Sherqiy Türkistandin Xewer Uchurlar

1) Germaniye Puxralirining 67 pirsenti, < Kishilik Hoqoq Mesiliside Xitaygha Qarita Téximu Qattiq Pozitsiyede Bolush Kérek > dep Qarimaqta

< Germaniye dolqunliri > rodiosining xewiride körsütülishiche, Germaniye puxralirining 67 pirsenti, Kishilik hoqoq mesiliside Xitaygha qarita teximu qattiq pozitsiyede bolush kerek, dep qaraydiken.

Germaniyening Hamburug shehride neshir qilinidighan < Cholpan heptilik jornili > yéqinda, Bei jing olimpik yighini munasiwiti bilen Xelq rayini sinash élip barghan bolup, bu qétimqi xelq rayini sinash herikiti Germaniyediki nopozluq tetqiqat merkezlirining biri hésablanghan < Forsa > isimlik tetqiqat ornigha hawale qilinghan.

Bu qétimqi xelq rayini sinashqa, Germaniyediki wekil xarektirlik mingdin artuq gerejdan qatnashqan bolup, ularning 67 pirsenti, < kishilik hoqoq we demokratik pirinsiplargha xilapliq qilghini üchün Xitaygha teximu qattiq bésim ishlitish lazim > dep qarighan.
Tekshürüshte yene, 62 pirsent kishi, < olimpikke aran bir yil qalghan bir chaghda uni bayqut qilish mumkin emes, shunga Germaniye olimpikqa qatnishishi lazim > dep qarighan bolsa, 32 pirsent kishi, < Germaniye olimpikni bayqut qilip qatnashmasliqi kerek > dep qarighan.

2 ) Qeshqerde Tarixta Körülüp Baqmighan Derijide Éghir Qurghaqchiliq Apiti Yüzberdi

< Xinjiang géziti > ning 8 – ayning 25 – küni xewer qilishiche, buyil kirgendin buyan, Sherqiy Türkistanning Qeshqer wilayitide tarixta misli körülmigen derijide éghir qurghaqchiliq apiti yüzbérip, 2 milyon 698 ming mo yerdiki zira’et qurup ketken, biwaste iqtisadi ziyan 1 milyart 200 milyon yuange bérip yetken.

Qeshqer wilayitide, buyil 1 – aydin 7 – ayghiche yéghin miqdari 20 milli métirghimu yetmigen, taghliq rayondiki qar miqdari ötken yilning oxshash mezgilidikidin 50 pirsenttin köpirek azlap ketken.
Hette her yili kelkün kélidighan 7 – 8 - aylardimu yene buyil derya – östengler qurup ketken.

3 ) Ramazanning Yéqinlishishigha Egiship Xitay Hakimiyiti Mesjitlerge we Diniy Zatlargha Qaratqan Nazaritini Kücheytti

Her yili mubarek Ramazan yétip kélishi bilen, Xitay hakimiyiti Sherqiy Türkistan rayonida Diniy sahege qaratqan bésimini alahide kücheytip kelmekte.

Mesilen, < Xinjiang géziti > ning 8 – ayning 28 – künidiki xewiride körsütülishiche, Aqsuning bay nahiyeside hökümet tarmaqliri nahiyediki 200 ge yéqin mesjitke we mesjitlerde imam – muzinlik qiliwatqan diniy zatlargha qarita atalmish < 5 te yaxshi diniy zat > we < bixeter mesjit > berpa qilish herikiti qozghighan bolup, pütün nahiyediki diniy zatlarning 60 pirsentidin köpireki türlük siyasi ögünüsh kurslirigha iwetilgen.

Pütün nahiyediki 741 neper nahiye, yéza we kenit kadiri bilen, < mesjitlerni kütizitip turush we Diniy zatlar bilen diyalog qurup turush kélishimi > imzalighan bolup, bu 741 neper kadirning asasliq wezipisi, nahiyediki diniy zatlarni nazaret qilish we hökümetning ruxsitisiz Hej qilishning aldini élishtin ibaret iken.

Hökümet terep yene yilda 850 ming yuan meblegh ajritip, nahiyediki hökümetke maslashqan aktip diniy zatlargha turmush yardem puli tarqitip bergen.

