Bügün, Kommunist Xitay Armiyesining Sherqiy Türkistanni Ishghal Qilghanliqining 57 – Yilliqi

Bügün, yeni 10 – ayning 12 – küni, kommunist Xitay armiyesi Sherqiy Türkistangha bésip kirgen kün. Shundin buyan Sherqiy Türkistan xelqi 10 - ayning 12 – künini özliri üchün matem küni dep qarap kelmekte.

Bundin 57 – yil burunqi bügünki künde yüz bergen bezi hadisilerning qisqiche jeryani töwendikiche:

1949 – yili 10 – ayning 12 – küni : Xitay kommunistik partiyeisi merkizi komutining buyruqigha asasen, birinchi dala urushi armiyesining qomandani Geniral Peng dehuining riyasetchilikide, Xitay kommunistlirining Sherqiy Türkistandiki wekillik orgini hisaplanghan < Zhungguo kommunistik partiyesi merkizi komutiti Xinjiang shöbe idarisi > quruldi.

Wang Zhen shöbe idarisining bash sékritarliqigha, Xü liqin muawin sékritarliqqa, Wang En Mao, Deng li qün … qatarliqlardin terkip tapqan 7 néper kishi hey’et ezaliqigha teyinlendi.

Shu küni geniral Peng dehuai Burhan Shehidi we Tao siyülerge teligiraf yollap, kommunist armiyening Sherqiy Türkistanning éghizi Yümingüandin ötüp, qomulgha qarap yürüsh qilghanliqini bildürdi.

Kommunist armiyening Sherqiy Türkistangha quruqluqtin keng – kölemde resmiy tajawuz qilip kirishi 10 – ayning 12 – küni bashlandi we bu wezipini kommunist armiyening 2 – we 6 – korpusi ( 2 – we 6 – jünliri ) öz üstige aldi. Bu qisimlar, geniral Wang Zhen qomandanliqidiki 1 – guroh armiyesi ( 1 – bingtüan ) ge tewe.

Pilan boyiche, 2 – korpus armiye Sherqiy Türkistanning jenobini, 6 – korpus bolsa Sherqiy Türkistanning sherqiy we shimali rayonlirini ishghal qilidighan boldi.

Yene 10 – ayning 12 – küni, Xinjiang ölkilik waqitliq hökümetning wekilliri, Ürümchi shehrining bashliqi Qüwuning bashchiliqida Jiu qüange bérip Peng dehai bilen körüshüp, kommunist armiyening Xinjianggha resmiy yürüsh qilip kirgenlikini qarshi élish bilen birge, Xitay kommunistlirigha Sherqiy Türkistanning siyasi, iqtisadi, herbiy weziyiti heqqide melumat berdi we bu wekiller ömigi Ürümchige qaytip kélishi bilen, Xinjiang ölkilik hökümet namidin < xelq azatliq armiyesining Xinjianggha kirishini qarshi élish komutiti > ni qurup chiqti.

10 – ayning 13 – küni Wang En Mao bashlap mangghan Kommunistlarning 2 – korpus ( 2 – jün ) armiyesi qomulni ishghal qildi.

10 – aying 12 – künidin burun, Sherqiy Türkistan bolsa yérim mustemlike halette, yeni, Sherqiy Türkistanning bir qismi 3 wilayet hökümitining bashqurushida, yene bir qismi gömindang wekillikidiki mustemlikichi küchlerning hökümiranliqi astida idi. Xitay kommunistliri Sherqiy Türkistanda mewjut bolup turiwatqan gomindang mustemlikichiliri bilen til biriktürüp, Sherqiy Türkistan rayonini ishghal qilishqa aldirap ketti we 49 – yili 10 – ayning 12 – künidin, 50 – yili 1 – ayning 20 – künigiche Sherqiy Türkistanni tamamen ishghal qilip boldi.

Heliq azatliq armiyesi buning bilenla tohtap qalmidi, Xitay kommunistliri Sherqiy Türkistangha tajawuz qilip kirgen chéghida, Ehmetjan qasimilarning wapatidin kéyin 3 wilayet hökümitining asasliq rehbirige aylanghan Seypidin Ezizini < dölet qurush murasimigha qatnishish > digen bahane bilen Beyjinggha apiriwélip, taki Sherqiy Türkistanni tamamen ishghal qilip bolghangha qeder uni Beijingda turghuzdi.

