Sherqiy Türkistandin Xewer Uchurlar

1) Milliy Rehbirimiz Rabiye Qadir Germaniyede Dalay Lama Bilen Körüshti

7 – ayning 22 – küni Germaniyining Hamburg Shehrige yétip kelgen DUQ reisi, Uyghur milliy herikitining rehbiri Rabiye Qadir xanim siyasiy pa'aliyetlirini bashlashtin ilgiri, Tibetning rohani dahisi Dalay Lamaning 19 – iyul küni bashlanghan 10 künlük Germaniye ziyariti, Germaniye puxraliri we Dalay Lamaning murtliri, Tibet mesilisi himayichiliri hemde kishilik hoquq teshkilatlirining chuqanliri bilen Germaniyide küchlük zilzile qozghighan idi.

19 – iyul küni Hamburg shehrige chüshken Dalay Lamani sheher bashliqi bilen birge, minglighan kishi kütiwalghan bolup, Dalay Lama Hamburg shehrining bashliqigha xada teqdim qilghan waqtida Tibet mesilisi heqqide toxtulup; < Tibetning ehwalida özgurush bolmidi. Eksiche, yéqindin buyan téximu yamanliship ketti > degen.

Dalay Lamaning Germaniye ziyariti qizghin alqishqa érishken bir chaghda, Xitay höküméti Germaniye hökümétige derhal naraziliq bildurdi. Xitayning Germaniyidiki bash elchixanisidin Junxuy, Dalay Lamaning bu herikitige qarita muxpirlargha mundaq inkas bildurgen: < Biz Dalay Lamani din bayriqini kötürüwélip, döletni parchilash heriketliri bilen shughulliniwatidu, dep qaraymiz. U addiy bir diniy dahi emes, belki bir siyasiy sergerdan. Biz Dalay Lamaning her qandaq dölette, her qandaq shekilde élip bériwatqan döletni parchilash heriketlirige qat`i qarshi turimiz. Bu Dalay Lamaning Hamburg we bashqa jaylardiki pa'aliyetlirinimu öz ichige alidu. Biz bu munasiwet bilen Germaniye tashqi ishlar ministerliki we munasiwet organlargha naraziliqimizni bildurduq. Germaniye hökümétidin Dalay Lamagha Xitaygha qarshi bölgünchilik pa'aliyetliri bilen shughullinidighan sorun we purset hazirlap bermeslikni telep qilduq >.

Dalay Lama Hamburgda diniy hem siyasiy pa'aliyetler bilen shughulliniwatqan mushu kunlerde, Rabiye Qadir xanimmu teklip bilen Hamburgda kélip, özining siyasiy pa'aliyetlirini bashliwetti. Xitay hökümétining Rabiye Qadir xanimning bu qétimqi ziyariti heqqide qandaq inkaslarda bolghanliqi xélighiche melum bolmisimu, Xitayning xelq`ara sorunlarda kuchluk tesir peyda qiliwatqan bu ikki liderge qarshi qayturushi mumkin bolghan inkaslirigha qarita, DUQ bayanatchisi Dilshat Reshit ependi pikir bayan qilip ötti.

Dilshat Reshit ependining bildurishiche, Rabiye Qadir xanimning Dalay Lama bilen bir sheherde, birlikte pa'aliyet élip bérishi, Uyghurlar mesilisining yenimu bir qedem ilgiriligen halda tonulushi we tesir peyda qilishi üchün paydiliq bolup, Tibet mesilisini tonup bolghan Germaniyilikler, Tibetlikler bilen teqdirdash bolghan Uyghurlarni yenimu ichkirilip bilish pursitige érishidiken.

Xuddi Dalay Lama ependim bugunge qeder ayighi üzülmeydighan ziyaretchilerning soalirigha jawap bériwatqangha oxshash, Rabiye Qadir xanimmu muxpirlarning qorshawi astida qalmaqta. Ilgiri Tibet mesilisini we Dalay Lamani tonup kelgen Germaniyilikler, bügün Uyghurlar mesilisini we Rabiye Qadir xanimnimu tonup, oxshash teqdirge, oxshash ghayige ige bolghan bu ikki milletning mesilisining tizraq hel bolushigha tilekdashliq bildürmekte.

