Uchur We Tehlili

<1 ) Sherqiy Türkistanning Hemmila Yéride Uyghurlarni Basturush Manwerliri Ewij Aldi

Tianshan torining xewerlirige asaslanghanda, Ürümchi nahiyisidiki neftlik meydanida Xitay eskerliri pewquladde yuz bérish ehtimali bar dep qaralghan térorluq herketlirige qarita mushu ayning 24- küni manwer otkuzgen. Yéqinqi weziyette Xitay dairillirining olympicning aldi keynide Uyghurlarning koturulush ehtimallighi bar dep qarap sarasimigha chüshkenligi we Uyghurlargha térorst dep keygüziwalghan qalpaqning sayisida jiddi herketke ötkenligi hemmeylenge melum. Gerche Xitay tor betliri bu bir qétimliq manwer heqqidila xewer Bergen bolsimu emma, ETIC ning igellishiche yéqindin béri, Xitay hökümitining nahiye yéza bazaar we néfit bazillirida ayrim ayrim manwer ötküzüp öz küchini koz koz qilip Uyghur helqining yürigini téxhimu qattiq mujiwétishke urunmaqta we Sherqiy Türkistan miqyasida dölet térorlighi yaratmaqta.

2 ) Sherqiy Türkistanning Noposi Heqqidiki Yéngi Sanliq Melumatlar

< Tian shan tori > ning 4 – ayning 26 – künidiki bir xewiride, Sherqiy Türkistanning noposi heqqide yéngi sanliq melumatlar elan qilindi.

Mezkur xewerde körsütülishiche, nöwette Sherqiy Türkistanning omomiy noposi 20 milyon 951 ming 900 neper bolup, aldinqi yildikige qarighanda 2.2 pirsent ashqan.

Bunung ichide sheher noposi 8 milyon 202 ming 700 neper bolup, omomiy noposning 39.15 pirsentini, yéza noposi 12 milyon 749 ming 200 neper bolup, omomiy noposning 60.85 pirsentini teshkil qilidu, sheher noposi aldinqi yildikige qarighanda 5.46 pirsent ashqan.

Noposning ichide erlerning sani 10 milyon 725 ming 300 neper bolup, 51.19 pirsentni, ayallarning sani 10 milyon 226 ming 600 neper bolup, 48.81 pirsentni teshkil qilidu.

Emma yuqarqi xewerde, Uyghurlarning noposi heqqide melumat bérilmigen.

3 ) Bei Jingdiki Peyzawatliq Qizlar

< Tianshan tori > ning 4 – ayning 25 – küni xewer qilishiche, nöwette Bei jing shehridiki < Hong jian kiyim – kéchek hessidarliq shirkiti > de ishlewatqan 278 neper Peyziwatliq Uyghur dehqan qizi, shu zawutning qutqazghuchisigha aylinip qalghan.

Mezkur xewerde bayan qilinishiche, Peyzawatliq qizlar ishlewatqan zawutning mu’awin dériktori Xü wen you muxpirgha, < bular zawutimizning tereqqiyatida he qilghuch rol oynawatidu, ular zawutimizning hayati küchini ashurdi, shunga biz Xin jiang aptonom rayonigha bu siyasetni yolgha qoyghini üchün rexmet eytimiz, zawutimiz bu siyasettin iqtisadi nep éliwatidu > dep körsetken.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, peyziwattin élip kélin'gen Uyghur qizlirining toxtam mudditi toshush aldida bolup, zawut rehberliri toxtamni uzartish üchün bash qaturiwétiptu.

Nöwette Xitayning ichki ölkiliride Uyghur qizliri ishlewatqan zawutlarning hemmisila ma’ashi töwen, mohiti nachar, ishi eghir zawutlar bolghini üchün adette Xitaylar ishleshni xalimaydu.

4) Wang Le Quan Aqsuda

< Tian shan tori > ning 4 – ayning 26 – küni xewer qilishiche, < aptonom rayonluq partikom > ning sekritari Wang le quan, shu ayning 22 – künidin 25 – künigiche Aqsuning herqaysi nahiyéliride tekshürüsh élip barghan.