4 ) Chilan Makani Charqiliq

Korligha qarashliq Charqiliq nahiyesi, Sherqiy Türkistan boyiche eng kichik nahiyelerning biri bolup, noposi aran 31 mingdin ashidu, nahiyege qarashliq 5 yézining pütün térilghu yer kölimi 100 ming mo etrapida.

Gerche Teklimakan qumliqining girwigidiki bu nahiye kichik bolghini bilen, buyerning körkem we temlik chilini pütün yerge dangliq.

Charqiliqning chilini hazirgha qeder Sherqiy Türkistandila emes, hetta Xitayda we Xelqarada ötküzülgen yermenkilerde köp qétim mukapatqa érishken.

< Tian shan tori > ning 8 – ayning 28 – künidiki xewiride körsütülishiche, buyilmu Charqiliqning chilini rasa oxsahighan bolup, térilghu kölümi 100 ming mogha yétidiken.

Ötken bir yil ichide nahiye boyiche chilan mehsuti miqdari 5491 tonnigha yetken.
Bu nahiyede déhqanlarning chilandin qilidighan kirimi, omomiy kirimining 53 pirsentini teshkil qilidiken.

5 ) Xitayning 2 – Nöwetlik Memliketlik Gilem Yermenkisi Hotende Ötküzüldi

< Xin huan axbarat tori > ning xewer qilishiche, Xitayning 2 – nöwetlik memliketlik qol gilimi yermenkisi 8 – ayning 25 – künidin 27 – künigiche Sherqiy Türkistanning Hoten shehride chaqirilghan.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, Hoten gilimi 2000 yildin artuq tarixqa ige bolup, qolda toqulghan Hoten gélimining shekli körkem, süpiti yuquri iken.

Bezi xewerlerde körsütülishiche, Hoten rayonidiki 70 pirsent déhqan ayiliside gilem toqulidu we yéza qizlirining hemmisila gilem toqushqa mahir.

6 ) Aqsudiki Zor Qatnash Weqeside 6 Déhqan Öldi

< Xin hua axbarat tori > ning xewer qilishiche, 8 – ayning 28 – küni seher sa’et 5 tin 41 minut ötkende, Aqsu shehrining Ayköl baziri etrapidiki 314 – nomurluq döwlet tashyolida zor qatnash weqesi yüz bérip, 6 kishi ölgen, 4 kishi yarilanghan.

Xewerde körsütülishiche, 314 – nomurluq tashyolda kétiwatqan < Q – 17191 > nomurluq chong tiptiki yük mashinisi, aldida kétiwatqan 4 chaqliq bir déhqanchiliq tiraktorining arqidin uriwetken, netijide tiraktordiki 6 kishi ölgen, 4 nepiri yarilanghan, ölgenlerning 5 nepiri ayal iken.

Ölgenlerning milliti heqqide izahat bérilmigen bolsimu, emma bularning shu etrapta olturushluq Uyghur déhqanliri ikenliki mölcherlenmekte.

7 ) Xitayning San Xia Tosmisi Etrapidiki Xitaylar Sherqiy Türkistangha Yürüsh Qildi

Yéqinqi mezgillerdin buyan Xitayning herqaysi ölkiliridin köp sanda Xitay puxraliri, < paxta térish > digen namda Sherqiy Türkistangha éqip kirishke bashlidi.

< Xinjiang géziti > ning 8 – ayning 28 – künidiki xewiride körsütülishiche, mushu ayning 26 – küni Xitayning San xia tosmisi etrapidiki rayonlarda yashaydighan Xitay puxraliridin tunji türküm 1300 neper kishi poyez bilen Sherqiy Türkistangha yürüp ketken.

Tunji türkümdiki bu Xitaylar Qong qing shehrige qarashliq Yün Yang nahiyesining 14 yézisidin tallanghan Xitaylar bolup, bular Sherqiy Türkistangha bérip paxta teriydiken.

