Altun Qalqan Qurulishi

(Aptori: Yü Jie)

2003-yili 3-sentebir, kommunisttik partiye merkizi komitit siyasi büyrusining daimi ezasi Huang Jü memliketlik „Altun Qalqan“ qurulishi systimisidiki mutexesislerning wekillirini qubul qilip, birlikte resim chüshüp xatire qaldurdi. Men merkizi telivizor istansisining xewerler ulap anglitish progirammisida bu süretlerni kördüm: HuangJü chirayidin komunistlarning yuquri derijilik emeldarlirigha has „planliq ihtisad“che külümsiresh bilen retlik tizilghan bu muhim mutuxessisler bilen bir-birlep qol iliship köriship chiqti. bu addi, qisqa hewer adettiki puqralatning diqqitini qozghap ketmidi, buni peqetla kommunislargha xas ayighi üzülmeydighan yighinlarning birsi dep oylap qaldi.
Merkizi telivizor istansisi xewer qilip mundaq deydu, Huang Jü kopchilikni köngül qoyup planlap, orunlashturup, emilileshtürüp, „Altun Qalqan“ qurulishining ghelibilik orundilishigha kapaletlik qilishqa righbetlendürgen. Xinhuashe xewer qilip mundaq deydu; 20-esirning 90-yilliridin buyan döletning munasiwetlik orunliri arqa-arqidin „Altun Qowuq“, „Altun Baj“, „Altun Karta“, qatarliq uchur qurulush türlirini ilip birip, dölet omum ixtisad we jemiyet uchurlishishining tereqiyatini ilgiri sürgen idi. Jamaet-xewipsizlik sistimisining uchurlishishi bularning ichidiki eng muhim tür bolup, „Altun Qalqan“ qurulishi Zhongguo kommunistlirining uchur siyasi qurulushliri ichidiki 12 türning biri.
Emma „Altun Qalqan“ qurulishi emilyette axbarat-xewerlerde birilgendek undaq alijanap parlaq emes. Mining bayqishimche telivizorda körsitilgen u kompuyitir mutexesislirining köpchiligi armiye, jamaet xewipsizlik we dölet bixeterlik xadimlirining formisini kiygen bolup, bu manga sabiq Soviet ittipaqi yazghuchisi Surnechikning hikayisi „birinchi qewet“ ni esletti. U zamandiki Soviet ittipaqi KGB jasusliri bilen tolghan impiriye idi, puxralarning telifon,xet-chekliri halighanche tekshüriletti. Lékin tekshürgichiler „dolet bixeterligi“, „milli menpet“ qatarliq saxta alijanapliqni süyistimal qilip puxralarning eqelli insan heqlirini depsende qilatti. hikayining bishida KGB ning bir ottura derijilik xadimining oqutquchisini öltürüsh toghrisidiki bir mexpi xewerni, oqutquchisigha bolghan mihri-muhebbet sewebidin ammiwi telefon arqiliq xewer qilip qoyghanlighini, bu telifonningmu KGB teripidin mexpi anglinip qalghanlighini, lékin bu awazning kimligini bilish üchün tiximu ilghar texnika kerekligi yizilghan. KGB kontorullighidiki „Grag arallirida“, bu texnikini mexsus tetqiq qilidighan bir jay bolup, bu jaygha bir türküm, herqaysi siyasi herketlerde zerbige uchrighan mutexesisler yighilghan bolup mejburi bu xil tetqiqatlar bilen shughullinatti. Chünki ulardin dawamliq paydilinish qimmiti bolghachqa, ular „Grag arili“da bir az yaxshi muamilige irishken, yeni atalmish „dozahning brinchi qewitide“ turghan. Hikayining axirida bu xil ayrish texnikisi tetqiq qilinip chiqip, u mexpiyetlikni ashkarlighan KGB xadimi qolgha elinip oxshashla „Grag ariligha“tashlanghan. U zamanda sovietning hökümdarliri, mexpi tekshürüsh, besish, zorawanliq, terorliqlargha tayinish arqiliq soviet kommunistlirining diktator tüzimini menggü saqlap qalmaqchi bolghan. Ular özining impiriyesini dunyadiki eng küchlik, eng mustekem impiriye dep hisaplighan. Lékin küchlik we mustekem soviet impiriyesi axirqi hisapta külliri tozup, isi ochti. Soviet kompartiyisimu köpchilik xeliq tükürdighan bir partiyege aylandi.eng axirqi rehber Gorbachefning hés qilghini: tarixni ilgiri süridighan küch, zorawanliqqa tayinish bolmay, eksiche kishilerning erkinlikke intilishidur. Bügünki Zhongguo dawamliq soviet ittipaqining halaketlik yolida mangmaqta. Milyardlighan ixtisad ajritilghan „Altun Qalqan“ qurulishi, ghayet zor Zhongguoni haleketlik yolgha