Küresh Ölmeydu!

(<Sherqiy Türkistan Informatsiyon Merkizi> ning merhum Küresh Küsenge béghishlighan mexsus maqalisi)
 

Küresh Küsen, unung ismi Küresh, jismi Küresh, wujudi Küresh idi, Küresh dep tughuldi, Küresh dep yashidi, Küresh bilen arimizdin ayrildi!

Pidakar oghlanimiz Küresh Küsen, 1959 – yili 7 – ayning 21 – küni Ürümchide biri ziyali ayiliside dunyagha keldi, dadisi Sultan Mahmut, Xitay mustemlikichiliri teripidin <Milletchi Unsur> dep atilip, kuchargha sürgün qilindi.

Küchardin ibaret bu qedimi sen’et ordisi, Küreshning mesüm qelbige muqeddes sen'etning uruqini saldi.

Küreshning dadisi Sultan ependi 2 – qétim <Milletchi Unsur> atilip, Ghuljigha palandi, Uyghur nahsha sen’itining böshügi hisaplanghan güzel ili diyari Küreshning sen’et talantini yenimu tawlidi.

Küresh ependining ayile dirammisi, pütün Uyghur xelqining ortaq teqdiri idi, unung bowisi Mahmut ependi <Milletchi Unsur> dep atilip, Qahor jallat shingshiseyning qanliq türmiside shehit bolghan idi. Küresh ependining dadisi Sultan ependimu yene Shing shi seyning türmiside, Guomindangning türmiside we kéyin insaniyet düshmini kommunist Xitayning türmiside yatti we ahiri cheteldiki ata miras küreshchi oghli Küresh bilen widalishalmayla alemdin ötti.

Küresh mundaq digen idi: <men anamning sütini emsem unungda bir hil achchiq tem bar idi, kéyin bildimki, bu achchiq, horluq, tengsizlik, milliy kemsitish, ézish, irqiy qirghinchiliq ariliship ketken we qangha ötüp ketken achchiq idi>.

Küresh ependining eytqinidek, bu achchiq, milletning achchiqi idi, millitining bu derdige bir shipa tepishi kérek idi, u bu yolda tinimsiz izdendi, intayin qiyin sharayitlarda Aqsu sen’et mektiwide 3 yil, ali mektepning Uyghur edibiyati kespide 2 yil, kompozitorluq kespide 4 yil oqudi we bu arqiliq özini köp tereplime yetildürüshke tirishti, ahirida buhil ejrining miwisini asta – asta körüshke bashlidi.

Eyni chaghda kitap we muzika kasétlirining tiraji 5000 din ashmaydighan Uyghur jemiyitide, Küresh ependi ishligen <hesret> we <echinish> digen kasétlar 160 ming nusha tarqitilip rikort yaritildi. Küresh ependining wetende ijat qilip orunlighan <yerni satmanglar> digen nahshini bilmeydighan Uyghur bolmisa kérek.

Harmas chewendaz Küresh Küsenning wetendiki sen’et hayatida Sherqiy Türkistanda basmighan yéri qalmighan, pütün yurtlarni aylinip yürüp 1000 meydan oyun qoyghan we tamashibinlarning sanimu tehminen 5 milyon aden qétimgha yetken idi.

Gerche Küresh ependim Xitay boyiche 5 qétim, Sherqiy Türkistan boyiche 10 nechche qétim nahsha, muzika, shé’ir mukapatlirigha érishken bolsimu, yenila Xitay mustemlikichilirining <bölgünchi>, <qutratquchi> digen qalpighini kiyishtin hali bolalmidi, emma bu qalpaq unung üchün sherep idi, u, buhil qalpaqlardin sherep hes qilishni bowisidin, dadisidin ögengen idi.

Xelq ichide tonulghan, söyülgen, izzetlengen we qedirlengen bu sen’etkargha derhal qara qolini sunushqa jür’et qilalmighan Xitay mustemlikichiliri, birqanche qétim agahlandurush bérish we astirttin tehdit qilish arqiliq Küresh ependining jenggiwar, yangraq awazini boghmaqchi boldi, emma Küresh ependi bulargha pisent qilmay, özi tallighan shereplik yolda ilgirlidi.

