Heptilik Siyasiy Ilmiy Gezit - Sherqiy Türkistan Informasyon Merkizi Nesir Qildi

Zhongguo Qazaqistan Qoshma Bayanatqa Imza Qoyup, Dawamliq Hemkarliship Térorliqqa Zerbe Bermekçi

Zhonggou axbarat tori, 18-may xewiri: Zhongguo dölet reisi Hujingtao bilen Qazaqistan prizdenti Nursultan. Nezerbayef Beijingda ikki döletning qoshma bayanatigha imza qoydi. Toluq tekist töwendikidek:
Zhongguo dölet reisi Hujingtaoning tekliwi bilen Qazaqistan prizdenti Nursultan. Nezerbayef 2004-yili 16-maydin, 19-mayghiçe Zhongguoda dölet ishliri ziyaritide bolidu. Ikki dölet rehberliri Zhongguo Qazaqistan munasiwitining tereqi qilip miwe bergenligige yuqiri baha bérishti. Xelqara we rayonlar mesilliri toghrisida pikirleshti, ikki terep munasiwitidiki nurghun tereplerde maslishish üçün pikir birligige keldi. Ikki terep, her tereptin dostane hemkarlishishni mustemkelleshning ikki dölet xelqining janijan menpetige uyghun kélidighanlighini bekitishti. Zhongguo bilen Qazaqistan dostane xoshnidarçiliq özara payda yetküzidighan hemkarliq munasiwiti we istiratigiyilik maslishishtek ortaq arzulirini omumyüzlik tereqi qildurush üçün, ikki terep töwendikilerni élan qildi:

