|
< 4 – Iyun Beijin Qirghinchiliqi > ning 18 – yilliqi Munasiwiti Bilen
Bügün, kommunist Xitay hakimiyitining 1989 – yilidiki Bei jing Xitay
démokratik oqughuchilar herikitini qanliq basturghanliqining 18 – yilliq
xatire künidin ibaret.
Bir qanche kündin buyan chetellerdiki Xitay démokratliri < 4 – iyun >
weqesining 18 – yilliq munasiwiti bilen türlük xatirilesh pa’aliyetlirini
uyushturup, mustebit kommunist Xitay hakimiyitige bolghan naraziliqlirini
bildürüp kelmekte.
1989 – yilidiki Tian an men qirghinchiliqidin kéyin, Yawropa Birlikimu
Xitaygha qarita qoral – yaraq embargosini yolgha qoyghan, shundin buyan
Xitay hakimiyiti bu embargoni bikar qilish üchün deplomatiye jehette köp
tirishchanliq qilghan bolsimu, emma Yawropa birliki Xitayning bu telibige
hazirghiche qarshi chiqip kelmekte we embargo dawam qilmaqta.
Xitay hakimiyitining statiskilirida körsütülishiche, 1989 – yiliiki weqede,
namayishchilar 1000 din artuq herbiy mashinini, 60 tin artuq bironiwikni, 30
din artuq saqchi mashinisini pachaqlap tashlighan, köp qisim qoral –
yaraqlani bulap ketken, 6000 din artuq Xitay eskiri we saqchisini
yarilandurghan, 10 nechchisini urup öltürgenmish !
Yene hökümet terepning sanliq melmatlirida, weqede ölgen oqughuchilarning
sani aran 36 neper.
Emma, chetellerdiki Xitay démokratliri, peqetla < 4 – iyun > weqesi künila
ölgen namayishchilarning sani 200 din köp bolup, 2005 – yili 3 – aygha qeder
isim – familisi eniqlap chiqilghan < tian an men weqesi > qurbanlirining
sani 186 neper.
Tian en men meydanigha toplanghan namayishchilar arisigha bösüp kirgen
herbiy mashinisining sani 300 din artuq.
1989 – yili 5 – ayning 16 – künidin étibaren Xitay boyiche 21 sheherdiki 100
ge yeqin Ali mektepning 110 mingdin artuq oqughuchisi kochilargha chiqip
hökümetke qarshi namayish qilishqa bashlighan, 5 – ayning 18 – künige
kelgende kengiyip, 30 din artuq sheherdiki 300 din artuq Ali mektepning 525
ming oqughuchisi namayishqa ishtirak qilghan idi.
Shu qétimqi namayishning eng asasliq sho’ari bolsa, < chiriklikke we
biyogratliqqa qarshi turush > tin ibaret idi.
Chünki, 1989 – yili Xitayda chiriklik yuquri pellige kötürülgen bolup, bezi
resmiy statiskilarda körsütülishiche, < 4 – iyun > weqesining harpisida
Xitay boyiche pul – méli 100 milyon yuandin ashidighanlarning omomiy sani
3000 din artuq bolup, bularning 2800 nepiri hökümet emeldari yaki
emeldarlarning uruq – tuqqanliri iken. Xitayning pul mu’amile, tashqi soda,
chong tiptiki qurulush, yer – mülük sodisi … qatarliq eng asasliq sahelirini
yuqarqi emeldarlar we ularning uruq – tuqqanliri changgiligha éliwalghan.
Emeldarlar ichidiki bu chekidin ashqan chiriklik we her derijilik
hökümetlerning bununggha qarshi perwasizliqi, Xitay Xelqining sewrini
tashurghan, shunga aldi bilen Ali mektep oqughuchiliri bash bolup bu
heriketni qozghighan idi.
Xitay merkizi hökümitining < 4 – iyun > weqesige bergen bahasi, <
eksil’inqilawiy topilang > din ibaret bolup, gerche démokratik eller we we
chetellerdiki Xitay démokratliri Xitay rehberlirini bu qirghinchiliqqa
qaytidin baha bérish we eyni chaghdiki qirghinchiliqta mesuliyiti bar
emeldarlarni jazalashqa chaqirip kelgen bolsimu, emma Xitay hakimiyiti taki
hazirgha qeder bu weqeghe bolghan qarishini we bahasini özgertkini yoq.
1989 – yilidiki Xitay démokratik oqughuchilar herikitide, ichki ölkilerde
oquwatqan Uyghur Ali mektep oqughuchilirimu aktip rol oynighan we biwaste
qatnashqan bolup, Örkesh Dölet bolsa shu qétimqi heriketning eng asasliq
rehberlirining biri bolghan idi.
Örkesh Dölet weqedin kéyin chetelge chiqip kétishke mejbur bolghan we kéyin
Amerikigha yerleshken idi. Gerche Örkesh deslepki mezgillerde chetellerdiki
Xitay démokratik herikitining rehberlik qatlimida yer alghan bolsimu, emma
waqitning ötüshi bilen özlirini < Démokrat > dep atiwalghan bu Xitay
milletchiliri türlük töhmet we bahane – seweplerni toqup chiqip, Örkesh
Döletni rehberlik qatliidin siqip chiqarghan idi.
Hazir Örkesh Dölet Taiwanda yashimaqta.
|
