Xitay Mustemlikichiliri Xelqimizni Ana Til – Yéziqidin Waz Kéchishke Qistimaqta

 Xitay hökümitining 2006 – yilidin 2010 – yilighiche bolghan mezgil ichide, Sherqiy Türkistanda mewjut bolup turghan yézilarning 85 pirsentidin köpirekide azsanliq millet ösmürlirige qarita mektepke qobul qilishtin burun ikki yil Xitayche oqutushni yolgha qoyushni pilanlighanliqi, héch shübhisizki Xitay mustemlikichilirining Xelqimizni özlirining ana til – yéziqidin ayrish üchün qollanghan yene bir siyasi süyqestidin ibaret!

Xitay hakimiyitining yuqarqi qararining, hetta ular özliri chiqarghan atalmish <milliy téritoriyelik aptonomiye qanuni> ning munasiwetlik maddilirighimu pütünley zit ikenliki, bu mustemlikichi hakimiyetning özlirining meqsetlirini emelge ashurush üchün herqandaq rezil wastilarni qollunushtin bash tartmaydighanliqini ochuqche körsütüp turmaqta.

<Milliy Téritoriyelik Aptonomiye Qanuni> ning 37 – maddisida mundaq diyilgen:

<Milliy Téritoriyelik Aptonom jaylardiki aptonom organlar özliri musteqil halda milliy ma´aripini tereqqi qilduridu, sawatsizliqni tügitidu …
azsanliq millet oqughuchilirini asas qilghan mekteplerde, sharayiti barliri azsanliq milletlerning til – yéziqida derislik hazirlap chiqip, azsanliq millet til – yéziqida deris béridu, bashlanghuch mekteplerning yuquri yilliqida yaki toluqsiz ottura mekteplerde Henzuche tesis qilip, memliket boyiche birtutash qollunidighan Henzuche ortaq tilni ögetse bolidu>.

Yuqarqi maddida Xitaychining peqetla qoshumche til derisliki qataride ötülidighanliqi tekitlengen bolup, bashqa derisliklerni Xitay tilida ötüsh heqqide héch bir söz yer almighan.

Emma, Xitay hakimiyitining kéyinki yillardin buyan Uyghurlarning milliy ma´aripini Xitaylashturush üchün birqatar siyasetlerni tüzüp chiqip jiddi ijra qiliwatqanliqi bir emiliyet.

Xitay hökümiti Uyghur ma'aripini Xitaylashturushni 1998- yildin bashlap ashkare élan qildi, heriketning éng bashlan’ghan yéri Uyghur idologiye we siyasi weziyitige wekillik qilidighan Shinjiang unvéristitidin bashlidi. Ali mekteplerde Uyghurche ötüliwatqan dersliklerni tosattin Henzuche ötüsh buyruqi chüshti. Burun bezi tebi'i pen derslikliri Henzuche otuletti, Uyghur oqughuchilar qosh tilni tengle igellesh yoli bilen tebi'i pen dersliklirini yaxshi ögünüp Henzular bilen teng kétip baratti. Biraq nöwette Uyghur edebiyati we tarix dersliklirini tosattin Henzuche uqu- oqutush mesilisige kelgende xelq buninggha naraziliqini ipedileshke bashlidi. Qarshilik körsetkenler ishtin boshitildi yaki taqip astigha élindi.

Xitay hakimiyiti peydin – pey heddidin éship, Sherqiy Türkistandiki milliy ottura – bashlanghuch mekteplerde atalmish <qosh tilliq oqutush> digenni kötürüp chiqip, herqaysi jaylardiki Uyghur mektepliri bilen Xitay mekteplirini zormu – zor birleshtürüwetip, Uyghur oqughuchilargha qarita Xitaychini éng asasliq deris qatarida mejburi ötüp kelmekte.

Yene <Milliy Téritoriyelik Aptonomiye Qanuni> ning 10 – maddisida, <milliy téritoriyelik aptonom jaylardiki aptonom organlar, shu jaylardiki herqaysi milletlerning özlirining til – yéziqini qollunush we tereqqi qildurush erkinlikige kapaletlik qilishi kérek, ular, özlirining milliy örp – adetlirini dawamlashturush yaki özgertish erkinlikige ige> dep körsütülgen bolsimu, emma Sherqiy Türkistandiki her derijilik hökümet tarmaqliri, <Xitayche bilmiseng istiqbaling yaki chiqish yolung yoq> digenni terghip qilip, Xitayche bilmeydighan yerliklerge qarita kemsitish, horlash, ishqa qobul qilmasliq, maashini östürmeslik … qatarliq wastilarni qollnush we hökümetning xet – alaqe, pochta - téligiraf qatarliq ishlirida yerliklerning til – yéziqini etirap qilmasliqtek usollar arqiliq yerlik xelqni özlirining ana til – yéziqidin waz kéchishke qistap kelmekte.

Germaniyediki <Sherqiy Türkistan Informatsiyon Merkizi>, Xitay hökümitining 2006 – yilidin 2010 – yilighiche bolghan mezgil ichide, Sherqiy Türkistanda mewjut bolup turghan yézilarning 85 pirsentidin köpirekide azsanliq millet ösmürlirige qarita mektepke qobul qilishtin burun ikki yil Xitayche oqutushni yolgha qoyushni pilanlighanliqi munasiwiti bilen, Xitayning bu pilanigha qarshi keng – kölemde kampaniye élip bérishqa hazirlanmaqta.