1, ikki terep, 2002-yili 23-dekabir imzalighan „Zhongguo Qazaqistan dostane xoshnidarçiliq hemkarlishish kélishimi“ ni tarixi we emiliwi menige ige we ikki terep munasiwitining uzaq muddet tereqi qilish yölinishini roshenleshtürdi dep hésaplaydu. 2003-yili 3-iyun imzalighan „Zhongguo bilen Qazaqistanning 2003-yildin 2008-yilghiçe bolghan hemkarlishish muhim türliri“ bolsa ikki döletning her sahediki hemkarlishish konkiritni metodliri üçün lahie bolghan. Ikki terep yuqurdiki höjjetlerde bekitilgen siyaset we pirinsiplarda çing turushqa qetti niyetke kélip, herqaysi kélishim we kélishmilerni dawamliq ijra qilidu, ikki dölet munasiwet sewiyisini dawamliq örlitidu.
2, ikki terep, yuquri derijilikler uçrushishini saqlap, daim ikki terep we köp terep hemkarliship zor weqeler toghrisida pikir almashturup turushning ikki dölet munasiwitining muqim tereqi qilishigha we özara ishinishke teximu paydisi barlighini tekitleydu. Ikki terep hökümet we herqaysi tarmaqlar ottursidiki yéqin munasiwetti teximu yéqinlashturishni xalaydighanlighini qayta tekitleydu. Ikki terep „Zhongguo Qazaqistan hemkarliq komutitini“ tesis qilish, „Zhongguo bilen Qazaqistanning 2003-yildin 2008-yilghiçe bolghan hemkarlishish muhim türliri“ni emilileshtürgenlikning muhim ipadisi dep qaraydu. „Zhongguo Qazaqistan hemkarliq komutiti“ ning ünimlik ishqa kirishi, ikki terepning herqaysi tereplerdiki hemkarliqlirini teximu çongqurlashturidu.
3, ikki terep zimin pütünligige we dölet çeghrisigha tajawuz qilishmasliqtek xelqara qanun pirinsiplarni hörmet qilishni qayta tekitlep, ikki dölet ottursidiki alaqidar çegra kélishimlirini hörmetlep boy sunup, ikki dölet çegra rayonlirining muqimlighini tiniçlighini saqlaydu.
4, Qazaqistan terep bir Zhongguo, Zhongguo hökümitining birdinbir qanunluq hökümet ikenligi siyasitide çing turidighanlighini, Taiwanning Zhongguo ziminining ayrilmas bir qismi ikenligini qayta tekitlidi. Qazaqistan terep herqandaq shekildiki „ikki Zhongguo“ we „ bir Taiwan bir Zhongguo“ neyrenglirige qarshi, Taiwan musteqilligige qarshi turidu, Taiwanning herqandaq igilik hoqoqqa ige dölet qatnishishqa tegishlik teshkilatlargha kirishige qarshi turidu hem Taiwan bilen hökümet terep munasiwiti ornatmaydu, bérish kélish qilmaydu.
5, Qazaqistanning 1968-yili 1-iyun imzalanghan „atom qorallirini kengeytmeslik kélishimige“ qetilghanlighigha Zhongguo terep yuquri baha berdi we Zhongguning herqandaq ehwalda aldi bilen atom qorali ishletmeydighanlighini hem atomsiz dölet we rayonlargha atom qorali ishletmeydighanlighini tehdit salmaydighanlighini bildürüp, bashqa döletlerningmu özliridin ülge elishi kérekligi qayta tekitlidi.
Zhongguo terepning yoqarqi meydanigha Qazaqistan teshekkür bildüridu hem 1995-yili 2-ayda élan qilinghan Zhongguoning Qazaqistangha bergen bixeterlik kapaliti bayanatining tarixi ehmiyiti barlighini tekitlep dawamliq zhongguo terep bilen hemkarliship dunya we rayon bixeterligini mustekemleshni qayta tekitlidi.
6, ikki terep burun imzalighan we yürgiziliwatqan kélishimlerge asasen, ikki terep dölet mudapie ministirliklirining munasiwitini we bérish kélishlirini dawamliq saqlaydu hem herbi téhnika jehettiki hemkarliqni küçeytidu.
7, ikki terep térorizim, bölgünçilik we radikalizimni dunya bixeterligige we tiniçlighigha éghir tehdit dep qaraydu hem yoqarqi küçlerge zerbe bérish jehetlerde ikki terep we köp terep hemkarlishishni kengeytidu. Ikki terep kélishimlerge asasen dawamliq her xil shekildiki térorizimgha BDT bekitken téror guripilargha térorçilargha hem bu rayonning bixeterligige we muqimlighigha biwaste tehdit boliwatqan Sherqiy Türkistan islam herkitige ünimlik zerbe béridu.
8, ikki terep shuninggha ishinidiki, ziyaret dawamidiki imzalanghan ixtisadi-soda, énirgiye, qatnash we déhqançiliq sahelerdiki hemkarlishish kélishimliri ikki döletning munasiwitini tereqi qildurishta teximu rol oynaydu. …. Bu kélishimler yene pen-téhnika, uçur, pul-muamile, alem qatnishi qatarliqlarnimu öz içige alidu. Zhongguo Qazaqistanning WTO gha kirishini qollap quwwetleydu hem Qazaq karxanilirining zhongguo gherbi royonlirigha meblegh sélishini qollaydu.
9, ikki terep, jughrapiyelik xoshnidarçiliq we ixtisadi jehettiki özara yuquri derijidiki toluqlash munasiwitining, ikki döletning nefit tebi gaz tereplerde ziç hemkarlishishining aldinqi sherti dep qaridi. Ikki terep ortaq tiriship téz arida atawsudin alataghqiçe bolghan nefit turibisini püttirip we bezi nefitliklerni éçishni emilileshtüridu. Qazaqistan Zhongguoning Azer déngizidiki nefitni éçishini qollaydu.
10, ikki terep dostluq eghizidin Aqtaw portighiçe bolghan tömüryol qurilishining istiratigiyilik menisi bar dep qaraydu hem Zhongguo terep buni qollaydu
11, ikki terep xelqaraliq ehdinamilerge asasen muhit qoghdash ishlirida hemkarlishidu we çeghra halqighan deryalardin ortaq paydilinidu muhitini qoghdaydu.
12, ikki terep döletler ara medinyet, maarip, sayahet, saqliqni saqlash, sotsial kapalet, tenterbiye sahelerdiki alaqilerni kengeytishke ehmiyet béridu hem ikki dölet yashlar teshkilatliri ottursidiki bérish kélishlerni qollaydu.
13, ikki terep çegridiki ölke, oblas, rayon we sheherlerning alaqilirining nahayiti muhim rol oynaydighanlighini tekitleshti.
14, ikki terepning yeni Zhongguo xelq qurultiyi bilen Qazaqistan parlamentining munasiwitini teximu qoyuqlashturishni tekitlidi.
15, ikki terep Zhongguo Qazaqistan siyasi partiyeliri ottursidiki munasiwetlerni küçeytishni qollaydu, bu arqiliq özara çüshinish dosluqni küçeytidu.
16, ikki terep tedbir qollinip qanun kélishim asaslirini mukemmelleshtürip bu arqiliq ikki dölet puxralirining we qanun kishilirining(karxaniçi…) qanuni hoqoqini qoghdaydu.
17, ikki terep bularni körsetti; Zhongguo bilen Qazaqistanning dunya we rayon mesilliridiki menpeti keng ortaqliqqa ige, ikki terep „BDT nizamnamisining“ idiyisi prinsipigha we etirap qilinghan dunya qanuni qayde tüzimlirini asas qilip adil demokiratik dunya tertiwi turghuzishni teshebbus qilidu. Ikki terep tiniçliq bilen talash tartishlarni bir terep qilishni teshebbus qilidu, dunya munasiwetliri sestimisini mukemmelleshtürishni, BDT ning merkezlik roligha kapaletlik qilishni teshebbus qilidu.
18, ikki terep Shanghai shertnamisi teshkilatining alaqidar kélishimlerge yuquri baha berdi hem yéngi tereqiyat basquçigha kirgenligini körsitip ötti. Bu teshkilatning Beijingdiki katiwat bölimi, Tashkenttiki rayon térorlighigha qarshi turush orginining ishqa kirishtürilishi bu teshkilattiki döletlerning maslishishçanlighini ashuridu, rayonlar bixeterligini we muqimlighini qoghdaydu. Ikki dölet 2003-yili 23-sentebir bu teshkilatning bash ministirliri imza qoyghan soda kélishimini tiriship ishqa ashuridu.
19, ikki terep Asia döletliri ottursidiki meslihetlishishlerni küçeytip özara ishinish özara maslishishni emelge ashurishni we bu toghruliq eçilghan 1-qetimliq yighinning ehmiyitini mueyenleshtürdi hem bu toghrisida çiqirilghan höjjet anglashmilarning maqullinishigha küç çiqiridighanlighini kélishti.
20, Zhongguo terep Qazaqistan teshebbus qilghan 1-nöwetlik dunya we eneniwi din yighini éçish we hazirqi sharaitta oxshimighan dinlarning mezheblerning özara kélishish teshebbusini qollidi ikki terep dawamliq buning üçün tirishidu.
21, ikki terep meslihetliship shuni bekitti: daimliq yuqiri qatlam körishishlirini dawamlashturush, prizdenti Nursultan. Nezerbayef ikki terepning qolay waqtida, Zhongguo dölet reisi Hujingtaoning Qazaqistangha dölet ishliri ziyaritide bolishini teklip qildi.

ETIC terjime tehrir bölimidin Erikqizi internettin aldi.

©UÇQUN-KIVILCIM - 03.01.2005 20:03 Hazirliğuçi: A. Qaraqaş