1993 – yili atalmish <aptonom rayonluq partikom> bilen <aptonom rayonluq xelq hökümiti> ishhanisi janabilning imzasi bilen, Küresh Küsenning <qutratquluq qilmishliri> ni qattiq bir terep qilish heqqide qizil tashliq höjjet tarqatti. Netijide, Küresh ependining sehnige chiqishi, sen’et ijadiyiti bilen shughullinishi, 8 din artuq adem bar yerge söz qilishi cheklendi, Uyghur xelqining oyghinishidin, qed kötürishidin qattiq hawatirlengen Xitay mustemlikichilirining Küresh ependige qaratqan siyasi nazariti we cheklimisi 3 yil dawam qildi.

Xeqni sözleshni, adaletsizlikni, zulumni pash qilishni özige mizan qilghan Küresh ependi, bésim we tehditlerge tiz pükmey, Ürümchide <Küsen mediniyet - sen’et shirkiti> ni qurup, hasiyetlik hem ulughwar ishni dawamlashturdi. Emma Xitay mustemlikichilirining qarngghu külenggisi her zaman uni egip yüretti, sarasimige chüshken mustemlikichi hakimiyet, <Xinjiang géziti> ge élan chiqirip, unung shirkitini mejburi taqash bilen birge, shirketning mal – mülüklirini qanunsiz halda bishemlerche musadire qildi. Bowisining, dadisining waqitsiz ölüshige zamin bolghan qara qolning bu nöwet özige uzanghanliqini hes qilghan Küresh Küsen, ezizane yurtidin, söyümlük wetinidin, mehriban qerindashliridin ayrilip chetelge chiqip kétishke mejbur boldi, emma musapirliq hayati unung iradisini we eqidisini susturalmidi, chünki unung jismi chtelde bolghini bilen, qelbi, rohi her zaman weten tupraqlirida kézip yüretti.

Küresh ependi 1996 – yili Türkiyege kélip, 97 – yiligha qéder Türkiyede sen’et we ilim jehette izdinish élip bérip, 97 – yili Qirghizistangha qaytti. Bu jeryanda u shunche qiyinchiliqlargha kökrek kérip, 4 – qisimliq <Oyghan Türkistan> namliq nahsha kesetini neshir qilip tarqitip, hijrette yashawatqan Uyghurlarning milliy rohini urghutushqa, ulargha ümit we ilhal bérishke tirishti.

Küresh Küsen Xitayning neziride her zaman közge qadalghan mih idi, shunga mustemlikichiler unung peshini qoyup bermidi we ununggha ahirqi ziyankeshlikini qilish üchün eplik purset kütmekte idi, emma janabi Allah düshmenge bu pursetni bermidi.

1999 – yili Kürsh Küsenning Qirghizistanda qilghan Siyasi panahliq teliwi birleshken döwletler teshkilati teripidin testiqlinip, Küresh ependi janabi Allahning himmiti bilen hetersiz halda Shiwitsiyege kélip yerleshti.

Küresh ependi özini ilim – meripet üchün izdinishke atighan nadir bir insan idi, u Shiwitsiyege kelgendin kéyin, awal ikki yil Shiwitsiye tilini we bir yil kömpiyotir téhnikisini ügünüp, öztining ulughwar ghaye – meqsetliri üchün ilmiy asas sélishqa tirishti.

Küresh ependi, natiwan millitining échinishliq teghdirini özining teqdiri dep qarighan, millitining dert – dermanlirini we sadasini dunya jama’etchilikige tuyghuzushni özining wijdani burchi dep qarighan mesuliyetchan bir oghlan idi, shunga u chetelning rahet – paraghetliridin özini pinhan tutup, janabi Allah nesip qilghan sen’et talanti arqiliq xelqining sadasini ekis’ettürüshke tirishti.

Küresh ependi qisqa muddet ichide Shiwitsiyede özining sen’et talantini ispatlap, Shiwitsiyening resmiy döwlet artisliri qataridin orun aldi, bu, Uyghur xelqi üchün zor bir sherep we iptihar idi.

