Uchur we Tehlil

1) Yéqindin Béri Ürümchi Sheherlik Ottura Sot Mehkimisi Yingne Sanjish Weqesi Munasiwiti Bilen 3 - Qetim Sot Achti

Xitayning xinhua torining 9 - ayning 17 - künidiki xewirige qarighanda, 17 - aughust Xitay mustemlikichiliri Ürümchi sheherlik ottura xelq sot mehkimiside yingne sanjip adem yarlandurdi digen jinayet bilen qolgha élinghan 4 neper jinayet gumandarigha sot achqan we ulargha jemiyet tertipini qalaymaqan qilip, kishilerning jismaniy bixterlikige dexli yetküzdi digen jinayet bilen eyiplep jaza höküm qilghan.

Jaza höküm qilin'ghan bu 4 neper jinayet gumandarining hemmisi Uyghurlar bulup, ularning dilo sadir qilghan ispatliri toluq dep qarap, ayrim ayrim halda 15 yilliq, 12 yilliq we 8 yillliq qamaq jazasi höküm qilghan. Ularning isimliri Abdurusul . Abduqadir, Ablimit Memetke 15 yilliq qamaq jazasi, Rahman Razzaqqa 12 yilliq qamaq jazasi, Abduqeyyum Ayupqa 8 yilliq qamaq jazasi bérilgen.

Xitay kompartiyisi we mustemlikichi hakimiyiti yalghandin “Ürümchi shehride yingne sanjish weqesi” peyda qilip, Uyghurlarni basturushni kücheyetmekte. Yeni Ürümchide échilghan 3 qétimliq sot qaraydighan bolsa jineyet gumandrlirining hemmisi Uyghurlar yeni kélip bérilgen jaza intayin éghir bolup, Xitay mustemlikichiliri ularni adettiki jinayet dilosi boyiche emes belki térrorluq weqesi, weten parchilash, zorawanliq weqesi boyiche jazalighan. Ürümchide shunche chong qanliq weqelernig yüz bérishige sewep bolghan Guangdong Shaoguan weqesige ta hazirghiche sot échilmidi, biraq Uyghurlar naheq sotlinip ölümge we éghir qamaq jazasigha boyrulmaqta. Xitayning Uyghur we Xitaygha qoyghan ikki xil ölchimi Uyghurlar arsida téximu chong naraziliqining kélip chiqishigha sewep bolushi éniq.

http://news.163.com/09/0917/20/5JEJ8A8Q0001124J.html

2) Xitay: Sherqiy Türkistanning Jenubini Tebiy Gaz Bilen Teminlesh Uyghur Xelqige Bexit Élip Kélidu dep Xewer Berdi

Xitayning xinhua torining 9 - aynig 16 - künidiki xewirige qarighanda, Xitayning dölet enirgiye idarisining bildürüshiche, bu yil 6 - ayning axiri Tarim néfitlikining “jenubiy rayonlarni gerbiy gaz bilen teminlesh” qurulushi 10 yildin buyan heryili jenoptiki sheher we nahiyilerni turmushqa kéreklik 5.5 küpmeterlik tebiy gaz bilen teminlep, umumiy teminlengen miqtari 3 milyard 800 milyon küpmetergha yetken we jenoptiki Uyghurlargha bexit élip kelgen dep xewer bérilgen.

Xitay xewiride özimu etrap qilip, Uyghurlarning 80% ti topliship olturaqlashqan jenoptiki 5 wilayet we oblastning Sherqiy Türkistandiki eng namrat rayon ikenlikini otturgha qoyghan, turmushta ishlitidighan yéqilghuning kömür, otun we yulghunni asas qildighanliqini, chektin ashurup derex késish bilen ekilogiyilik muhitning buzulup, her yili chang tozang we qum boranliq künlerning 300 künidin éship kétidighanliqni bu rayonlarda nepes yolliri késilip téz sürette türlük kisellikler éship bériwatqanliqni otturgha qoyghan.

