Uchur we Tehlil

1) Xitayning Ürümqi Qirghinchiliqi Heqqidiki Sanliq Melumatlirigha Dunya Jamaetchiliki Ishenchsizlik Bilen Qarimaqta

Xitay hökümiti 7 – ayning 9 – küni, 5 – iyol Ürümqi qirghinchiliqidin buyan ölgenlerning sani heqqidiki yéngi istatiskisini élan qilghan.

< Shin hua axbarat agentliqi > ning xewer qilishiche, Hazirghiche ölgenlerning sani 184 neper bolup, bunung 137 nepiri Xitay, 45 nepiri Uyghur, bir nepiri Tungganmish !

Ölgen Xitaylarning ichide 26 nepiri ayalmish !

Emma, Ürümqidin kelgen bezi melumatlar, ölgen Uyghurlarning sanining 1000 din ashidighanliqini körsetmekte.

Bolupmu 7 – ayning 6 – küni chüshtin kéyin Xitay puxraliri teripidin bashlitilghan qirghinchiliqtin buyan her küni digüdek birqanche yüz Uyghurnung urup öltürülgenliki melum bolmaqta.

Xitay hökümiti hayatida ras gep qilghan emes, unung élan qilghan istatiskisigha chetel metbuatliri guman bilen qarimaqta !

Emma, Bezi terepsiz uchurlardin melum bolushiche, bu qétimqi weqede ölgen we yarilanghanlarning sani Xitay hökümiti teripidin élan qilinghan sandin birqanche hesse köp bolup, ularning mutleq köp qismi Uyghur, bularning terkiwide balilar we yashanghanlarmu köp.

Xitay hakimiyiti Ürümqidiki wehshi qirghinchiliqidin buyan Sherqiy Türkistanning Uyghurlar zich olturaqlashqan rayonlirining hemmiside herbiy helet yürgüzüp, Uyghurlarning erkin heriket qilishini qattiq cheklesh bilen birge, pütün Sherqiy Türkistan miqyasida bigunah Uyghurlarni owlap tutush dolquni qozghidi.

Nöwette Sherqiy Türkistandiki Uyghurche internet tor betliri taqalghan, téléfun we internet alaqisi tamamen késilgen, herqaysi rayonlargha tutashqan yollar qamal qilinghan bolup, Uyghurlarning bir yurttin bashqa bir yurtqa bérish, hetta özi olturushluq mehellilerdin chiqishimu qattiq cheklemgen.

Qisqisi hazir Sherqiy Türkistan rayonida tarixta misli körülmigen bir derijide döwlet térori siyasiti höküm sürmekte.

Xitay hakimiyiti bu qétimqi weqeni bahane qilip, ichki ölkilerdin köp sandiki esker we qoralliq saqchi qisimlirini Sherqiy Türkistangha yötkep kélishke bashlighan.

Chetel metbuatliri teripidin, < 5 – iyol Ürümchi qirghinchiliqi > dep nam bérilgen bu hadise, 1989 – yili 6 – ayning 4 – küni Beijingda yüzbergen < Tian anmin qirghinchiliqi > din buyan Xitay téritoriyesi ichide yüzbergen eng zor qanliq weqe hisaplanghini üchün, hazir pütün dunya jamaetchilikining diqqet – étibari Sherqiy Türkistan rayonigha merkezliship qaldi.

Weqedin buyan, Birleshken döwletler teshkilatining bash katipi, Amerika bashchiliqidiki pütün demokratik ellerning hökümet we parlamentliri, pütün xelqaraliq kishilik hoqoq teshkilatliri arqa – arqidin bayanatlar élan qilip, Xitay hakimiyitining Ürümqidiki wehshi qirghinchiliqini qattiq eyiplesh bilen birge, özlirining insani heq – hoqoqlirini telep qilish we qoghdash yolida hayatidin ayrilghan Uyghurlargha bolghan semimiy hesdashliqini bildürüp kelmekte.

Hetta bezi kishilik hoqoq teshkilatliri we chetellik siyasi küzetküchiler, 1989 – yilidiki < 4 – iyon Tian anmin qirghinchiliqi > din buyan Yawropa birlikining Xitaygha qarita qoral – yaraq embargosi yürgüzüp kéliwatqanliqini, Xitayning Ürümchidiki qanliq qirghinchiliq üchünmu yene bu mustebit hakiyetke qarita siyasi, iqtisadi we deplomatiye jehetlerde yéngi embargolarni yolgha qoyush kérekligini tekitlep kélishmekte.

