< Sherqiy Türkistan Informatsiyon Merkizi > ning Pirezidenti Abdujélil Qaraqash Ependining Qurban Héyt We Yéngi Yil Munasiwiti Bilen Élan Qilghan Bayanati

<Essalamu Eleykum Sherqiy Türkistanliq Éziz Qérindashlar !
Aldi bilen men, < Sherqiy Türkistan Informatsiyon merkizi > namidin hemmingizlarning mubarek qurban héytingizlarni we yéngi yilingizlarni yürektin tebrikleymen !
Éziz qérindashlirim,
Mana bügün hemmimiz hayajan, söygü we xoshalliq tuyghusi ichide mubarek héytimizni we yéngi yilimizni kütiwalduq, buyil, mubarek qurban héyt bilen yéngi yilning oxshash künge toghra kelgenlikimu janabi Allahning bir lütfi, bu munasiwet bilen men merkizimizdiki barliq xadimlargha wakaliten Sherqiy Türkistanliq pütün qérindashlirimning qurban héytini hem yéngi yilini yürektin qutluqlaymen we ulargha janabi Allahtin bexit – sa’adet, xoshalliq, bériket, salametlik we xatirjemlik tileymen!

Éziz qérindashlirim, pütün dunya musulmanliri ten – tene bilen mubarek qurban héytini we yéngi yilini tebriklewatqan bügünki künde, biz Sherqiy Türkistanliqlarning könglimiz yérim, dilimiz sunuq, qelbimiz teswirlep tügetküsiz azap ichide turmaqta, biz héch bir waqit bayram we ayemlirimizni erkin dunya musulmanliridek xatirjemlik we söyünüsh tuyghusi ichide qutluqluyalmay kelduq, biz buxil azapni eziz wetinimiz mustemlikige duchar bolghan bir esirdin köpirek waqittin buyan tartip kéliwatimiz, chünki mustemliki astida, mustemlikichilerning zulmi astida qul bolup yashawatqan héch bir xelq yaki millet bayram xoshalliqidin behriman bolup baqqan emes, ularning 360 küni zulum, qayghu, hesret we nadamet ichide ötken.

Dunyada bizdek bundaq esirlerche azap chekken, ezilgen, xorlanghan we depsendichilikke uchrighan bashqa bir millet bolmisa kerek!

Gerche biz chetellerde yashawatqan Uyghurlar huddi erkin dunya musulmanliridek héch bir bésim, tosalghu yaki cheklimige uchrimay héyt namizimizni qilip bügünki bayramgha qedem basqan bolsaqmu, emma janabi Allah guwaki, hemmimizning qelbi wetende, wetendiki ata – ana, uruq – tuqqan, dost – buraderlirimizde … ularni bir minut, bir sikuntmu ésimizdin chiqirip qoyghinimiz yoq, wetende qérindashlirimiz yawuz, wehshi Xitay mustemlikichilirining zulmi astida eziliwatsa, xarliniwatsa biz qandaqmu xatirjemlik we xoshalliq ichide héyt ötküzeleyli … ?

Éziz wetendashlar,
Sizlerge melum bolghinidek, kommunistik ang we idilogiye, islam dininingla emes, belki yer yüzidiki barliq din we étiqadning esheddi düshmini, kommunizim idiyalistik qarashni, yeni rohni tüptin inkar qilidu we ati`izimliqni, dinsizliqni terghip qilidu, shunga dunyada kommunistik tüzüm astidiki ellerde yashawatqan xelqlerning ehwaligha qaraydighan bolsaq, insanlarning eng asasliq heq – hoqoqlirining biri hisaplanghan diniy etighat erkinlikining eghir derijide depsende qiliniwatqanliqini, insanlarning qattiq dektatorluq besim astida özlirining diniy étiqadliridin peydin – pey mehrum qalduriliwatqanliqini we ulargha din bilen pütünley qarimu – qarshi bolghan we insaniyet dunyasidiki eng asasliq merezlerning biri hisaplanghan kommunistik qarashning zolap tengiliwatqanliqini körüwalalaymiz. bolupmu kishini qattiq endishige salidighini, kommunistik tüzümning uyghurlargha ohshash milliy örp – adet bilen diniy örp – adetlerni özara mujessemleshtürgen halda özlirining milliy alahidilikini shekillendürgen milletlerning milliy mewjutliqigha zor tehdit séliwatqanliqidin ibaret.