bashlimaqta. Bu qurulush tamamlanghandin keyin pütkül awamgha bolghan qattiq kontorul qilish emelge eship, internet, telefon, xet-chektin tartip pütkül paaliyetler ular aldida ashkarlanghan mexpiyetlik bop qalidu. Amerikining musteqil internet tetqiqat mutexesissisi Greg Walton 2001-yili alliburun „Zhongguoning Altun Qalqan qurulishi“ digen temida bir uzun tetqitqat doklat maqalisi elan qilghan idi. Maqalida körsitilishiche, 2009-yiligha barghanda Zhongguo bixeterlik tarmaqlirining kishilerge bolghan nazaret tekshürishi aililergiche chongqurlishidiken. Telifonda aghzini achsila pash bolup, kochigha chiqsila kamirigha chüshidiken. Sheherlerde puxralar 24 saet nazaret astida yashaydiken. Beijingning oylighini, bu ilghar texnikiliq yiraqtin nazaret qilish sistimisi arqiliq pütkül Zhongguodiki her-bir sheher ahalisining her zaman nede bolmisun qilghan ishliridin xewer tepip saqchilarning ünimlik herket elip birishigha asanliq tughdurush. Greg Walton, „bir zor eqliy tepekkürge ige nazaret qilish sistimisigha ishlinilidighan texnika kishini chöchitidighan derijide murekkep bolup, qandaq bolishidin qetti nezer insan eqlini teqlit qilghanliqtin biz kishiler chüshinidighan sözler bilen bu qurulushqa terip berimiz; Beijing „Altun Qalqan“ qurulishidin „Körüsh“, „Anglash“, „Tepekkur Qilish“ ni telep qilghan.
Zhongguoda internet erkinligi hökimetni xatirjem qilmay alaqzade qiliwetken bir sahe bop qaldi. Uchurlar internette erkin tarqilip ketse, torgha chiqquchilarning sani 100 milyondin eship ketse, Zhongguo kommunislirining yerim esirdin yaqi köngül qoyup qurup chiqqan aldamchiliq bilen tolghan impiriyesi halaketke qarap yüzlinidu. Shunga bu sahe xeli uzaqqiche diktator tüzüm bilen erkinlikning hayat-mamatliq ilishish meydani bop qalidu.
Greg Waltonning ashkarlishiche 2000-yili mayda, dölet bixeterlik ministirligi internet mulazimiti bilen teminlügichi ikki shirketke ikki qara quta ornatqan bolup- bu mexsus
Shexsi internet xet alaqilirining mezmonini nazaret qilidighan we iz qoghlaydighan aparattur.
Yene hökimet emeldarliri bilen Shenzhen universitining mutexesisliri birliship „internet xet-alaqilirini süzüsh“apparatini tereqi qildurmaqta. bu apparat, xet-alaqe igilirining xalimighan we bilmigen sharaiti astida, ularning „ehmiyetsiz“dep qaralghan xet-alaqilirini tekshüridu we üchürwitidu.yiqinda jamaet ewipsizlik ministirligi saxta mulazimet wakaletchisi qurush arqiliq, hökimetning „ottin mudapielinish temidin“ qechishni oylighan torgha chiqquchilarni nazaret qilghan.Greg Walton tenqitlep munularni digen: gheripning bezi dölet halqighan shirketliri exlaxsizliq bilen Zhongguo kommunislirini texnika bilen teminligen bularning ichidiki bir misal Engiliyening Simens Plessey shirkiti tetqiq qilip ishlepchiqarghan esli qatnash ishlirini bir terep qilishqa ishlitidighan nazaret qilish kamira sistimisi Zhongguo kommunisliri teripidin 1989-yilidiki Tiananmen weqesini bisiqturishqa ishlitilip, 10 minglighan biguna xeliqning azap chekishini keltürüp chiqarghan. Buni bu shirket oylapmu baqmighan. Shundaq pen-texnika mötidil sheyi bolmastin u bir hamaliyondur muhitning özgirishige egiship renggini özgertidu.
Pen-texnika qosh bisliq henjer. Kanada tashqi ishlar ministiri Royad bir qetimliq internet munazire meydanida mundaq elan qilghan: „pen-texnika hoqoqning tengpunglighini özgertmekte, internetning uchur tarqitish we teshwiq qilish roli nahayiti chongqurliship, eneniwi alaqigha urush elan qildi. Hetta u demokiratiyelishishni ilgiri sürmekte(ishik baqarlardin halqip), pen-texnikining kishini heyran qaldurdighan qudriti bolup, u tosaqlardin halqip ütüp, siyasi tosalghulardin ghalip kelidu………. Maus bashqurilidighan bombidin qudretliktur.“

Alimjan qisqartip terjime qilghan. 2004-yili 3-yanwar Germaniye.