Wang le quan tekshürüsh jeryanida qilghan sözide, her derijilik partiye – hökümet organliridin, Uyghur ösmürlirige qaritilghan < qosh tilliq oqutush > xizmitini alahide kücheytishni, < bölgünchilik > ning yiltizini qumurup tashlap, muqimliqqa yüksek derijide ehmiyet bérishni, < 3 xil küchler > ge qarita qattiq zerbe bérish we qattiq nazaret qilishni kücheytip, jenobi rayonlarning muqimliqigha kapaletlik qilishni telep qilghan.

Wang le quan, Shang hai sheherlik hökümet teripidin Aqsu shehride Uyghur ösmürliri üchün qurulghan < Bai yü lan qosh tilliq yeslisi > ni ziyaret qilip, yeslidiki Uyghur ösmürlirining eytqan Xitayche naxshilirini anglap qaltis xosh bolghan.

5) Tibetning Igilik Hoqoqi Heqqidiki Talash – Tartishlar

Bu qétim yüzbergen Tibet weqesidin kéyin, Xelqara siyasi sehnilerde Tibetning igilik hoqoqi heqqidiki talash – tartishlar köpeymekte.

Bir qanche yil burun tunji bolup Amérika parlamentida Tibetning Xitay teripidin bésiwélinghan bir mustemlike astidiki döwlet ikenlikige dayir qarar lahiyési maqullanghan idi.

< Germaniye dolqunliri > radiosining bu heqte bügün élan qilghan bir mulahiziside, Tibetning ilgiri Manju impiratorini étirap qilip ununggha ghelle – paraq tapshurghanliqi, impiratorluqning Tibette bir wekilini turghuzghanliqi, tashqi ishlardin bashqisining hemmiside Tibetning öz – özini idare qilip kelgenliki, Manju impiratorluqi aghdurulghandin kéyin, 1913 – yili Tibet özining musteqilliqini jakalighanliqi bayan qilindi.

Gerche hazirqi xelq'ara qanunlar boyiche eytqanda, Xitay bilen Tibetning 1907 – yilidiki munasiwiti béqindiliq munasiwet hisaplansimu, emma Xitay xelq jumhuriyiti 1950 – yili Tibetni qoral küchi bilen mejburi ishghal qilghini üchün, Tibetliklerning Xitaydin özlirining igilik hoqoqini telep qilish salahiyiti bar. Unung üstige Tibetliklerning bu telipi hazir Dunya jama’etchilikining omomiy yüzlük qollishigha ériship kelmekte.

Xitay xelq jumhuriyitimu taki 1959 – yiligha qeder Tibetning ichki ishlirigha anche ariliship ketmigen, emma Xitay merkizi hökümiti ichki ölkiliride élip barghan < chong sekrep ilgirlesh > we < xelq gongshési qurush > herikitini Tibetke sörep kirgende, Dalay Lama bashchiliqidiki Tibet xelqi qozghilang kötürüp qarshiliq körsetken we netijide Tibet hökümiti chetelge sergerdan bolup chiqip kétishke mejbur bolghan.

Yuqarqi mulahizide körsütülishiche, Xitayning Tibetke qaratqan kelgüsi istiratigiyési bolsa Dalay Lamaning ölümini kütüsh we özining konturolliqida yéngi dalay Lamani turghuzup chiqip, shu arqiliq Tibetke bolghan mutleq hakimiyitini saqlap qélishtin ibaret.

Gerche Dalay Lama Xitaydin yüksek aptonomiye telep qiliwatqanliqini tekitlep kelgen bolsimu, emma Tibetliklerning mutleq köp qismi Xitaydin pütünley ayrilip chiqip musteqil yashashni arzu qilip kelmekte.

6) Xotendiki Deryalarning Su Miqdari Töwenlep Ketmekte

Xitay hökümitining ghaljirliq bilen yerbayliqlirini échishi netijiside kélip chiqqan qumlishishning tezlishishi sewebidin, Hotendiki deryalarning su miqdari bu yil yene töwenlep ketken. Tianshan torining mushu ayning 22 - künidiki xewirige asaslanghanda , Yorungqash, Qariqash, Kériye , Niye qatarliq Xotendiki barliq deryalarning bu yilqi zapas su miqdari 56.47 million kuwadrat métir bolup bulturqidin 26.20% azlap ketken. Buning ichide Yoqrungqash deryasining su zapisining azlap kétish miqdari 46.71%, niye deryasining su zapisining azlap kétish miqdari 53.07 % bolghan. Su menbeliri asasi jehettin Bingtuan Xitayliri teripidin igelliwélinidighanliqtin, su menbesining azlap kétishi Uyghur déhqanlirining teriqchiliq ishliridila su qehetchiligini keltürüp chiqiripla qalmay, belki ichimlik mesilisidimu éghir qiyinchiliq tughdurishi mumkin.