2) Namayishchilar Ürümqide 4 Saetke Yéqin Qattiq Sewre Qildi, Zorawanliqni Xitay Bashlidi

< Xitay axbarat agentliqi > ning 7 – ayning 6 – küni Ürümqidin bergen bir xewiridin, 5 – iyol küni Uyghur namayishchilarning namayish bashlinip texminen 4 saetke yéqin qattiq sewrichanliq körsütüp hech bir zorawanliq heriketliride bolmighanliqi, qanliq basturush we zorawanliqni Xitayning bashlighanliqi melum boldi.

mesilen, mezkur xewerde körsütülishiche, 7 – ayning 5 – küni chüshtin kéyin saet 17:00 etrapida, qolida tömürning suniqimu bolmighan 200 din artuq Uyghur ürümqidiki < xelq meydani >gha toplunup, yerde olturuwélip naraziliq namayishi bashlighan we < aptonom rayonluq partikom we xelq hökümiti > din Shao güan weqesi heqqide tepsili melumat bérishni telep qilghan.

Namayish bashlinishi bilenla Xitay saqchi we eskerliri neqmeydangha basturup kélip, yerde olturghan namayishchilardin 70 tin artuq kishini urup – soqup baghlap tutup ketken we qalghan namayishchilarni tarqitiwetken.

Xitayning ténchliq sheklide namayish qiliwatqan Uyghurlargha tutqan bu zorawanliqi, etraptiki Uyghurlarning qattiq naraziliqini qozghighan, shunung bilen < Ürümqi Jenobi azatliq yoli >, Döng köwrük, Sanxihangza rayonigha Uyghurlar toplushup shoar towlap naraziliq bildürüshke bashlighan.

Kech saet 19:30 etrapida Sanxihangzidiki bir doxturxanining aldigha toplanghan Uyghur namayishchilarning sani mingdin eship ketken, 19:40 etrapida 300 din artuq Uyghur namayishchi, < xelq yoli > bilen jenobi qowuq ariliqida yolgha tosaq qurup, saqchi we eskerlerni tosushqa tirishqan, emma bular Xitayning saqchi we eskerliri teripidin urup tarqitiwétilgen, köpligen namayishchilar qolgha élinghan, namayishchilargha qaritip oq chiqirilghan, yash aqquzush bombisi étilghan.

Kech saet 21:00 etrapida, 200 neperdin artuq Uyghur yash yene < xelq meydani > etrapidiki < aptonom rayonluq partikom > binasining aldigha toplunup, shoar towlap, hökümet rehberliri bilen körüshüshni telep qilghan, emma, saqchi we eskerler ularni qatmu – qat qorshuwélip qanliq basturushqa kirishken.

Uyghur namayishchilar, saet 17:00 din, taki kech saet 22:30 ghiche saqchi we eskerlar bilen toqunushtin özini qachurushqa tirishqan, bu jeryanda bezi namyishchilar saqchhilar teripidin öltürülgendin kéyin andin saqchi we eskerler bilen resmiy toqunush élip barghan.

Yuqarqi hadisiler, bu qétimqi Ürümqi qirghinchiliqining kélip chiqishigha pütünley Xitay hakimiyitining rehimsizlerche qanliq basturush siyasitining sewepchi bolghanliqini, Uyghur xelqining héch bir waqit zorawanliqqa bash urmighanliqini, peqetla arzu – isteklirini tenichliq sheklide ipadileshke tirishqanliqini éniq körsütüp turmaqta !

3) Yawropa Parlamenti Aldida Namayish

Öz xewirimiz : mustebit we qanxor kommunist Xitay hakimiyitining we Fashist Xitay köchmenlirining 5 – iyoldin étibaren Ürümqide Uyghurlargha qarita yürgüziwatqan keng kölemlik irqiy qirghinchiliqigha qarshi Dunyaning herqaysi elliridiki Uyghurlarning naraziliq heriketliri üzlüksiz dawam qilmaqta.