Bugun Germaniyidiki meshhur univéristetlarning Tibet mesilisi tetqiqatchiliri, her qaysi dangliq gézit – jornallar we TV qanalliri Dalay Lama heqqide uzmey xewerler élan qiliwatqangha oxshash, Rabiye Qadir xanim heqqidiki xewerlerningmu ayighi uzulmey élan qilinip turmaqta. Rabiye Qadir xanim bir ay ilgiri güldurmama“ namliq esirining neshirdin chiqishi munasiwéti bilen Germaniyide élip barghan bir heptilik ziyariti jeryanida, uning bilen söhbet qurghan we TV filimliri ishligen qanallar bügünge qeder Rabiye Qadir xanim we Uyghurlar mesilisi heqqidiki matériyallirini ulap élan qilmaqta. Bu heqte DUQ diniy ishlar komitétining mudiri Turghunjan Alawudun ependim pikir bayan qilip ötti.

Abdureshid Haji Kérimi Shiwetsiye
2007-yil 7 - ayning 24 - küni

2) Bingtuan Buyil Ichki Ölkilerdin 580 Ming Neper Xitay Ishchi Yötkimekchi

Xitay hakimiyiti Sherqiy Türkistanda < éshincha emgek küchlirini bashqa yurtlargha yüzlendürüsh > digen namda Uyghur déhqanlirini yurt – makanliridin ayrip bashqa yurtlargha, hetta Xitayning ichki ölkilirige türkümlep sürgün qiliwatqan shu künlerde, Sherqiy Türkistanda öz aldigha musteqil xandanliq quriwalghan we yerlik Xelq teripidin < Jallat qoshun > dep atalghan atalmish < ishlepchiqirish qurulush Bingtuani >, Xitayning ichki ölkiliridin Xitay köchmini yötkeshni jiddileshtürmekte.

Mesilen, < Tianshan tori > ning 7 – ayning 25 – küni xewer qilishiche, Bingtuan buyil ichide < paxta tergüchi ishchilar > digen namda 580 ming Xitay köchmini yötkeshni pilanlighan.
Yötkep kélinidighan bu Xitaylar Bingtuanning herqaysi dewiziyélirige teqsim qilinidiken we ular tergen her kilo paxta üchün 0.75 yuan heq bérilidiken.

Buyilmu xuddi ötken yildikige oxshashla ichkiridin kélidighan < paxtichi > Xitaylarning poyez bilitini Bingtuan bir tutash élip béridiken.

Bingtuanning buyilliq paxta térilghu kölümi 7 milyon 500 ming mo bolup, pütün Sherqiy Türkistandiki paxta térilghu kölümining 3 teni bir qismini teshkil qilidiken.

3) Sherqiy Türkistandiki Déhqanlarning Yilliq Otturiche Kirimi 2015 – Yiligha Barghanda Andin Xitayning Otturiche Sewiyesige Yéqinlishalaydu

Nöwette Sherqiy Türkistandiki déhqanlarning yilliq kishi beshigha toghra kélidighan otturiche kirimi pütün Xitay boyiche eng axirqi orunda turmaqta.

< Ürümqi kechlik géziti > ning 7 – ayning 25 – küni xewer qilishiche, Sherqiy Türkistandiki déhqanlarning kishi beshigha toghra kélidighan yilliq otturiche kirimi 2015 – yiligha barghanda andin Xitayning otturiche sewiyesige yéqinlashurulidiken.

Buyilning aldinqi yérim yilida Sherqiy Türkistandiki déhqanlarning ( Bingtuanlik déhqanlarmu bunung ichide ) kishi beshigha toghra kelgen kirimi 1306 yuan bolghan, Xitayning pilani bolsa pütün bir yilliq kirimini 3000 yuange yetküzüsh iken.

Emiliyette bolsa Uyghur déhqanlirining yilliq kishi beshigha toghra kélidighan otturiche kirimi 1000 yuan bolup, Bingtuanlik Xitay déhqanliriningkidin 3 – 4 hesse töwen.

4) Qing Daoda Déhqanlar Hökümetke Qarshi Namayish Ötküzdi

< Boxun axbarat tori > ning xewiride körsütülishiche, 7 – ayning 23 – künidin étibaren Qing dao sheher etrapida yashaydighan déhqanlar, hökümet tarmaqlirining Bei jing olimpik yighinini bahane qilip, déhqanlarning öy – makanlirini mejburi igelliwélish qilmishigha qarshi naraziliq namayishi ötküzgen.

Sheherlik hökümetning aldigha toplanghan déhqanlar, hökümettin özlirining heq – hoqoqlirini telep qilghanda, hökümet saqchilarni ishqa sélip namayishchilarni qopalliq bilen basturghan.
Emma déhqanlar saqchilarning basturushigha qarimay naraziliq heriketlirini dawamlashturushqa bashlighan.