Xitay bu rayonlargha 10 yildin buyan bir milyar yuna meblegh sélip, gaz bilen teminlesh qurulushi élip barghanliqini, bu rayondiki Uyghurlarning pakize tebiy gaz bilen temin etilwatqanliqini, Uyghurlarning Xitay kompartiyisi hem mustemlikichi Xitaylarning köngül bölüshi ghemxorluq qilishi bilen Uyghurlar bexitke érishmekte dep dawrang sélinghan.

Xitayning Sherqiy Türkistanda bu xil qurulushni qilishi köngül bölgenlik emes, belki bu bir heq ish, chünki bayliq Sherqiy Türkistanning bayliqi, Xitay heryili Sherqiy Türkistandin bulap kétiwatqan tebiy gazning miqtari intayin köp bolup, Xitayning 300 milyon ahalisi del Sherqiy Türkistandin talan taraj qilip ketken tebiy gazgha tayinip, turmush kechürüdu. Biraq Sherqiy Türkistanning jenobidiki Uyghurlarning sani bu noposning aldida héch nime emes, unigdin bashqa, Xitay mustemlikichiliri bu qurulushni bek kéchikip yolgha qoyghan, Sherqiy Türkistandin élingha bayliqlargha heqsiz toshup kétip Uyghurlarning namrat ghadayliqi bilen kari bolmighan. Xitay mustemlikichilirining Uyghurlargha körsitiwatqan atalmish ghemxorluqi emelieytte adem aldaydighan bir saxtipezliktin bashqa nerse emes.

http://www.xj.xinhuanet.com/2009-09/16/content_17720810.htm

3) Xitay Serik Mahiri Telet Ezizni Sözge Chiqardi

Xitay mustemlikichi hakimiyiti Ürümchi 5-iyul qanliq qirghinchiliq weqesi yüz bérip, Sherqiy Türkistan weziyiti jiddiylishipketkenliki we Sherqiy Türksitandiki Xitaylar bilen Uyghurlargha ikki xil ölchemde muamile qilip axir Sherqiy Türkistan weziyitining konturolsiz qalghanliqidin intayin biaram bolmaqta we jahillliq bilen Uyghurlarni qattiq basturush siyasitide ching turmaqta.

Xitay mustemlikichiliri Sherqiy Türkistanda Ürümchi 5 - iyul qanliq weqesi yüz bergendin kéyin, aldi bilen Nurbekri, Jarulla Hisamidin qatartliq millet satqan munapiqlarni sözge chiqirip Uyghurlargha töhmet qilghuzdi, uningdin kéyin atalmish diniy zatlarni sözge chiqirip Uyghur xelqini eyipletküzdi, shundaqla jemiyettiki Xitayning sadiq ghalchilirini arqumu - arqa söz qildurup, Xitay kompartiyisning siyasitini teshwiq qildurdi, hette kéyin Ismayil Tiliwaldi, Tömür Dawamet, Ismayil Ehmet qatarliq merkezdiki munapiqlarni sözge chiqardi.

Xitay hette Rabiye Qadir xanimning balilliri we biwaste tughqanlirinimu bosh qoymay ularni anisini eyipleydighan söz qilishqa we apisigha xet yezishqa mejburlighan idi.

Emdiki nowet artislargha kelgen oxshaydu, chünki téxi aldinqi heptidila Uyghurlardin dangliq darwaz artisi Adil Mijit sözge chiqirilghan idi. Bu qétim Telet. Ezizni sözge chiqirip, uninggha kompartiyining hem mustemlikichi hakimiyetning Uyghurlar we Sherqi Türkistangha qaratqan ghemxorluqigha minnetterliq bildürüsh bilen bir waqitta “üch xil küchler”ge bolghan nepritini ipadilet küzüp, yalghan sözleshke mejburlighan.