Ötmüshtiki we nöwette mewjut bolup turiwatqan kommunistik tüzüm astidiki döletlerning dingha tutqan pozitsiyesige qaraydighan bolsaq, hechbiri diniy étiqadni ayaq – asti qilish we dinni haqaretlesh jehette kommunistik Xitayning qoligha su quyup berelmeydu.

Uyghurlar étiqad qiliwatqan islam dinini élip eytsaq, bu muqeddes din Xitay kommunistliri Sherqiy Türkistan rayonini ishghal qilghan 50 nechche yildin buyan, insaniyet tarihida misli körülmigen halda eghir haqaretlinishke we ayaq – asti qilinishqa uchridi, < mediniyet zor inqilabiy > dep atalghan zulmetlik yillarda, uyghurlarning öyidiki mubarek qurani kérimler we hedis kitapliri köydürülüp kül qilindi, musulmanlarning muqeddes ibadet yéri hisaplanghan mesjitler tungguz baqidighan eghillargha aylanduruwetildi yaki urup – chéqip tüzliwetildi,diniy ölimalar we normal diniy ibadet bilen shughulliniwatqan etiqadchi xelq eghir zulum we horluqlargha duchar boldi, uzun yil dawam qilghan buxil chidighusiz besim we siyasi zerbiler tüpeylidin, 70 – yillarning ahirigha kelgende Sherqiy Türkistan xelqi özining ming yillardin buyan dawamlashturup kelgen diniy mewjutliqini yoqutup qoyush girdawigha bérip qalghan, bolupmu yash – ösmürler diniy tuyghuliridin tamamen uzaqlashturuwetilgen idi, 70 – yillarning ahirigha kelgende kommunist Xitay hökümiti bu qilghan – etkenlirining hemmisini < 4 kishilik guroh > digenlerge dönggep qoyup, süttin chiqqan qoshuqtek ap – aq boluwaldi. 80 – yillardin keyin keyin, uyghur xelqi Xitay merkizi hökümitide birmezgil dawam qilghan ichki hoqoq talishish kürishi tüpeylidin shekillengen siyasi boshluqtin paydilinip, özlirining normal diniy paaliyetlirini bir – birlep eslige keltürüshke bashlidi we 80 – yillarning beshidin 90 – yillarning beshigha qeder Sherqiy Türkistan rayonida normal diniy paaliyetlerde xélila janlinish barliqqa keldi, diniy étiqad jehettiki buxil janlinish, tebiy halda milliy tuyghu we milliy ghuror jehettiki qayta janlinish we qismen güllinishni élip kelgen idi, melum menidin eytqanda kündin – künge küchiyiwatqan milliy ghuror, Sherqiy Türkistan xelqining milliy kemsitish we milliy zulumgha qarshi küreshliride tayinidighan eng asasliq qoraligha aylanghan idi, buhal, tebiy yosunda kommunist Xitay hakimiyitini qattiq ensizlikke salghan idi, chünki Xitay hökümiti Sherqiy Türkistan xelqini atsimilatsiye qilip yoqutushning aldinqi shertining, ularni diniy we milliy tuyghudin uzaqlashturush ikenlikini, buxil tuyghuning yoq qilinishi bilen, Sherqiy Türkistan xelqining Xitay hakimiyitige bolghan naraziliq we qarshilik tuyghuliriningmu aptomatik halda küchtin qalidighanliqini we yerlik xelqning boynini baghlap qayaqqa tartsa, shuterepke mutleq itaetmenlik bilen mangidighan yuwash qozilargha aylinidighanliqini hes qilip yetken idi, 90 – yillarning bashlirida Xitayning yuquri derijilik rehberlik qatlimidikilerning