Uchur we Tehlil

1) “5-iyul Weqesi”ning Sherqiy Türkistangha Bolghan Tesiri Iqtisadiy Kirzisining Tesiridin Éship Kétidu

Xitayning sumrugh torining 7 - ayning 11 - künidiki maqaliside bir Uyghur mutexesisining köz qarishini neqil keltürüp mundaq didi ”Sherqiy Türkistandiki 5-iyul weqesining tesiri iqsadiy kirzisning tesiridin éship kétidu”. Maqalide Abdurazaq Tömür isimlik bu Uyghur mutexesisining qarishche bu qétimqi weqe “Xinjiang” diki hermillet xelqi birliship yaratqan we köz qarchuqini asrighandek asrap kelgen milletler itpaqliqini weyran qilghanmish, u yene 50 yildin buyan Uyghur we Xitay xelqi qurupchiqqan barawerlik, itpaqliq, hemkarliq, inaq bolghan qérindashlarlargha xas bolghan yéngiche millletler munasiwetni éghir ziyanggha uchratqanmish.

Bu sözlerning emeliyette qilchimu ilmiy asasi yoq bolup, mustemlike qilinghan bir zéminda ezeldin ezguchialer bilen ézilguchiler, qul qilinghuchilar bilen qul qilghuchilar ottursida méhri muhabbet we barawerlik, hemkarliq we qérindashliq munasiwet mewjut bolghan emes hem menggü bolmaydu. Sherqiy Türkistan mustamlike qilinghan kündin bashlap Uyghur xelqining mustemlikichi tajawuzchi Xitay armiyisige bolghan körishi bir künmu toxtap baqmidi. Xitaylar Uyghur xelqni ezeldin özning qéridishi we hemrahi ornida körgen emes. Belki mustemlike qilinghan zémindiki bir qul haywan ornida körgen. Bu qétim Guangdong Shaoguande yüz bergen weqe we Ürümchidki “5 - iyul qanliq qirghinchiliqi” Uyghurlarning Xitay mustemlikichi hakimiyiti we Xitay köchmenliri aldida haywanchilikmu qedir qimmitining qalmighanliqini polattek pakitlar bilen ispatlap turuptu.

2) Shanghai Hemkarliq Teshkilati Xitayning Uyghur Xelqi Üstidin Yürgüzgen Qanliq Qirghinchiliqini Qollaydighanliqini Bildürüp Bayanat Élan Qildi

Sumrugh torining 7 - ayning 11 - kündiki xewirige qarighanda, Shanghai hemkarliq teshkilati bayanat élan qilip kommunist Xitayning Uyghur xelqning ténch haldiki namayishini qanliq basturup, Uyghur xelqi üstin yürghüzgen irqiy qirghinchiliqni eyiplash uyaqta tursun ekische Xitayning bu dölet térorchiliqini qollap Xitayning qollanghan wehshi qilmishlini toghra dep qarighan.

Buningdin körüwélish tes emeski Xitay özining Shanghai hemkarliq teshkilatidiki orni we tesir küchidin paydilinip bu teshkilatqa eza döletlerni birlikte mushundaq bayanat élan qildurghan. Buningdiki meqset yenila Xitayning bu qétimqi qirghinchiliqtiki mesuliyettin özini qachurup, xelqaradda özini aqlimaqchi bolghan.

3) Xitay Mustemlikichi Hakimiyiti Süyqest Pilanlawatidu

Xitayning sumrugh torining 7 - ayning 12 - kündiki xewirige qarighanda Ürümchi shehrining sékiltari axparat wastirlirining ziyaritini qobul qilip, Ürümchi shehride qalaymaqanchiliq tughdurghan bir qisim jinayetchi unsurlar Qeshqer we Hotenge qéchip bériwalghan, ularning bu herkiti meqsetlik we teshkillik didi.

Xitay mustemlikichi hakimiyiti bundaq diyish arqiliq Hoten we Qeshqerdiki gunahsiz puqralargha gunah artip ularni yoq jinayet bilen téximu qattiq basturup, bu jayda yashawatqan Uyghurlarni yene bir qétim qanliq qirghin qilishqa teyyarliq qilmaqta. Xelqara jemiyet we weten ichidiki barliq qérindashlar her waqit hushshar we sezgür turushi kérek.

4) Xitay Yene Numussiz Xewer Tarqatti

Xitayning sumrugh torning 7 - ayning 12 - künidiki xewirige qarighanda, Ürümchining dostluq yoligha jaylashqan heqsiz qan teqdim qilish ornida, bir Uyghur ayal qoligha nan kötürüp kélip, qan teqdim qildi dep nomussiz xewer tarqatti.

Xitay keyni - keynidin Uyghur xelqning Sherqiy Türkistanda we Xitayning ichikiri ölkiliride qan töküp, qanliq qirghinchiliq élip barghandin kéyin, hemme jinayetni Rabiye Qadir xanimgha we Dunya Uyghur Qurultiyigha artishqa urunush bilen bir waqitta Xitay puqralirigha iriqi qirghinchiliq fashitstik idiye we chong Xitaychiliq nezeryisni keng kölemde teshwiq qilip, Uyghur xelqige buningdin kéyin téximu keng kölemde qirghinchiliq élip bérishni pilanlidi. Shundaqla Xitaylargha chong iriqchiliq nezeryisini hem chong Xitaychiliq köz qarishini teshwiq qilish bilen birge Uyghur xelqige millteler itpaq bolush, inaq bolush, qérinshdashlarche yashashtin ibaret sepsetini teshwiq qilip, Uyghue xelqini aldashqa urundi.

Uyghur ayalning Xitaygha nan kötürüp kelgenliki we heqsiz qan teqdim qilghanliqini numus qilmay teshwiq qilghanliqidin mustemlikichi Xitayning neqeder bir iplas yalgahnchi hökümet ikenlikini köruwalghili bolidu.