Ach Qalsang Yardem Yoq, Xitayche Oqusang Yardem Köp

Nöwette Xitay hökümiti pütün küchini Uyghurlarning milliy ma’aripini Xitaylashturush siyasitige merkezleshtürmekte.

Xitay dayirliri, Sherqiy Türkistanning milliy ma’aripini Xitaylashturush qedimini tezlitish üchün, 2000 – yilidin etibaren Xitayning ichki ölkiliride atalmish < Xinjiang toluq ottura sinipliri > ni tesis qilish bilen birge yene, Sherqiy Türkistandiki Xitaylar zich olturaqlashqan Ürümchi, Xihenze qatarliq Sheherlerdiki Xitay ottura mektepliridimu uyghurlar üchün mexsus < Toluqsiz ottura sinipliri > tesis qilip, Sherqiy Türkistanning jenobi rayonliridiki milliy mekteplerdin Uyghur oqughuchilarni yötkep kélip, bu < toluqsiz ottura sinipliri > da mejburi oqutushqa bashlighan idi.

Yeqinda Xitay hökümiti bu Xitayche < toluqsiz ottura sinipliri > da oquydighan uyghur oqughuchilarning sanini ashurush üchün, < Xitay merkizi ittipaq komutéti >, < memliketlik oqughuchilar birleshmisi > ni seperwerlikke keltürüp, ularning wastisi we Xitayning 7 chong shirkitining iqtisadi yardimi bilen < Xinjiangdiki toluqsiz ottura siniplirigha yardem berish fondi > ni qurup chiqqan.

11 – ayning 7 – küni bu fonda jemiyiti Ürümchide murasim ötküzüp, deslepki qedemde toplighan 8 milyon yuan pulni munasiwetlik tarmaqlargha tapshurghan. Murasimgha, < aptonom rayonluq partikom > ning mu’awin sekritari Nur Bekri söz qilip, ularning bu yardimini < Xinjiangdiki milletlerning güllep rawajlinishi üchün zor ehmiyetke ige > dep körsetken.

Emiliyette bolsa Xitayning yuqarqi siyasiti, Sherqiy Türkistan xelqining tilini, mediniyitini, milliy ma’aripini yoqutushni meqset qilghan zor bir siyasi süyqestin ibaret idi.
< Tianshan tori > ning xewer qilishiche, nöwette Ürümchi, Xihenze, Qaramay … qatarliq sheherlerdiki Xitay mektepliride yerlik oqughuchilar üchün tesis qilinghan atalmish < Toluqsiz ottura sinipliri > da oquwatqan Uyghur oqughuchilarning sani 9000 gha yetken bolup, Xitay hökümiti bundin keyin bu siniplargha her yili qobul qilinidighan yerlik oqughuchilarning sanini 5000 gha, 2008 – yiligha qeder ularning omomiy sanini 150 minggha yetküzüshni pilanlighan.

< Tianshan tori > ning 11 – ayning 9 – küni xewer qilishiche, Sherqiy Türkistandiki Xitay mektepliride yerlikler üchün tesis qilinghan < toluqsiz ottura sinipliri > gha qobul qilinghan oqughuchilarning köp qismi Qeshqer we Turpan rayonliridiki namrat déhqan – charwichilarning perzentliri bolup, bu xewerde, ularning ehwali heqqide toxtulup eynen mundaq diyilgen : < bu balilarning köpünchisining ayilisi namrat, bezi alahide qiyinchiliqi bar ayililerning perzentlirining birer qur qishliq kiyimimu yoq, qish kélish aldida turiwatidu, bezi balilarning kiyimi yéling, ayaqlirimu hötme – töshük, ularning bu kiyim – kéchekler bilen qishni ötküzishi mümkin emes >.

Xitay hakimiyiti bir tereptin iqtisadi talan – taraj siyasiti arqiliq yerlik xelqning qenini shorap, ularni bir burda zaghra nangha muhtaj halgha chüshürüp qoysa, yene bir tereptin, < Xitayche oqumisa istiqbali yoq > dep jar sélip, yerlik xelqni öz perzentlirini yuqarqidek Xitayche mekteplerge iwetip berishke qistap kelmekte.