8 ) Sherqiy Turkistandin 5000 Yerlik Oqughuchi Xitaydiki Atalmish < Xinjiang Toluq Ottura Sinipliri > GHa Yoilgha Sélindi

Xitay hakimiyiti, Uyghurlarning milliy ma’aripini Xitaylashturush meqsidide élip bériwatqan atalmish < qosh tilliq oqutush > siyasitining qedimini tezletmekte.

< Ürümqi kechlik géziti > ning xewer qilishiche, Sherqiy Türkistaqnning herqaysi rayonliridin tallap chiqilghan 5000 neper yerlik oqughuchi 8 – ayning 25 – küni Xitayning herqaysi ölkiliride tesis qilinghan atalmish < Xinjiang toluq ottura sinipliri > gha yolgha sélinghan.

Hazirgha qeder Xitayning ichki ölkiliridiki 28 sheherde tesis qilinghan atalmish < Xinjiang toluq ottura sinipliri > da oquwatqan Sherqiy Türkistanliq oqughuchilarning sani 13 ming 600 neperdin ashidu we ötken yildin étibaren her yili 5000 neper yerlik oqughuchi Xitayning ichki ölkilirige iwetilishke bashlandi.

Bu oqughuchilarning mutleq köp qismi, Sherqiy Türkistanning jenobi rayonliridiki namrat déhqanlarning perzetliri bolup, Xitay hakimiyitining tüp meqsidi, Uyghur ösmürlirini özlirining til, din we milliy örp – adetliridin tamamen mehrum qaldurushtin ibaret.

9 ) Buyil Ali Mekteplerge Oqughuchi Qobul Qilishta, < Pilanliq Tughut Sherep Kénishkisi > Alghan Yerliklerning Perzentlirige 10 Nomur Qoshup Bérildi

Xitay hakimiyiti, Sherqwiy Türkistan xelqining neslini qurutush meqsidide 88 – yilidin buyan yolgha qoyup kéliwatqan atalmish < pilanliq tughut > siyasitining ongushluq élip bérilishigha kapaletlik qilish üchün, buyildin étibaren yerlik xelq ichide < yalghuz perzent körüsh kénishkisi > alghanlarning perzentlirige ali mekteplerge qobul qilishta 10 nomurni artuq qoshup bérish siyasitini ijra qilishqa bashlighan.

< Xinjiang géziti > ning 8 – ayning 23 – küni xewer qilishiche, buyil Sherqiy Türkistandin herqaysi ali mekteplerge qobul qilinghanlarning sani 87 ming 232 neper bolup, bunung ichide Xitayning ichki ölkiliridiki ali mekteplerge qobul qilinghanlarning sani 24 ming neperdin köpirek.

Yuqarqi xewerde, buyil ali mekteplerge qobul qilinghan oqughuchilarning milliy terkibi heqqide izahat bérilmigen bolup, peqetla azsanliq milletler ichide < yalghuz perzent körgenlik sherep kénishkisi > alghan ayililerning perzentige ali mektep imtahanida 10 nomur qoshup bérilgenliki tekitlengen.

10 ) Parijda 100 ming Etrapida Qachaq Xitay Bar

< Germaniye dolqunliri > radiosining xewer qilishiche, nöwette Firansiyening paytexti Parijda möküp yürüp yashawatqan texminen 50 mingdin, 100 minggha qeder qachaq Xitay bar.

Bu qachaq Xitaylar Yawropadiki Xitay mafialar we Xitay qachaqchilar yuquri bedel bilen qanunsiz yötkep kelgen bolup, bu Xitaylarning hemmisi digüdek Parijda Xitay xojayinlar teripidin qanunsiz echilghan yer asti zawut – karxanilarda xuddi qullardek künigen 16 sa’et töwen ma’ashqa, hette bikargha ishleydiken.

Ularning qolida hechqandaq resmiyet bolmighini üchün, heptilep, hetta aylap tala – tüzge chiqalmay, yer astidiki öylerde yétip – qopudiken.
Bu jeryanda Firansiye saqchiliri köpligen Xitay qachaqlarni Mafialarning qolidin qutquzup qalghan.

2000 – yilimu Xitay mafialar yük mashinisida Qachaq Xitaylarni Firansiyege yötkewatqanda, 58 neper Xitay mashinida hawa yétishmey boghulup ölgen idi.