Tünögün, Gollandiye we Bilgiyelerde paaliyet élip bériwatqan Uyghur teshkilatliri, bu ikki döwlettiki Uyghur ammisini seperwerlikke keltürüp, Bilgiyening paytexti Bürükseldiki Yawropa parlament binasi aldida Xitayning Ürümqi qirghinchiliqigha qarshi naraziliq namayish ötküzdi.

Chüshtin kéyin 15:00 etrapida bashlanghan we ikki döwlettiki 200 din artuq Uyghurnung qatnishishida élip bérilghan bu qétimqi namayish, chetel metbuatlirining we Bilgiye xelqining küchlük diqqet – étibarini qozghidi.

Gollandiyediki < Sherqiy Türkistan Uyghur Birliki > we Bilgiyediki < Uyghur Jemiyiti > teripidin teshkillengen bu qétimqi namayishta Uyghurlar ay – yultuzluq kök bayraqlarni, lozunkilarni we Ürümqi qirghinchiliqigha dayir resimler chüshürülgen taxtilarni kötürüshüp, jarangliq shoar towlap, Yawropa parlamentidin Xitay hakimiyitining Ürümqide élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqigha qarshi jiddi jazalash tedbiri yolgha qoyushni telep qilishti.

Teshkilat rehberliri namayish jeryanida muxpirlarning ziyaritini qobul qilip, ulargha ürümqining nöwettiki weziyiti heqqide melumat bérishti.

4) Xitay Hakimiyiti, Münchendiki Namayishta Yüzbergen Kichikkine Hadisini Gherezlik Halda Mubalighilashturmaqta

Dunya Uyghur Qurultiyi merkizi orgini we qurultay qarmighidiki < Yawropa Sherqiy Türkistan Birliki > teshkilati, Xitayning Ürümqidiki irqiy qirghinchiliqigha naraziliq bildürüsh meqsidide 7 – ayning 7 – küni chüshtin kéyin saet 15:00 etrapida Germaniyening München shehridiki dunyagha meshhur sayahet nuxtisi hésaplanghan < Meryem ana meydani > da keng kölemlik naraziliq namayishi uyushturghan idi.

Namayish jeryanida, Xitay saqchi eskerlirining we Fashist Xitay köchmenlirining Ürümqide Uyghurlargha qarita bashlatqan irqiy qirghinchiliqidin qattiq ghezeplengen we 5 – iyoldin étibaren wetendiki ata – anisi bilen alaqilishalmay tit – tit bolghan bir neper Uyghur namayishchi, meydandin ötüp kétiwatqan bir top Xitay sayahetchige qarap waqirap shoar towlap, özining naraziliqini bildürüshke tirishqan, namayishchi german saqchiliri teripidin derhal namayish meydanidin uzaqlashturulghan, Xitay sahayetchilirige hech bir ziyan – zexmet yetküzülmigen, bu hadisidin kéyin, teshkilat rehberliri namayishchilargha buxil heriketlerde bolmasliq we Germaniyening qanun – tüzümlirige qattiq riaye qilish heqqide jiddi agahlandurush bergen, shundin kéyin namayishta hech bir normalsizliq körülmigen idi.

Emma Xitay hakimiyiti Müchenda yüzbergen bu tirnaqchilik hadisini gherezlik halda mubalighileshtürüp, < Jung guoning bir sayahet ömiki Miyonhinda Sherqiy Türkistan térorchilirining hujumigha uchridi > dep keng kölemde teshwiqat élip bérish arqiliq, özlirining Ürümqidiki jinayi qilmishlirini yoshurushqa we dunya jamaetchilikining diqqitini bashqa nuxtigha burashqa tiriship kelmekte.

< Shin hua axbarat agentliqi > ning 7 – ayning 11 – küni xewer qilishiche, Xitay tashqi ishlar ministirliki bu weqe heqqide Germaniye hökümitige nota tapshurghan we germaniye hökümitidin atalmish < Sherqiy Türkistan térorchiliri > ni qanun boyiche jazalashni telep qilghan.

Gerche Xitay hökümiti, Müchendiki weqede birmu Xitay sayahetchining yarilanmighanliqini étirap qilghan bolsimu, emma uni zor weqe qilip körsütüp, Müchendiki Xitaylarni < Sherqiy Türkistan térorchiliri > ning hujumidin agah bolushqa, özini mudapiye qilishta, birer hadise körülgen haman saqchigha konsulxanigha téléfun qilishqa chaqirghan.

