Xewer - Uchurlar

1 ) Peyziwattin 8000 Neper Uyghur Qizi Xitaygha Iwetilidu

< Xinjiang iqtisat géziti > ning 1 – ayning 24 – künidiki sanida xewer qilinishiche, chaghandin keyin Qeshqerning Peyziwat nahiyesidin 8000 neper Uyghur qizi Xitayning ichki ölkilirige ishkeshke iwetilidiken we nahiye boyiche hazir bu qizlargha Xitayche ögütüsh üchün jiddi seperwerlik élip bérilghan.

Uyghurlarni Xitayning ichki ölkilirige medikarliqqa iwetish mesilisi nöwette xelqaraliq kishilik hoqoq teshkilatlirining eng küchlük diqqet – étibarini we naraziliqini qozghawatqan bügünki künde yene Uyghur yashlirining türküm – türkümlep ichki ölkilerge yolgha séliniwatqanliqi, Xitay hakimiyitining Uyghur xelqini Xitaylashturush qedimini teztitishtin ibaret bu istiratigiyelik pilanidin esla waz kechmeydighanliqini ochuqche körsütüp turmaqta.

2 ) Qaraqash Nahiyesidin 55 Neper Uyghur Déhqan Xitaygha Yolgha Sélindi

< Ürümqi kechlik géziti > ning 1 – ayning 24 – künidiki xewiride körsütülishiche, mushu ayning 23 – küni, Hotenning Qaraqash nahiyesidin élip kélingen 55 neper yash Uyghur déhqan Ürümqi poyéz istansisidin Xitayning Zhe Jiang ölkisidiki bir tonglatqu esliheliri zawutigha ishlemchilikke yolgha sélinghan.

Qaraqashliq bu Uyghur déhqanlirining kichigi 18 yash, chongi 35 yashta bolup, 2 – ayning 20 – küni yene bu nahiyedin 100 neper Uyghur déhqan Zhe jiang ölkisige ishlemchilikke iwetilidiken.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, bu déhqanlarning sa’etlik ish heqqi 3.2 – 3.5 yuan bolup, ayliq ma’ashi 1000 yuan etrapida iken we ayda 29 kün ishleydiken.

3 ) Bu yil Sherqiy Türkistandin Yene 5000 Toluqsiz We Toluq Otturida Oquydighan Uyghur Oqughuchi Xitay Sheherlirige Toshulmaqchi

Xinjin xelq gézitining mushu ayning 27 - künidiki xewirige asaslanghanda, ötken yili Xitay sheherlirige toluqsiz we toluq ottura siniplirida oquydighan 5000 oqughuchi toshulup, Xitay hökümitining Uyghur ösmürlirini öz aile terbiyisi we Uyghurche jemiyet terbiyisidin ayrip tashlash wezipisi muweppeqiyetlik orundalghan bolup, bu yil yene 5000 yash ösmürni ewetish qarargha élinghan. hazirghiche toluqsiz otturida oquydighan oqughuchilardin jemi 14000 oqughuchi, toluq ottura oqughuchilliridin 18685 oqughuchi ewetilgen bolup, noqul halda yézilardiki namrat Uyghur déhqanlarning ballirini nishan qilghan.

Namratlashturush we öz ziminida oqush pursitidin mehrum qaldurush siyasiti astida, öz ballirini oqutush imkaniyitige érishelmeywatqan köp sanliq Uyghurlar amalsiz halda, aile söygüsi we terbiyesige eng éhtiyajliq bolghan pishologiye özgürüsh basquchidiki ösmür ballirini Xitay hökümitining Xitay sheherliride terbiylishi üchün ewetishke mejbur bolmaqta.

4 ) Tebiygaz Ambiri Hisaplanghan Sherqiy Türkistanda Yerliklerge Gaz Yoq

Xitay metbuatliridin melum bolishiche Sherqiy Türkistanda gerche ghayet zor miqdardiki tebi gaz zapisi bolsimu, tebi gaz zapisi zor miqdarda Xitayning ichkiri olkillirige intayin erzan bahada toshulghanliqtin, Sherqiy Türkistanda jiddi turdiki gaz yétishmeslikni keltürüp chiqarghan idi. Gaz ishlitidighan ahalilerning köp sanlighi yenila sheherlerde olturaqlashqan Xitaylar bolup, Uyghur ahalillirining köp sanlighi yézilarda kömür qalaytti, nurghunliri hetta ashu komürgimu érishelmey soghuqta tongup qishtin chiqatti. Bashqa heqsizlik mesililliride héchqachan otturigha chiqmighan Xitay xelq wekilliri, bu qétimqi atalmish Xinjiang Uyghur Aptonom Rayonining 10 – nöwetlik birinchi omumi yighinida, Sherqiy Türkistandiki Xitay xelqining menpeetige taqishidighan gaz yétishmeslik mesilisini otturigha qoyup, gazning Xitay olkillirige nahayiti erzan bahada toshuliwatqanlighining gaz yétishmesliktiki seweplerdin biri ikenligini otturiga qoyghan bolsimu, lékin Xitay hökümiti bahani turaqliashturush siyasitide, gazning bahasini qet’i östürmeslik yol yorighini chüshürdi. Chunki bundaq bolghanda Sherqiy Türkistandiki gaz Xitayning ichkiri olkillirige yenila burunqidek bikarning ornidiki nahayiti erzan bahada toshuliweratti. Sherqiy Türkistangha yerleshken yerlik Xitay hökümiti bolsa Xitay ahalisining gaz yétishmeslik mesilisini hel qilish üchün téximu ghaljirliship tebi gaz ishlepchiqirishqa urinidu, buningliq bilen, Sherqiy Türkistanning ecologiyilik tengpunglighini buzup özlirini uzaq ötmey tebietning qattiq jazasigha uchritishi mumkin.

5 ) 2007 - Yilidin Bashlap Sherqiy Türkistanda Mal Bahasi Shiddet Bilen Örlidi

Xitaydiki Sheher istimalchilar ettigenligi gézitining mushu ayning 25- künidiki xewirige qarighanda , Sherqiy Türkistanda mal bahasi tezlikte orlep ketken bolup, asasslighi yimekliklerning bahasining ösüshi bashqa mallarning bahasining ösüshige sélishturghanda necheche hesse üstun iken. Bolupmu bultur 8- aydin bashlap, pütün Xitay memlikitige sélishturghanda eng yuquri sewiyige yetken.buning bilen Xitay hökümiti bir tutash mal bahasini tézginlesh siyasitini yolgha qoyghan bolup bu yil, bolupmu yimekliklerning bahasini östurmeslik qattiq yolgha qoyulidiken. Uyghurlar, Sherqiy Türkistandiki yimeklik bahasining ösüp kétishini, köplep Xitay köchmenliriniing yötkep kélinishi keltürüp chiqarghan, Yimeklik ishlepchiqarghuchilar asaslliq Uyghur déhqaliri bolghanliqtin, ashliq, may we gösh süt tuhum qatarliq yimekliklerning bahasining ösüshining tézginleshi bunche köp Xitay köchmenlirining éhtiyaji bilen cheklik türdiki Sherqiy Türkistan yimeklikliri otturisida éghir derijidiki tengpungsizliqni yeni belki acharchiliqni keltürüp chiqiripla qalmay belki Uyghur déhqan charwuchillirini éghir derijide namratlashturiwétidu, u halda eger, acharchiliq yüz bérip qalsa, yenila Uyghur déhqan charwuwhillir eng chong qurban bergüchiler bolishi mumkin dep perez qilmaqta.