|
Xitay Hökümiti Sherqiy Türkistanda Uyghurlargha Qaritilghan Tekshürüshlerni
Kücheytmekte
ETIC ning wetendin alghan xewirige asaslanghanda tönügün Sherqiy
Türkistanning Korla shehridiki Aqmesjidke Sherqiy Türkistanning herqaysi
jayliridin kelgen 5000 gha yéqin Uyghurlar toplinip „Qedir kéchisi xetmi
Quran ötküzgen. Xetimdin kéyin yerlik hökümet xadimliri we saqchilar
yighilghan Uyghur jamaétini qorshiwalghan we bir-birlep tekshürüp, salahiyet
kénishkisi yoqlarni tutup ketken.
Yeqindin buyan, bolupmu Roza héyt kirish munasiwiti bilen Xitay hökümitining
Uyghurlarni yolsizlarche tekshürüsh, bésim ishlitish, qanunsiz tutup qélish
qatarliq heriketliri téximu kücheymekte. Bolupmu Uyghur yoluchilarning
sayahet, tijaret qilip bashqa sheher rayonlargha berishi teximu
qiyinlashmaqta.
Roza héyt we Xitayning döwlet bayrimining yéqinlap kélishi bilen, Xitay
hakimiyiti Sherqiy Türkistan rayonida Uyghur yoluchilargha qaritilghan
tekshürüshlerni alahide kücheytken bolup, bir qanche kündin buyan ayrudurum,
poyéz istansisiliri we qatnash biketliridiki saqchilarning sani alahide
köpeytilgen.
Wilayet bilen wilayet, nahiye bilen nahiye we yéza bilen yézilar otturisigha
qurulghan tekshürüsh ponkitliri we chazilarning sanimu köpeytilgen bolup, öz
yurtidin bashqa yurtlargha chiqqan Uyghurlar saqchilar teripidin bir –
birlep qattiq soraq we axturushtin ötküzülüshke bashlanghan.
Hetta sheherlerdiki herqaysi aptawuz biketlirige we aptawuzlarghimu saqchi
we < xelq eskerliri > din terkip tapqan mexsus tekshürgüchi xadimlar
orunlashturulghan bolup, bular sella gumanliq dep qaralghan Uyghurlarning
somkisini we üsti – béshini axturidiken.
Wetendin kelgen inkaslardin melum bolushiche, Xitay yoluchilar bilen héch
kimning kari yoq bolup, tekshürüsh we nazaret qilish obikti pütünley
Uyghurlar iken. Uyghur yoluchilarning ayrupilan biliti élishimu intayin
tesleshtürülgen bolup, hazir ayrupilanlarda Uyghurlarni uchrutush asasi
jehettin mumkin emes iken.
Bezi Uyghurlarning inkasigha qarighanda hazir Hotendin Ürümqige kélish xuddi
hejge barghandek tes bolup, yol boyi eng az 20 – 30 qétimliq tekshürüshtin
ötüshi kérek iken.
Unung üstige bir qanche kündin buyan Uyghurlar zich olturaqlashqan bezi
sheherlerde qoralliq saqchi we eskerler bilen tolghan herbiy mashinilar
kéche – kündüz sheher aylinip tekshürüsh élip bérip heywe körsütüshke
bashlighan
|
