Manju Impiratorluqining Sherqiy Türkistandiki Tunji Qétimliq Nopos Tekshürishi

Sherqiy Türkistan mustemlikige duchar bolghandin buyan, herqaysi dewirlerde ötken mustemlikichi hakimiyetler yerlik xelqning heqiyqi noposi yoshurushni yaki yerlik xelqning sanini az körsütüshni özlirining aditige aylandurghan bolup, ularning bu aditi hazirghiche dawam qilip kelmekte. Shunung üchünmu, Sherqiy Türkistan xelqining, jümlidin Uyghurlarning noposi heqqide Xitay hakimiyiti teripidin élan qilinghan sanliq melumatlargha Uyghurlarla emes, hetta dunya jama’etchilikimu hech bir zaman ishengen emes.

Sherqiy Türkistan kommunist ishghaligha uchrighan 1949 – yilidin buyan, Xitay hakimiyiti her 5 yilda bir qétim omomiy yüzlük nopos tekshürüsh élip bérip, bu heqtiki sanliq melumatlarni élan qilip kelmekte.

< Hotenning qisqiche tarixi > namliq eserde körsütülishiche, Sherqiy Türkistan Manju – Xitay istilasigha uchrighandin keyinki tunji nopos tekshürüsh 1909 – yili 3 – ayda élip bérilghan.

Shu yili Manju impiratorluqi Sherqiy Türkistanda < Nopos tekshürüsh mehkimisi > qurup, nopos heqqide tekshürüsh élip barghan we Sherqiy Türkistanning noposini 1 milyon 940 ming dep élan qilghan, emma bu sanni élan qilghanda, < altay wilayiti bunung sirtida > dep izahat bérilgen.

Emma bezi Uyghur tarixchilar, Manju impiratorluqining eyni chaghdiki bu tekshürüshining peqetla Sherqiy Türkistanning jenobidiki bezi rayonlarnila öz ichige alghanliqini, Sherqiy Türkistanning shimali rayonliri bilen Qumul xanliqi tewesining bu qétimqi tekshürüshning sirtida qaldurulghanliqini, yene kélip eyni chaghda élan qilinghan bu noposning, mexsus hey’et teripidin tekshürüp eniqlanghan san bolmastin, belki dotey, ambal we begler teripidin yuqurigha yollanghan san ikenlikini, yerlik beglerning bolsa köp baj töleshtin saqlinish üchün, öz tewesidikilerning noposini nahayiti az qilip körsütüshke mejbur bolghanliqini bayann qilishmaqta.