hoqoq talishish kürishi besiqip, biraz aramini éliwalghandi keyin, dunya jamaetchilikining, bolupmu islam dunyasining közini buyash üchün birmezgil üstige artiwalghan niqawini yeship tashlap, Sherqiy Türkistan xelqining diniy we milliy mewjutliqini yoqutush üchün sestimiliq halda heriketke kirishti, gerche Xitayning asasi qanunida, < barliq puhralar dingha étiqad qilish erkinlikige ige > nep eniq körsütülgen bolsimu, emma, Xitay hökümiti Sherqiy Türkistanda özining asasi qanunining yuqarqi maddisigha zit kélidighan köpligen qanun – perman we belgilimilerni chiqirip, uyghurlarning diniy étiqad erkinlikige zor cheklime qoyushqa bashlidi, 96 – yiligha kelgende, < Xinjianggha asasi xewip, milliy bölgünchilerdin we qanunsiz diniy heriketlerdin kélidu > digen siyasi shoarni otturigha tashlap, Sherqiy Türkistandiki diniy saheni ochuq – ashkare halda zerbe bérish nishani qilip körsetti, buninghga mas halda, Xitay boyiche birtutash élip bériliwatqan jinayi ishlar jinayetchilirige qattiq zerbe bérish herikiti jeryanida, Sherqiy Türkistanda asasi zerbe bérish nishanini < milliy bölgünchiler we qanunsiz diniy heriketler > dep békitish arqiliq, Sherqiy türkistam xelqining milliy we diniy tuyghulirini yoqutushtin ibaret bu esli meqsidini eniq halda ashkarilidi, Xitay hakimiyitinng bu qattiq zerbe bérish herikiti jeryanida, normal diniy paaliyet bilen shughulliniwatqan köpligen bigunah diniy zatlar we étiqadchi insanlar tutqun qilinip türmilerge tashlandandi we qattiq qiyin – qistaqlargha mehrum qilindi. Xuddi < mediniyet zor inqilabiy > dewridikige ohshash, yerlik xelqning öyliridiki diniy kitap we buyumlar hökümet teripidin zorluq bilen bulap élindi, yene bir tereptin, mesjit taqash we yéngi mesjitlerning sélinishini cheklesh arqiliq, uyghurlarning diniy paaliyet sorunlirining dairisini peydin – pey taraytishqa bashlidi, Xitayning zulmigha chidimay isyan kötürüp chiqqan birqisim yash diniy zatlarni bahane qilip, kilassik diniy medrislerde oqughan uyghur yashlirining memmisini digüdek zerbe bérish we tutqun qilish obikti qilip körsütüp, mehellimu – mehelle, öymu – öy ahturush élip bérip, minglighan bigunah uyghur yashlirini < qanunsiz diniy unsur > digen böhtan bilen qolgha élip türmilerge tashlidi we hetta bezilirini ölümge mehkum qildi. Yene bir tereptin, diniy saheni < dingha étiqad qilidighanlar >, bashqa milliy sahelerni bolsa < dingha étiqad qilmaydighan amma > dep körsütüp, ming yildin buyan bir pütün halda yashap kelgen Sherqiy Türkistan musulmanlirini sün’i usolda ikkige bölüp, ularni besim we tehdit bilen bir – biridin ayrishning peyigha chüshti, Xitayning esli meqsidi, birinchi basquchta Sherqiy Türkistan xelqini diniy tuyghudin uzaqlashturush, ikkinchi basquchta milliy tuyghuliridin ayrip, ularning mewjutliqini muhapizet qilip kelgen bu ikki chong amildin mehrum qaldurushtin ibaret idi.