7) Xitay Hökümiti Kimligini Untushqa Bashlighan Uyghur Yashliridin Ünuümlük Paydilanmaqta

Ürümchi radio istansisining mushu ayning 25- küni xewer qilishiche, toluqsiz otturida oqiwatqandila , aile we weten muhebbitidin ayrip Xitay olkisige oqushqa ewetilgen balilarning ichidin, Ningbo shehiride oqiwatqan Merhaba Yusup isimlik bir Uyghur qizi olimpic meshilini kötürüshke tallanghan bolup, bu qiz Ningbodin baridighan alte Xitay oqughuchining birsi iken. Xitay hökümiti Uyghurlarni déhshetlik basturiwatqan mushundaq bir künde insanperwerlik, dostluq we ténchliqning simowoli bolghan olympicni ötküzüshke qilche layaqiti toshmaydighan Xitay döliti üchün bir Uyghurning meshel kötürüp bérishi tolimu échinishliq ehwal elbette. Shundaqla bu yene bir tereptin ichkirige Xitayche oqutush üchün mejburi yötkep kétiliwatqan bu balilarning öz wetini we xelqining tatiwatqan zulmi we özlirining Uyghur tarixi heqqide qilche uchurgha érishelmeydighanlighini, ularning Xitayning assimilatsiye siyasitining qurbanlirigha aylinip kétiwatqanlighini chüshendüridu. Xitay metbuatlirida diyilishiche bu Uyghur qizi meshel kötiridighanlighidin we özining Xitay puqrasi hisaplinidighanlighidin intayin pehirlengen. Uyghurlarning özining Xitayning mustemlikisige aylinip Xitay grajdani hésablinip qéliniwatqanlighidin qattiq xorluq we nomus hés qilidighanlighi hemmige ayan heqiqet bolghanliqtin, Xitay hökümiti öz kimligini untushqa bashlighan qismen Uyghur yashliridin ünümlük paydilinip, xelq'ara dunyagha bu qizni teshwiqat süpitide kötürüp chiqishi mumkin.

8) Amerika Sayahet Idarisi Agahlandurush Bérep „Xitay Tuyuqsiz Hojumgha Uchiraydu“ dep Körsetti

4 - ayning 25 küni kechte Amerika höküméti axbarat élan qilip Xitay yéqin arida tolimu xeterlik térror hojumigha ucheraydu dep bildürdi. Belkim bu térror hojumi 8 ayda élip bérlidighan Beijing olmpic tenherket yighini mezgilige toghra kélishi munkin, unung üchün Amerika gérejdanlirinng bu xeterdin saqlinishi üchün Xitaygha barmasliqini allahida uqturghan.

Lotu agentiliqing xewiride mundaq körsitilgen " America wezirler mehkimisi yéqinda bir axparat élan qilip ( her qandaq chong tiptiki ammiwiy paaliyetler, bolupmu yéqinda ötküzlmekchi bolghan olmpic paaliyti térrorislarnng hujum nishnigha ayliniwatidu). dep agahlandurush berdi.

(Nöwettiki saqliniwatqan eng chong xeter kolliktip paaliyet élip bérlidighan katta sorrunlar, bolupmu pat yéqinda élip bérilmaqchi bolghan Xitaydiki olympic paaliyiti jeyranida térrorsit harketliri yüzi bérishi munkin uning üchün Amerikada yashwatqan Amerika puqraliri, Xitaygha bérishni oylawatqan Amerika puqraliri mihman saray, ashhana, chong tiptiki qatnash qoralirigha olturushtin saqlinishi lazim hemde Amerika chong tiptiki namayshlarghmu bérishtin saqlinishtin alahide agahlanduridi.

«Bu xewer dnonews.com élindi »