle koçilardiki tamlarga idilogiye sahesidiki bölgünçilerge qarşi turayli digenge ohşaş yogan qara hetlik şoarlar çaplinip idare jemiyetlerdiki kadirlar uzundin uzunga sozulgan kişini tolimu biaram qilidigan qabahetlik siyasi ügünüşlerge muptila boldi. Eepsuski bu bala qazalarning peyda boluşiga sewepçi bolgan <<qehriman şair>> birer qitimliq yirim yawidaq soal soraqtin kéyin qoyup bérildi Dimek Uygur maqal temsili boyiçe manta yigen qutulup polu yigen tutuldi. Kéçilikning yügür yitim işliri üçün qatrigan bağaq tarqatqan hettaki kelgen méhmanlarning ornini körsütüp qoygan kişilermu üç ay alte ay hetta bir yil sinaqta qalduruldi. Töwename yazdurulup, her künki siyasi ügünüşte özini tekşürdi. Nurmuhemmet Tursun bilen Senewer Tursun qatarliq qirindaşlarning çet'elge çiqişi men,i qilindi we Yawrupada ötküzülidigan bir muzika pistuwaliga qatnişiş üçün mangğanda Beijing tamujnisidin yolsuzlarçe qayturwitildi.
Yuqurdiki ehwallardin biz Nurmuhemmet Tursun tembur kéçiligide şiir oquşning bir qapqan ikenligini atalmiş Xinjiangda hökümet we qanun digenning yoqligini Xinjiang xelqi we ziyalilirining Wang Lequandin ibaret bu <<medini térorçi>> qolida tarixtiki eng égir qismetlerni baştin keçürwatqanligini körüwalalaymiz.
Toluqsiz melumatlarga asaslanganda, Wang Lequan qolga çüşürgen bu sin algu léntisidiki pakitlarga asasen, mingdin artuq Uygur ziyalisini bölgünçi şiirga qarita çawak çaldi, külümsiridi, közidin yaş éqitti, éğir hursindi wahakaza qatarliq bahana sewepler bilen qattiq bir terep qiliş togrisida merkezge doklat yolligan iken. Lékin sabiq qorçaq reis Ablet Abdrşit bu işqa arlişip merkez bilen munazirlişip zerbe birişni tosup qaptimiş. RFA'ning Germaniyede turuşluq ihtiyari muhbiri Perhat Muhemmidi Wang Lequan qandaq nime digen maqalisida Wang Lequanning eqilge kilişi bilenla palani kentning shujisi pokunçi yézining shujisi qatarliq emellerni tutup hayatida peqet komunizim neziryesidin başqa héçqandaq ilmiy telim terbiye élişqa muyesser bolalmiganligini, şu seweptin içkiri ölkilerde islahat élip birilganda Wang Lequanning bilim qurulmisining içkiri ölkilerning tereqqiyat sewiyesige mas kelmigenligi üçün Xinjiangga sekirtar qilip teyinlengenligini mahiyet jehette buning Xinjiangga sürgün qiliniş ikenligini qeyt qqilip bizge Wang Lequanning nadan ihtidarsiz tomtaq bir nime ikenligini éniq yorutup bergen idi. Bu qétimqi tembur kéçiligi hilisimu Wang Lequanning nadanligini yene bir qétim aşkarilap qoydi. Çünki Xinjiangning siyasi weziytige yéqindin köngül bölidigan siyasi erbaplar tembur kéçiligi hilisining qarşisidin çiqip tehlil qilip, bu kéçiliktiki şiir oquş weqesi Uygurning obrazini yenimu yuquri kötürwetti. Çünki Zhongguning yéqinqi zaman tarihida, kompartiye rehberligide, kompartiyening sehniside turup ikki ming kişilik sorunda Zhonggudiki héçqandaq bir millet kompartiyege oçuq aşkara halda nepretlinişke jür'et qilalmigan idi dep mulahize qilişmaqta.

"Tamçe" jornili 10 sandın élındi