Xitay heliq azatliq armiyesining Sherqiy Türkistan helqining iradisige hilap halda mejburi élip barghan bu ishghal herikiti, mahiyette bolsa Xitay kompartiyesining manju impiratorluqining impiriyalistik idiyesige warisliq qilghanliqining roshen ipadisi idi. 1921 – yili qurulghinidin tartip taki 40 – yillarning ahirigha qeder, Manju impiratorluqini Xitay millitinimu öz ichige alghan bashqa milletlerni mustemlike qilip ezgen impiriyalistik küch dep eyiplep kelgen we Sherqiy Türkistan, Tibet, ichki Mongghulistan heliqlirining Xitaydin bölünüp chiqip, özlirining musteqil dölitini qurup chiqishini qollaydighanliqini tekitlep kelgen Xitay kommunistliri, Sherqiy Türkistan, Tibet qatarliq azsanliq millet rayonlirini qoral küchi arqiliq ishghal qiliwalghandin kéyin, özlirining impiriyalizimgha warisliq qilghanliqini yoshurush we aqlash üchün, 360 giradus burulush yasap, Manju impiratorluqini mahtap kökke kötürüshke bashlidi.

Mesilen, Xitay kommunistlirining pishiwasi we kommunistik Xitay dölitining tunji bash ministiri Ju enley, 1957 – yili 3 – ayning 25 – küni Xitay heliq siyasi meslihet kengishining 2 – nöwetlik omomiy yighinida qilghan sözide : < azsanliq milletler, henzular rayonigha tajawuz qilghandin kéyin, obiktip jehettin henzulargha bolghan tesiride yahshi tereplirimu bolghan, mesilen, manjular peqetla nechche milyon noposqa ige, emma u qurghan ching sulalisi Junggogha 200 nechche yil hökümiranliq qildi, bu, ularning bingsi bar millet ikenlikini körsütidu, heqiqeten kishini qayil qilidu, bügün dölitimizning heritisining bunchiwala keng bolushimu, eneshu ching sulalisining mirasidin ibaret, hazir dölitimizning zimini keng, bayliqi mol, noposi köp, etirap qilishimiz lazimki, buningda ching sulalisining töhpisi bar, ching sulalisining bezi siyasetliriningmu helqimizge paydisi bar ... > dep körsetken idi.

49 – yili Xitay heliq jumhuriyiti qurulghandin kéyin, az sanliq millet rayonliri ichide Xitay kommunistlirini endishige séliwatqan rayon – Tibet we Sherqiy Türkistan bolup, Dalay Lama bashchiliqidiki Tibet hökümiti we ehmetjan qasim bashchiliqidiki 3 wilayet hökümiti, Xitay kommunistlirining bu ikki rayonda mustemlikichilik siyasitini tez sürette rawan ijra qilishigha pütlikashangliq qiliwatqan asasliq amillar idi.

Sherqiy Türkistan rayonini élip éytsaq, eyni chaghda, 3 wilayet hökümitining Ehmetjan qasimi bashchiliqidiki asasliq rehberlirining tuyuqsiz < qaza > qilishi, Xitay kommunistlirining ishini zor derijide qolaylashturghan bolsimu, emma, 30 nechche ming kishilik 3 wilayet armiyesi we 3 wilayet hökümiti etrapigha toplanghan minglighan wetenperwer Uyghur ziyaliliri Xitay hakimiyiti üchün zor tehdit idi. Gerche Xitay heliq azatliq armiyesi 49 – yili 10 – ayning 20 – küni ürümchini ishghal qilghan bolsimu, emma, ili rayonigha yéqin yoliyalmighan idi, chünki, 3 wilayet hökümiti Xitay qisimlirining shimali rayonlargha kirishini cheklep qoyghan idi.

Shunga kommunist Xitay armiyesi Sherqiy Türkistanni isghal qilghandin kéyin, pütün küchini 3 wilayet hökümiti we unung tayanch küchlirini yoqutushqa qaratti. 55 – yili 10 – ayning 1 – küni < Xinjiang Uyghur Aptonom Rayoni > qurulghangha qeder bolghan mezgil ichide, 3 wilayet hökümiti we milliy armiye tarqitiwetildi, ularning asasliq rehberliri türlük siyasi töhmetler bilen yoqutuldi, Xitay hakimiyitige qarshi bolghan pütün Milletchi küchler türlük siyasi zerbiler bilen singdürüldi.

Artuqche toxtalmisaqmu, Sherqiy Türkistanning Atalmish < Aptonom Rayon > qurulghandin taki bügüngiche bolghan omomiy weziyiti hemmimizge ayan. Xitay hakimiyitining xelqimizge qarita yürgüziwatqan siyasiti mahiyet jehettin tipik bir mustemlikichilik siyasitidin ibaret bolup, buxil siyaset héch bir zaman özgergini yoq, Xitay hakimiyitining tüp meqsidi, Sherqiy Türkistan xelqini atsimilatsiye qilip yoqutup, bu göher ziminni özlirining menggülük tupriqigha aylanduruwelishtin ibaret, halas!