19 – esirning ahirliri we 20 – esirning bashlirida Sherqiy Türkistangha barghan Shiwitsiyelik ekispidessiyechiler we misyonirlar arqiliq Uyghurlar tonughan Shiwitsiyeliklerning ewlatliri, aridin uzun yillar ötüp, Uyghur xelqining ténichliq elchisi Küresh Küsen arqiliq bügün Uyghurlarni qaytidin tonush we körüsh pursitige ige boldi.

Küresh Küsen Shiwitsiyege kelgendin kéyin, Yawropadiki herqaysi döwletlerde ötküzülgen nechche 10 qétimliq xelqara muzika féstiwaligha qatniship, özining özgiche nahsha – muzikiliri bilen Yawropaliqlarning qelbide téhit qurdi, ular, nahsha arqiliq Küreshni, Küresh arqiliq Uyghurni, Uyghur arqiliq Sherqiy Türkistanni tonush imkaniyitige érishti. Küresh ependi teripidin ishlengen <Uyghur xelq nahshiliri>, <kuchar xelq nahshiliri> we <Oyghan Türkistan> namliq CD kasétliri Uyghur xelqi ichidila emes, héli köp chetellikler arisidimu modigha aylandi.

Unung pütün sen’et ijadiyetlirining jenggiwarliqqa, Küreshchanliqqa ige bolushi hergizmu tasadipiliq emes idi, chünki unung nahshiliri we her bir sen’et ijadiyiti yürikining sadasi, qelbining inkasi idi.

Küresh Küsen ependining weten – millet ishqi, peqetla unung sen’et hayati bilenla chéklinip qalghan emes, u, chetellerde élip bériliwatqan milliy musteqilliq herikitimizning mahir jengchisi, batur serkisi idi.

Meyli Türkiyediki hem Qirghizistandiki chaghlirida bolsun, weyaki Shiwitsiyege yerleshkendin kéyin bolsun, chetellerdiki Uyghur teshkilatlirigha yéqindin masliship, ötkür pikirliri, qimmetlik pilanliri bilen milliy Küresh sepimizge janlinish élip kelgen, qelem kürishi arqiliq Xitay mustemlikichilirige tinimsiz ot achqan idi.

Küresh Küsen ependi 1998 – yili Qirghizistanda turiwatqan mezgilide, héch bir heyim – heter yaki tehditke qarimay, eyni chaghda Xitay hakimiyiti teripidin <eng heterlik tekilat> dep qaralghan <Dunya Uyghur Yashliri Qurultiyi> ning mu’awin reyislik wezipisini dadilliq bilen üstige alghan we 2000 – yili yashlar qurultiyining reyisi bolghan idi.

Küresh ependi talantliq bir sen’etkar bolupla qalmastin, yene mahir bir siyasi pa’aliyetchi hem teshkilatch idi, nöwette aktip pa’aliyet élip bériwatqan <Shiwitsiye Uyghur Komuteti> unung shehsen barliqqa keltürgen siyasi esiri idi.

2002 – yili <Dunya Uyghur Yashliri Qurultiyi> bilen <Sherqiy Türkistan milliy qurultiyi> ning birlishishi netijiside barliqqa kelgen <Dunya Uyghur Qurultiyi> ning wujutqa chiqishida Küresh Küsenningmu öchmes töhpisi bolghan we qurultay wekillirining birdek awazi bilen Küresh epensi Qurultayning bash teptishi bolup saylanghan idi.

Dadil pikir qilish, arqida emes, aldida sözlesh, pikirde, ishta, herikette birdek bolush, Küresh ependining waz kechmes pirinsipliri idi. U, ene shu pirinsipliri bilen, qisqighine mezgil ichide milliy Küresh sépimizdikilerning yuquri hörmitige, izzitige we muhebbitige érishken idi.

Huddi Küresh ependining özi éytqinidek, Küresh ölmidi we ölmeydu! unung rohini, hislitini, pezilitini xelqimiz ebedi yashnitidu!