5) Xitay Yene Rabiye Xanim Toghursida Ighwa Tarqatti

Xitayning sumrugh toring 7-ayning 10-konidiki xewrige qarighanda ,Xitayning herqaysi axparat orunliri Rabiye Qadir özini “Uyhurlarning anisi” dep atiwlaghan,”Xinjiang” xelqi uni étrap qilmaydu dep ighwa tarqatqan.

5- iyul weqesi yüz bergendin buyan Xitay teshwiqat jéngi qozghap Uyghur xelqini özlirining mustemlikichilik siyasitige ishinishke we cheteldiki Uyghur teshkilatlirigha qarshi turushqa chaqirip keldi. Biraq héchqandaq Uyghur ularning bu saxta teshwiqatiga aldinip qalghini yoq, eksiche bu qétimqi Ürümchi weqesidin kéyin Uyghur xelqide téximu chong kölemdiki milliy oyghinish bolup, milliet teghdirining hazir eng xeterlik ehwalda turwatqanliqini Xitay hökümitining Uyghur xelqige bexit élip kélish emes belki Uyghur xelqıning özlirining herbiy küchi we Xitay köchmenliirning qoli arqiliq qirghin qilip yotushni meqset qilghanlini bilip yetti.

Dimek Uyghur xelqi oyghandi, bu paje Uyghur xelqni nöwettiki eng éghir külpetlik künlerde Sherqiy Türkistanda birdin - bir chiqish yolining Xitay kommunistik hakimiyitige bir niyet bir meqsette qarshi turup,mustemlikichilik siyasetni axirlashturup Sherqiy Türkistani azat qilish kereklikini tonutti.

6 ) Xitay Torbetliridiki Milliy Qarmu Qarshiliqni Xitay Hökümiti Peyda Qilghan

Yershari waqit gezitining Xitayche tor bétide 7 - ayning 9 - künidiki xewerge qarighanda, gherip muxpirlirining “bir tereplime” herkiti Xitay tor ehlining ghezipini qozghighan,nurghun Xitay puqraliri bu ishqa epsoslanghan we ghezeplengen diyilgen. Undaqta gherip muxpirliri yalghan xewer berdimu? Heqiqiy yalghan xewer bériwatqan döwlet del Xitay hökümiti. Hergizmu gherip döwletlirining axparat wastiliri emes.

“5-iyul qanliq weqesi” yuz bergendin kéyin Xitay hökümiti özlirining Sherqiy Türkistandiki musemlikichilik siyasitining dunyagha ashakarlinip kétishi we shundaqla döwlet ichi we sirtidiki keng xelqning Sherqiy Türkistandiki naheqchiliqlarni bilip qélishidin ensirep, Xitay puqralirining qollishini qolgha keltürüsh üchün Uyghur xelqni qurbanliq qiliwétishtin yanmidi. Xitay terep barliq axparat wastiliri arqiliq ölgen yaralan'ghan Xitay puqarliqning ehwalini toxtimay xewer qilip, özliri öltürwetken Uyghur xelqini we yarlandurghan tutup ketken Uyghurlarni körsetmidi. Nurghun Uyghurlarning qan yashliq pajesi Xitayning axparatni qamal qilishi bilen ashkarlanmidi. Buning bilen Xitay Uyghurlar bilen Xitaylar ottursigha milliy öchmenlik peyda qilish we Xitay puqralirining Xitayning Sherqiy Türkistangha dawamliq mustemlikichilik siyasitini qollashigha érishish gherizide boldi, qarighanda Xitayning bu gherizi emelge ashqan oxshaydu, chünki Xitay puqraliri heqiqiy ehwalni bilmigechke, qirghinchiliqqa uchurghan Uyghurlargha hésdashliq qilish uyaqta tursun eksiche Uyghurlarni qirip tügitiwétish kérek digendek rezil fashistik shuarlarni towlimaqta. Emeliyette ular kommunist Xitayning aldam xaltisigha chüshüp, Xitay puqraliri arliq Uyghur xelqni yoqutushning qoraligha aylanmaqta. Kommunist Xitay özlirining bu rezil qilimisihi uchun choqum chong bedel töleydu.