Norwégiye Metbuatida - Rabiye Qadir Xanim: "Men Térrorist Émes!"

<2006 –Yilliq nobil tinchliq mukapati élan qilinish harpisi we élan qilinghandin kéyin norwégiyining télwiziye, gézit we tor betliride uyghur kishlik hoquq herikitining rehbiri, 2006 – yilliq nobil tinchliq mukapatining namzati rabiye qadir xanim heqqide köpligen xewer, baha we mulahiziler élan qilindi. Bularning ichide kishining eng diqqitini tartidighini 13 - Öktebir küni, yeni bu yilliq nobil tinchliq mukapatining sahibi élan qilinghan küni norwégiyidiki eng chong gézitlerdin biri bolghan "kündilik gézit" te élan qilinghan "men terrorist emes!" namliq maqale bolup, maqala mawzusigha qoshumche qilip: "nobil tinchliq mukapatining namzati rabiye qadir bilen ötküzülgen alahide söhbet" dégen sözler ilawe qilinghan.

"Xitay Hökümitining Éytqanliri Tamamen Töhmet!"

Maqalide aldi bilen rabiye qadir xanimning qisqiche tarixi, 2004 –yili xitay türmisidiki waqtida norwégiye rafto kishlik hoquq mukapatigha érishkenliki, ötken yili xitay türmisidin qutulup amérikigha kélishi we undin kéyinki siyasi paaliyetliri tonushturulghan. Andin rabiye qadir xanimning bu yilliq nobil tinchliq mukapatining eng küchlük namzatliri qataridin orun alghanliqi we bu munasiwet bilen xitay tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisining shundin bir ay ilgiri rabiye qadir xanimni térrorchilar bilen baghlinishi barliqta eyiblep "rabiye qadir eyni chaghda dölet mexpiyetlikige tehdit salghanliqi üchün qolgha élinghan, u hazir cheteldiki térrorchi küchler bilen alaqe ornitip, shinjangni junggodin ayriwétishke urunmaqta" dégen sözliri neqil élinip rabiye qadir xanimning xitayning bu xil töhmetlirige qandaq qaraydighanliqi soralghan. Rabiye qadir xanim buninggha "men terrorist emes, men peqet oz xelqimning heq-Hoquqlirini qolgha keltürüsh üchün tinchliq yolliri bilen küresh élip bériwatimen, xitay hökümitining éytqanliri tamamen töhmet!" dep jawap bergen.

Uyghurlar Qanchilik Aptonomiyidin Behriman Boldi?

Maqalide uyghurlar we uyghurlarning nöwettiki kishlik hoquq ehwali heqqidimu tepsili toxtalghan bolup uyghur diyarining 1949 - Yili xitay kommunist hakimiyitining hökümranliqi astigha chüshüp qalghanliqi we 6 yildin kéyin atalmish "aptonum rayon" qilip qurulghanliqi qeyt qilinghandin kéyin, buninggha ulapla "lékin uyghurlar aptonomiyige érishkendin kéyinki 51 yildin béri emiliyette zadi qanchilik erkinlikke érishti, qanchilik aptonomiyidin behrimen boldi?" dégen sual bérilgen hemde buninggha jawaben, rabiye qadir xanimning éytqanliri we xelqara kishlik hoquq organlirining bayanliri asasida : "uyghurlar oz wetinide junggo kommunist hakimiyitining sistémiliq yürgüzüwatqan diniy, siyasi we medeniy jehettiki küchlük bésimi astida yashimaqta. Mesilen, u yerde diniy ademler nazaret astida yashaydu, imamlarning meschitte qilghan sözliri oghurluqche anglinidu, hökümet ishchi–xizmetchiliri bolghan uyghurlar meschitke kirip namaz oquyalmaydu, roza tutalmaydu, téximu dehshet bolghini her yili yüzligen uyghur siyasi mehbuslar ölümge hokum qilinidu we türmilerde wehshi usullar bilen qiyin –qistaqqa élinidu, bulardin bashqa bu rayongha xitay köchmenlirining kelkün bolup éqip kirishi we béyjing hökümitining milli kemsitish siyasiti qoshulup uyghurlarning til we eneniwi medeniyiti hetta pütkül milletning rayondiki mewjutliqi éghir tehditke duch kelmekte" dégenler otturigha qoyulghan.

"Rabiye Qadir Bu Yilliq Nobil Ténchliq Mukapatigha Eng Layiq namzat idi"

Maqalide yene rabiye qadir xanimning 1999 – yili ürümchide xitay saqchiliri teripidin qolgha élinish jeryani we 5 yérim yilliq turme hayati we ötken yili türmidin qutulup amérikigha kelgendin kéyinki siyasi paaliyetliri tepsili tonushturulghandin kéyin, gézit muxbiri bu qétimqi sohbetni rabiye qadir xanimning töwendiki bir abzas sozi bilen axirlashturghan:

"Méning hayatim bir musheqqetlik dunya we küresh bilen baghlinip ketken. Men türmide yatqan waqitlirimda hemishe - Sen öz wetining, xelqing üchün küresh qilishing, bu küreshte ghelbe qilish yaki qilalmaslighingdin qetiy nezer bu yoldin hergiz chékinmesliking kérek – dégenlerni oylayttim we buningdin kuch – medet alattim".
Maqalining axirda bir qisim norwégiyiklerning bu yilliq nobil tinchliq mukapati we rabiye qadir xanim heqqidiki bahasi otturigha qoyulghan bolup, ulardin biri munularni bildürgen:

"Men rabiye qadir bilen ötken yili u norwégiye ni ziyaret qilghanda körüshken, uning dostane qiyapiti, oz xelqining heq-Hoquqlirini qolgha keltürüsh yolida körsetken pidakarliqi meni qattiq tesirlendürgen idi. Méning nezirimde u heqiqeten bir qaltis ayal. Men uning bu yilliq nobil tinchliq mukapatigha érishishni chin dilimdin arzu qilghan idim. Tolimu epsus undaq bolmay qaldi".
Yene bir norwégiyilik bolsa "méningche rabiye qadir bu yilliq nobil tinchliq mukapatigha eng layiq namzat idi, chünki u uyghurlarning anisi, yene kélip bir musulman hem ayal idi" dégen.
( RFA ning Norwigiyede turushluq ixtiyari muxpiri Abdusemet)