Éziz wetendashlar,
Hemmizge ayanki, kishilik hoqoq nuxtisidin élip éytqanda, diniy étiqad erkinliki, insanlarning eng asasliq heq – hoqoqlirining biri, shunung üchünmu, Birleshken döletler teshkilatining pirinsiplirida we uning terkiwidiki döletlerning asasiy qanunlirida, < insanlarning diniy étiqad erkinlikini qoghdash we uninggha kapaletlik qilish heqqidiki maddilar, eng asasliq nizam süpitide özining mewjutliqini saqlap kelmekte.

Dunya miqyasidin élip éytqandimu, öz puhrasining diniy étiqadi bilen hepileshken we öz xelqining diniy étiqadini chekleshke, qisishqa we yoqutushqa urunghan héch bir mustebit, déktator weyaki hakimiyet muqim put dessep turalighan emes, ularning aqiwiti her zaman hüsran we meghlubiyet bolup keldi.

Diniy toqunushlar ewij alghan, diniy tüsni alghan téroristik heriketler dunya tenichliqigha jiddi hewip yetküziwatqan bügünki künde, dinning roli we ehmiyiti kücheymekte, erkin dunya döletliri, ichki we tashqi muqimliqni saqlashta, diniy étiqadni cheklesh we yoqutush siyasitige emes, belki her hil dinlargha mensup kishilerning étiqad erkinlikini yenimu kengeytish we uni qanuniy jehettin toluq kapaletlik qilish siyasitige tayinip kelmekte.

Xiristiyan alimi dep atalghan gherip dunyasini élip éytsaq, bu téritoriyede yashighsan héch bir insan musulman bolghini üchün hakimiyet teripidin chetke qéqilghan yaki zerbige uchrighan emes, buyerde yashighan musulmanlarning siyasi bésimlardin tamamen mustesna halda özining diniy paaliyetlirini dawam qilduriwatqinini, héch bir tosalghusiz roza tutup, hej qiliwatqanliqini körüp turiwatimiz. gherip döletlirining herqaysi jaylirida yéngi mesjidlerning qed kötürüp chiqiwatqanliqigha shahit boluwatimiz,

Qisqisi, gherip döletliri hökümetliri bu ellerde yashawatqan musulmanlarni tehdit emes, belki dinlar we mediniyetler otturisidiki dostluq, hemkarliqning elchiliri dep qarimaqta. Héch bir dölet din bilen térorni, étiqadchi xelq bilen téroristlarni bir – birige arilashturup qoyghini yoq we diniy étiqadning térorizim bilen héch bir alaqisi yoqluqini tekitlep kelmekte.

Emma, bügünki künde Uyghur musulmanliri beshidin kechüriwatqan pajielerge qaraydighan bolsaq, Kommunist Xitay hakimiyitining diniy sahege qarita dunyaning asasi éqimigha we xelqaraliq qayide – pirinsiplarning rohigha tamamen zit we qarshi bir pozitsiye qollunup kelgenlikini we bu arqiliq özining görini özining qeziwatqanliqini körüwélish tes emes.

Yeni Xitayning yürgüziwatqan tüp siyasiti, pütün bir Uyghur millitining diniy étiqadini tel – töküs yoqutush siyasitidin bashqe nerse emes.
Merkizimiz ötkende Xitay hakimiyiti teripidin mesjidlerge chaplanghan bir uxturushni qolgha chüshürüp elan qilghan idi. bu uxturushta, töwendiki 5 hil kishilerning mesjidke kirishige we diniy paaliyet bilen shughullunishigha yol qoyulmaydighanliqi bayan qilinghan bolup, birinchisi, partiye – ittipaq ezaliri; ikkinchisi, dölet ishchi – xizmetchiliri we dem élishqa, pensiyege chiqqanlar; üchünchisi, 18 yashqa toshmighan yash ösmürler, Tötünchisi, kenit kadirliri; beshinchisi, ayallar;

