Olympic Balasi: Keng Kölemlik Tutqun Qilish

Xitay hökümiti, Sherqiy Türkistanda mushu ayning birinchi künidin on beshinchi künigiche keng köllemlik tutqun qilish herkiti bashlighan bolup, turme mudditi toshup turmidin qoyup bérilgen siyasi jinayetchiler we u yurttin bu yurtqa jan beqish koyida kelgen Uyghurlar tutqun qilishning deslepki nishani qilinghan. Bu qétimqi keng köllemlik tutqun qilish herkitide qolgha élinghanlarning zadi qanchilik waqit tutup turulidighanlighi eniq emes. Bezi Ughurlar, tutqun qilinghan Uyghurlarning, Olympictin keyin qoyup bérilish mumkinchiligini molcherlimekte.

Bu qétimqi keng köllemde tutqun qilish herkiti metbuatlargha ashkarilanmighan bolup, ichki jehette bu heqte jiddi uhturush tarqitilghan. Gerche xitay hökümiti keng köllemde tutqun qilish herkitini 7- ayning birinchi künidin bashlap resmi bashlighandek qilsimu, emma tutqun qilinish herketliri, Sherqiy Türkistanning Uyghurlar zich olturaqlashqan sheher yezillirida alliburun yer alghan idi. Mesilen, 2008- yili beshinchi ayning otturiliri Kelpin nahiyisidin 200 uyghur yash er - ayal tutqun qilinghan, hemde olympicning biheterligi üchün digen bahane kötürüp chiqilghan. Igellishimizche, shu rayondiki bezi saqchi dairilliri tutqun qilinghan kishilerning héchqandaq jinayiti yoqlughini, peqet olympicning biheterligi üchünla ularning Olympic tugigiche tutup turidighanlighini bildurdi.

ETIC yene yéqinda Kelpindiki meschid weqesi tüpeylidin Kelpin we yeqin etraptiki nahiye yezilardin bolup jemi 300 ademning tuqun qilighanlighini igellidi. Buning sewebi, Kelpindiki bu meschidning imami xitay hökümiti teripidin bekitilgen imam bolmighanlighidin iken. Dunya Uyghur Qurultiyining melumatigha asasen Reutersning xewer qilishiche, bu meschid Olympicni teshwiq qilishni ret qilghanliqtin Xitay hökümiti meschidni örüp tüzliwetken.
Yéqinda ETIC'ning igellishiche, Ürümchide nurghun Uyghurlar tutqun qilinghan bolup, Olympic bixeterligi bahanisi bilen qolgha élinghan, ularning omumi sani éniq emes.
Hazir qanche yüzligen gunahsiz Uyghurlarning, Xitay hökümiti oydurup chiqarghan “Uyghur térorstliri Olympicqa hujum qilip tenherketchiler we muhbirlarni tutqun qilmaqchi” digen hikayining qurbani bolup kétiwatqanlighi éniqlap chiqish nahayiti qiyin bolmaqta.

Metbuat xewerlirige asaslanghanda, Xitay hökümiti Sherqiy Türkistanda 65 kishige Oympicqa munasiwetlik jinayet artip sot achmaqchi bolghan, az digende ulardin 20 sining olumge höküm qilinish mumkinchiligi bar iken. emma Xitay hökümiti bu Uyghurlarning birer térorst teshkilati bilen munasiwiti barlighi yaki bolmisa eng bolmidi digende ularning Olympicqa qarshi bolghan birer yer asti musteqilliq teshkilati bilen munasiwiti barlighighimu héchqandaq pakit keltürelmigen bolup ularning hemmisi gunahkar ikenligi ispatlanmay turup qarisigha guman bilen qolgha élinghan.

“ Sherqiy Türkistanda üch dostning biri Xitay teripidin sétiwélinghan. Xitay hökümiti Xitaygha qarshi pikir qilidighan yaki idiyisi bar herqandaq bir ademni melum qilip turghuchilargha ixtisadni ayimay hejleydu. Bundaq ehwal astida kishilerning teshkilinip yer asti musteqilliq teshkilati quralishi mumkin emes. u yerde yer asti musteqilliq teshkilatining bolishighimu hazirche ishenmeymen” deydu uchur merkizining presdenti Abdujélil Karakash.

Xitay hökümiti, özlirining diplomatic kuchini kölrsitish we Sherqiy Türkistan sirtidiki Uyghur erkinlik teshkilatlirigha we ularni qollighuchi barliq Uyghurlargha tehdid sélish üchün, tutqun qilish herkitini Xitay chégrisidin halqitip élip barmaqta we yillardin béri shundaq adetlinip keldi.
Mesilen, altinchi ayning 26 - küni Dubai de Dubai diki Xitay bazirigha hujum qilish meqsidi bar digen guman bilen yette yash Uyghur qolgha élinghan. Ularning hazir Xitaygha qayturiwétilish mumkinchiligi nahayiti éghir bolup, eger ular qayturiwétilse, yillardin béri Xitaygha dost döletler teripidin qayturiwétilgen bashqa Uyghurlargha oxshash turmige tashlinip qiyin qistaqqa élinishi yaki ölüm jazasigha höküm qilinishi mumkin.
Uyghurlar nahayiti chüshkünleshken halda béshigha bala bolghan bu Olympicning tézraq ötüp kétishini kütmekte. ÜrÜmchide turushluq bir boway telepon sohbiti arqiliq mundaq deydu: “ Olympic béshimizgha bala boldi. Uyghurlar hemmila yerde tutqun qiliniwatidu, heyyyy… bu Olympic qachanmu ötüp kéter, Olympic ötüp ketse Uyghurlarni tutqun qilidighan sewep qalmas her halda”
Boway yoq umidlerni kütiwatatti, uning perizi toghra bolishi mumkinmu?, Olympic ötüp kétidu lékin Xitayning Uyghurlargha qaratqan zülmi ötüp ketmeydu, chünki Xitay hökümitining meqsidi Olympicning bixeterligi emes belki Uyghurlargha éthnic qirghinchiliq yürgüzüsh. Dunya Xitay bilen bolghan sodini insan heqliridin üstün qoyiwatamdu qandaq zulum we basturushqa bir chetke ötüp qarap turiwatidu. Belki ular Xitaygha “ zulumni tohtat!” dep waqirisa, Xitaydiki milletchilikning kuchiyip kétishige sewepchi bolup qélishtin ensirewatqandu. Emma, dunya elliri éside tutishi kérekki, Engiliye tutqan yahshi muamile diplomatiyisi 2 - dunya urishida nasist Germaniyening zorawanliq qilishigha sewep bolghan, bügünki künde bu diplomatsiye Xitay hökümitigimu hergiz ishlimeydu.