http://www.xj.xinhuanet.com/2009-09/16/content_17720811.htm

4) Xiaty Qesher Qedimiy Shehrini Özgertishte Dunyawi Qiyinchiliqni Yengduq dep Xewer Berdi

Xitayning xinhua torining 9 - ayning 15 - künidiki xewirige qarighanda, Xitay mustemlikichi hakimiyiti 2000 yilliq qedimi tarixqa ige Qeshqer qedimiy shehrini Uyghur xelqning küchlük qarshi turushigha qarimay buzup tashlap, uningdin nomus qilmay ekische Uyghur xelqi aldida ötküzgen jinayi qilmishliridin pexirlengen.

Xitay kommunist hakimiyiti yer tewreshke chidamliq öy salimiz digen bahane bilen Uyghur xelqning simowul xaraktirlik qurushlushi bolghan Qesher qedimiy shehrini rehimsizlik bilen chéqip tashlap Uyghur xelqing yigha zarisi xelqara jemiyetning küchlük qarshi turushigha pisentmu qilip qoymidi.

Xitay mustemlikichiliri ahale sani köp, zich olturaqlashqan murekkep qurulushni tamamlap, dunyawi qiyinchiliqni yengduq we muwapiqiyetlik halda kona sheher rayunini özgertish qurulushini tamamliduq dep dawrang salghan.

http://www.xj.xinhuanet.com/2009-09/15/content_17700022.htm

5) Xelq Pulning Almishish Qimmiti 8 - ayda 1.16%ke Örlep 3-aydin Buyanqi Eng Yuquri Qimmetke Yetti

Xitaning paychek gézitining 9 - ayning 16 - künidiki xewirige qarighanda, Xitaying xelq pulining almishsh nispiti 5 aydin buyan izchil örlesh halitide turghan. Xelqara hésap éniqlash bankisining élan qilghan sanliq melumatigha qarighanda, 8 - ayda xelq pulning almishishi qimmiti 177.38 poenitqa örlep, ayliq almashtush nispiti 1.16% ke yetken.

Bir qisim Xitay mutexeisilirining qarishche, 8 - aydiki xelq puli emeliy almishish qimmitining örlishidiki asasliq sewep Amerika dolliri qimmitining ajizlishidin bolghan, bu xelq puli bilen Amerika dollirining almishish nispitide özgürüsh peyda qilghan.

http://www.xj.xinhuanet.com/bt/2009-09/16/content_17711036.htm

6) Zhu Hailun Ürümchi Shehri Tiyanshan Rayonda Qattiq Wastiler Bilen Öy Ijare Élishni Tertipke Sélish Toghrisida Yolyoruq Berdi

Xitayning “Xinjiang sheher géziti”ning xewirige qarighanda, Ürümchning yéngidin teyinlengen sheherlik partikom bash sékiltari Zhu Hailun Ürümchi shehri Tiyanshan rayonidiki ijare élin'ghan öylerni we köchme noposni tekshürüp tetqiq qilish xizmitige qarita, hökümet xadimliridin ijtimayi muqimliq fonkisyisini toluq jari qildurup, barliq amma kadirlar, amanliq saqlighuchilar, qatarliqlarni qozghutup, öy ijare berguchi, ijare alghuchi we köchme nopos toghursida tepsiliy tekshürüsh élip bérip, önümlük bolghan öy ijare bérish we köhmen noposni kontirol qilish systimisni turghuzushni telep qilghan.

Xitay mustemlikichi hakimiyiti Ürümchi 5-iyul qanliq qirghinchiliq weqesi peyda qilghandin kéyin weqening jawapkarliqini Uyghurlargha artip asasliq tehdit Uyghur köchmenliridin kélidu dep qarap waqitliq turush kinishkisi bilen turwatqan Uyghurlarni Ürümchi shehridin qoghlap chiqirishqa bashlighan idi.

http://www.xj.xinhuanet.com/2009-09/15/content_17699063.htm