Yuqarqi uxturushni mujessemlisek, < Uyghurlar diniy paaliyet bilen shughullansa bolmaydu > digen xulase chiqidu, chünki Xitayning resmiy statiskisida, Uyghurarning sani 8 milyondin köpirek, yérimini ayal disek, 4 milyon, < Xinjiang yilnamisi > da körsütülishiche, Sherqiy Türkistanda azsanliq millettin bolghan 400 mingdin artuq ittipaq ezasi, 320 ming kompartiye ezasi bar, 18 yashtin töwenler, yeni bashlanghuch we Ottura mekteplerde oquwatqan azsanliq milletlerning omomiy sani 2 milyondin köpirek, az sanliq milletlerdin bolghan kenit kadirlinining sani 100 ming etrapida, yerliklerdin bolghan ishchi – xizmetchiler we dem élishqa, pensiyege chiqqanlarning sanimu bir milyondin kam emes, yuqarqilarning qoshup kelsek 8 milyongha yéqinliship qalidu, dimek, eneshu kichikkine bir uxturush, Xitay hakimiyitining Uyghur xelqini dinidin waz kechishke qistawatqanliqini munazire telep qilmaydighan halda körsütüp turmaqta. Bula emes, Xitay hakimiyiti hetta Uyghurarni ishqa élish, siyasi we ijtimayi hoqoqlardin behriman qilish jehetlerdimu dingha ishenmeslikni aldinqi shert qilip körsütüp, < Dingha ishenseng héch bir chiqish yolung bolmaydu > digen sepsetini terghip qilmaqta. Yeni Xitay hakimiyiti teripidin 60 – we 70 – yillarda Sherqiy Türkistan rayonida élip bérilghan Atizim, Dinsizlashturush siyasiti bügünki künge kelgende eynen köchürülüp qayta ijra qilinmaqta. Bolupmu kéyinki 10 yilda Sherqiy Türkistandiki Uyghur diniy zatlarning beshigha kelgen külpetlerni teswirlesh tolimu qiyin, bu jeryanda Xitay hakimiyitining peqet kompartiyening teshwiqatchiliqini qilidighan az sandiki qizil quyruq mollilarni hésapqa almighanda, heqiyqi étiqadchi diniy zatlarning hemmisini yoqutush obikti qilghanliqini körüwélish tes emes, addi bir misalni élip éytsaq, < aptonom rayonluq partikom > sekritari Wang Lechüen 99 – yili Hotende qilghan bir sözide, Qaghiliqtiki meshhur diniy ölima Abdul Hekim mehsumning 800 din artuq talip yétishtürgenlikini eniqlap chiqqanliqini we bu taliplarni nede bolsa izdep tepip qolgha chüshürüsh kérekligini bayan qilghan idi, biz igelligen melumatlargha qarighanda, Abdul Hekim mehsum yétishtürgen taliplardin 600 din köpirekining qolgha élinip türmige tashlanghan we köpünchisi Xitay hakimiyiti teripidin bigunah étip öltürülgen. Dimek bu, Uyghur diniy zatliri duch kéliwatqan echinishliq tiradigiyening janliq bir délilidin ibaret.

Yene merkizimizning igellishiche, yéqinda Qeshqer wilayitidiki hökümet tarmaqliri mexsus küch teshkillep, buyil ichide Seudi erebistangha Ömri hajigha barghan pensiyege chiqqan Uyghur ishchilarni éniqlap chiqip, ularning pensiye ma’ashidin bir derije élip tashlighan.

Xitay hökümitining hetta pensiyege chiqqan yashanghan kishilerningmu normal diniy paaliyetlirini chekleshtek buxil gheyri insani qilmishi, yerlik xelq arisida küchlük ghulghula qozghighan.

Dimek, Qeshqerde pensiyege chiqqan Uyghur ishchilirining normal diniy paaliyette bolghini üchün iqtisadi jehettin jazagha tartilghanliqi, Kommunist Xitay hakimiyitining Uyghurlarning diniy étiqadini tüptin yoqutush üchün pilanliq bir siyaset yürgüziwatqanliqi körsütüp béridu.

Shunung üchünmu Sherqiy Türkistanda Xitay hakimiyitige qarshi türlük shekildiki milliy heriketlerde diniy zatlarning aktip we yetekchi rol oynawatqanliqi hergizmu tasadipiliq emes, din, étiqadchi bir insan üchün eng zor meniwiy bayliq we rohiy yölenchüktin ibaret, hayatliq yollliri pütünley késilip, beshigha éghir külpetler kelgen bir insanning eng axirida qilidighan ishi, jeynamazda olturup janabi Allahgha nale qilip, özige sebri – taqet we küch tileshtin ibaret, bir insan buningdinmu mehrum qaldurulghan teqdirde, uning jandin kéchip isyan bayriqi kötürüp chiqishi heyran qalarliq ish emes!

Dimek heqiyqet shuki, biz mustemlikidin qurtulmay turup héch bir zaman xoshalliq ichide héytimizni ötküzelmeymiz, biz bu heqiyqi xoshalliqimizni pidakarliqimiz, kürishimiz arqiliqla qolgha keltüreleymiz.

Janabi Allah hemmige qadir, künlerning biride bizningmu hör, musteqil bir wetinimiz bolidu, xelqimizgimu kökte ay – yultuzluq kök bayraq jewlan qilghan eziz wetinide héytini, baytimini ten – tene we iptixarliq bilen qutluqlash nesip bolidu!

Axirida pütün wetendashlirimning qurban héytini we yéngi yilini qayta – qayta mubarekleymen, Allah bizge yar bolghay!